درباره مستند دریاچه زریبار

محمد ایران منش
کنشگر، پژوهشگر و مدرس مدیریت مخاطرات
(مستند زریبار را در این نشانی در کانال نشریه چشم‌انداز ایران ببینید)
(گزارشی از نجات تالاب کمجان را در این نشانی بخوانید)

فیلم «مستندزریبار» ساخته آقای عادل ایرانخواه، ما را از سرنوشت تلخی که بر این دریاچه زیبا گذشته و می گذرد، آگاه می سازد. ولی پیش از هرچیز، این پرسش پیش می آید که چرا باید بعد از پیش‌روی ویلا‌سازی‌ها در حریم دریاچه، این مسئله مطرح شود! تازه، طرح مسئله هم آغاز کار است! حال که مسئله طرح شده برای حل یا کاهش آن چه کارهایی می‌توان کرد؟
البته این پرسش‌ها را بیش از هرکس باید از خود آقای ایرانخواه که جامعه‌شناس نیز هست، پرسید.
به‌نظرم آقای ایرانخواه می‌تواند از موارد مشابهی که مسئله آن‌ها حل شده یا کاهش‌یافته تا حدودی بهره گیرد. در واقع مسئله دریاچه زریبار مثال یک پروژه پژوهشی از نوع کاملاً کاربردی است.
تا آنجا که من اطلاع دارم، جمعیت دیده‌بان طبیعت شاهرود، در جلوگیری از جاده‌کشی به جنگل ابر،(۱) کامیاب بوده است. به‌نظر می‌رسد خلافکاران، درنهایت پس از جاده‌کشی قصد ویلاسازی در آنجا را داشته‌اند. این تشکل محیط‌زیستی که در سال۱۳۹۹، جایزه مهرگان علم را از بین ۵۶ تشکل محیط‌‌زیستی دریافت کرده، موفقیت‌های خودرا مرهون در درجه اول پشتیبانی مردمی، آنگاه پشتیبانی رسانه‌ای و سپس حمایت کارشناسان موضوع در سطح ملی است و البته همه این‌ها در سایه دانش بالای این جمعیت، به‌دست آمده.
مثال‌های عینی دیگری را می‌توان یافت و از فرآیندهای موفق آن‌ها درس آموخت؛ از جمله احیاء تالاب بین‌المللی کمجان شهرستان خرامه فارس به همت گروه احیاء‌گران تالاب بین‌المللی کمجان پس از حدود ۲۶ سال خشک شدن و نیز حفاظت از حیات وحش و درختان روستای پاقلات در شهرستان لامرد فارس توسط انجمن سبزگستران پاقلات و نیز مواردی دیگر.
به‌نظر می‌رسد که نباید به‌ طرح مسئله اکتفا کرد و درصدد یافتن راه‌حل‌هایی برای آن نیز باید بود. از سوی دیگر صِرفِ انتساب تخریب محیط‌زیست به نظام سرمایه‌داری، تحلیلی نارساست؛ چرا که مگر در جهان، نظام دیگری غیر از سرمایه‌داری وجود دارد!؟ اساساً انسان‌ها در نبود یک دولت قانونمند و تحت نظارت کافی جامعه مدنی‌ای مستقل و قوی، معمولاً گرایش به تصاحب و تخریب محیط‌زیست در راستای منافع خود دارند. به‌عبارت دیگر تخریب محیط‌زیست فقط محدود به دولت‌ها و یا دولت‌مردان نمی‌شود و از جانب آدم‌های معمولی نیز می‌تواند اتفاق بیفتد. (بطور مثال ایجاد باغ در دره رودخانه کن سیل خیز در امتداد دهستان سولقان، عمدتاً توسط مردمانی میانه‌حال و خرده‌پا انجام گرفته است تا سرمایه‌دارانی به‌مفهوم واقعی آن!)
نکته جالب آنکه انجمن سبز چیا در مریوان کردستان که در جوار این دریاچه مستقر است و در سال۱۳۹۹ لوح تحسین هیئت داوران جایزه مهرگان علم را دریافت کرده بود، می‌تواند در پیگیری مطالبات این مسئله فعال شود. (۲)
پیشنهاد نگارنده برای حل یا کاهش معضل کنونی دریاچه زریبار به‌شرح زیر است:
1- اقامه دعوی علیه سازمان محیط‌زیست و سازمان منابع طبیعی در دیوان عدالت اداری به‌علت تعلل در انجام وظایف محوله و علیه هر کارگزار دولتی که به حریم دریاچه تعرض کرده است.
2- پیگیری مسئله توسط شبکه تشکل‌های محیط زیستی کشور در سازمان‌های ذیربط.
3- سایر روش‌های مطالبه‌گری از جمله براه انداختن «کارزار»
همچنین پیشنهاد اکید نگارنده به پژوهشگران و اصحاب علوم انسانی آنست که در شرایط بسیار خطیر کنونی کشور، فقط به طرح مسائل اکتفا نکنند و وارد عرصه کنش‌گری فعال مدنی شوند.
منظور از کنش‌گری فعال مدنی، برقراری ارتباطات ارگانیک با مردم و مشارکت‌جویی از آنان در انجام مطالبه‌گری‌های فعال به‌منظور حل یا کاهش برخی معضلات جامعه و احقاق حقوق جامعه است؛ به‌گفته سعدی بزرگوار :
سعدیا گرچه سخن‌دان و مصالح گویی به عمل کار برآید به سخن‌دانی نیست
یا بنابر فردوسی حکیم:
بزرگی سراسر به گفتار نیست دو صد گفته چون نیم کردار نیست

۱- جنگل ابر که از جنگل های هیرکانی با قدمت چند میلیون ساله محسوب می شود در ۴۵ کیلومتری شمال شاهرود و در مسیر شاهرود به آزادشهر در ۱۲ کیلومتری روستای ابر قرار گرفته و تقریبا مرز استان سمنان و گلستان محسوب می گردد . جنگل ابر دو آبشار معروف شرشر و آلوچال دارد . جنگل ابر در بیشتر در ماه های اردیبهشت تا آبان در میان دریایی از ابر قرار دارد و از جاذبه های مهم گردشگری ایران بشمار می آید.

۲- از جمله اهداف انجمن سبز چیا از مریوان : حفاظت از اکوسیستم مختلف منطقه و جلوه‌های طبیعی و گونه‌های کمیاب و در معرض خطر.