اندیشه

بازخوانی و برداشتی از کتاب «زمان در متن دین»

  جمشید دیوانی   بدیهی است زیست مردم مکه و مدینه، در دوران نزول آیات، درک آیات را برای آن‌ها آسان‌تر از نسل‌های بعد می‌نمود و از طرفی دیگر بسیاری از آیات در پاسخ به پرسش‌ها و حوادث واقعه نازل شده بود و این امر هم کمک زیادی به فهم آیات می‌کرد. اگرچه درنهایت در صورت بروز مشکلی در فهم و درک آیات با سؤال…
بیشتر

زبان‌آوری تفسیرگرایانه در تفسیر قرآن آیت‌الله طالقانی

  سخنرانی دکتر حسن محدثی در بزرگداشت آیت‌الله طالقانی نخست درباره در باب قرآن و سپس برداشتم از تفسیر پرتوی از قرآن آیت‌الله طالقانی را می‌گویم. من البته قرآن‌شناس و قرآن‌پژوه نیستم. اگر اینجا درباره این موضوع صحبت می‌کنم صرفاً به این دلیل است که به‌عنوان یک انسان دیندار به این موضوع علاقه‌مندم و در باب این موضوع مطالعاتی کردم و تأملاتی داشتم و در…
بیشتر

اصلاح‌طلبی و بنیادگرایی مذهبی

  مروری بر سمپوزیوم «اکنون؛ ما و شریعتی» لطف‌الله میثمی اشاره: روزهای یکم و دوم آذر ماه، در سالروز تولد زنده‌یاد دکتر شریعتی، سمپوزیومی با نام «اکنون؛ ما و شریعتی» در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد که طی آن اساتید صاحب‌نظر در باب موضوعاتی چون تحول دوران، نو شریعتی، بنیادگرایی و اسلامیسم و پسااسلامیزم، بازسازی سوسیالیسم و نقد لیبرالیسم وصحبت کردند. در روز دوم دکتر…
بیشتر

جان‌مایه‌های روایت نوح در قرآن

کمال رضوی   پرسشی که در این طرح بحث مدنظر بوده این است که فارغ از مناقشه‌ها و کنجکاوی‌های تاریخی، و فارغ از اینکه ماجرای طوفان و کشتی نوح را یک امر واقعی-تاریخی قلمداد کنیم، یا امری مجازی و استعاری و نمادین، از روایت نوح در قرآن چه چیز می‌توان برای شرایط امروز جامعه ایران درک و برداشت کرد و به کار بست. با این…
بیشتر

طوفان نوح: داستان تمثیلی یا واقعه‌ای تاریخی؟

  گزارش باستان‌شناسی طوفان و کشتی حضرت نوح[۱] نادر کریمیان سردشتی*   داده‌های قرآنی آکنده از گزارش‌های تاریخی است. باستان‌شناسی در قرآن کریم شامل ۶ دوره تاریخی به هم پیوسته است: دوره آدمی، دوره نوحی، دوره ابراهیمی، دوره موسوی، دوره عیسوی و دوره محمدی. در این پژوهش به فرازی از دوره نوحی پرداخته می‌شود که تاریخ و حوادث و وقایع حضرت نوح و ساخت کشتی…
بیشتر

دریافتی واقع‌گرایانه از آموزه‌های فرازمان-مکانی 

  داستان طوفان و کشتی نوح حبیب‌الله پیمان رمضان ۹۶   مقدمه: وحی و چگونگی رابطه خدا با انسان داستان طوفان و کشتی نوح از زوایای مختلفی قابل بررسی است؛ حتی می‌توان همانند بسیاری در واقعی‌بودنش تردید کرد و افسانه‌اش پنداشت؛ البته نه در وقوع طوفان، که در سفینه نوح؛ زیرا سیل و طوفان‌های فراگیر و ویرانگر در طبیعت پدیده نادری نبوده و نیست. داستان…
بیشتر

روش تأویلی اخوان‌الصفاء

احمد علوی مقدمه یکی از هدف‌های نگارش این سطور نشان دادن تکثر و تنوع تأویلی از منابع دینی و به‌طور اخص قرآن به‌عنوان پدیده‌ای بسیار دیرپا و گسترده در میان مسلمانان بوده است و محصول دوره اخیر نیست. تأویل‌های کندی، ابن‌رشد، فارابی، سهروردی، صدرالدین شیرازی و حکیم سبزواری نمونه چنین تأویل‌هایی است. این تأویل‌ها اغلب بر پایه تلفیقی از منابع گوناگون بنا شده است. بنابراین…
بیشتر

مستندات قرآنی و حدیثی قیام امام حسین(ع)

محمّدعلی کوشا در این مقاله، مستندات قرآنی و روایی قیام امام حسین(ع) به‌صورت فشرده ارائه شده است. سپس به بیان آیاتی پرداخته شده که درمجموع از اطاعت و پیروی از ۲۳ دسته و گروه نهی شده و در مقابل به فرمان‌برداری از کسانی سخن به میان آمده که ویژگی‌های کلی آنان در قرآن کریم یاد شده است. در پایان این مقاله سخن از روایاتی به…
بیشتر

نگاهی به کتاب «ترور و تفکر»؛ ترور؛ سویه تاریک نبرد

  پروین امامی   پدیده «تروریسم» پس از واقعه یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ معنا و مفهومی تازه یافت و مناسبات بین‌المللی را وارد مدار تازه‌ای از این شیوه مبارزه کرد. مبارزه‌ای که نه در چارچوب جنگ‌های تعریف‌شده کلاسیک می‌گنجید و نه هرگز توانست به‌راستی و تمام‌قد، مدعی و منادی اخلاق‌گرایی باشد. این پدیده در جایگاه نوعی عقیده‌/کنش سیاسی، به باور بسیاری از تئوریسین‌ها و اندیشمندان علوم…
بیشتر

افراط‌گرایی و ترور

  ریشه‌یابی معرفتی و افراط‌گرایی در خاورمیانه حسن توان مقدمه تری ایگلتون، دانشور بریتانیایی، تروریسم را یک «عقیده-کنش» معرفی می‌کند. بدین معنا که ترور، عملی آگاهانه و مبتنی بر نوعی پیشینه و عقبه فکری است. به همین دلیل است که به قول این نویسنده، یک شخص به دلیل خشم آنی ناشی از بلندی صدای تلویزیون همسایه و بدون داشتن زمینه فکری پیشین، خانه او را…
بیشتر

دین صلح و جهل مقدس

  واکاوی مبانی نظری افراط‌گرایی در گفت‌وگو با داوود فیرحی   نجیبه محبی: دکتر داوود فیرحی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران است. او که در سال ۱۳۸۷ کتاب قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام را نوشت، در سال­های بعد تحقیق درباره این سه موضوع مهم را ادامه داد. برای نمونه کتاب­های دیگر وی عبارت است از؛ نظام سیاسی و دولت در اسلام، تاریخ تحول دولت…
بیشتر

درآمدی بر «آگاهی به آنچه نیست»

  برگردان دو مقاله جدید از هابرماس درباره نسبت دین، دانش و سپهر عمومی محمد رحیمی هدف از ترجمه و انتشار مقالات سه‌گانه «هابرماس و دین»، «آگاهی به آنچه نیست» و «یک پاسخ» تبیین جایگاه و نسبت دین و دانش و نیز جایگاه دین در سپهر عمومی و نسبت آن با سیاست از نگاه بنیانگذار «نظریه کنش ارتباطی» بوده است. مقاله نخست را می‌توان به‌مثابه…
بیشتر