گفت‌وگوی چشم‌انداز ایران با امام‌جمعه اهل سنت بندرعباس
سید عبدالباعث قتالی، فرزند سید امیر شیخ، از علمای اهل سنت استان هرمزگان است که بیش از بیست سال است امام‌جمعه اهل سنت شهربندرعباس است. گفت‌وگویی با ایشان درباره وضعیت اهل سنت در استان هرمزگان تهیه شده است که تقدیم خوانندگان محترم می‌شود.
مهم‌ترین محور فعالیت‌های خیرخواهانه در میان اهل سنت جنوب چه است؟
اهل سنت جنوب همواره تلاش کرده‌اند شهروندی مسئولیت‌پذیر در جامعه باشند و با مشارکت اجتماعی و خیرخواهانه خود، در حل مشکلات اجتماعی مشارکت کنند. آب‌انبارسازی، مسجدسازی، مدرسه‌سازی، درمانگاه‌سازی، دانشگاه‌سازی، کتابخانه‌سازی، جاده‌سازی و سدسازی گوشه‌ای از تلاش خودجوش و خیرخواهانه خیرین اهل سنت در منطقه جنوب بوده است.
ریشه‌های تاریخی اهل سنت در استان هرمزگان چگونه بوده است؟
این ریشه به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. مذهب اهل سنت در طول تاریخ، مذهب اکثریت مردم جنوب را تشکیل می‌داده است. اهل سنت جنوب ایران دارای علما و اندیشمندان و مدارس دینی زیادی بوده است. مدرسه دینی کمالیه دربند حاج علی قشم قریب به چهارصد سال قدمت دارد که مرکز فقه شافعی در خلیج فارس بوده است. امروزه اکثر شهرهای بزرگ استان هرمزگان مدارس دینی و علمای زیادی دارند که در فقه شافعی و حنفی فعالیت می‌کنند. اهل سنت جنوب در طول تاریخ همواره به مسائل نگاه اجتماعی داشته است و علاوه بر فعالیت دینی و فعالیت‌های خیرخواهانه، به توسعه آموزش، تجارت متمرکز بوده است.
وضعیت جمعیتی اهل سنت در استان هرمزگان چگونه است؟
اهل سنت جنوب در ایران قریب به ۴۰ درصد جمعیت استان هرمزگان را تشکیل می‌دهند. جمعیت اهل سنت در جنوب ایران در سه استان فارس، بوشهر و هرمزگان حدود ۸۰۰ هزار نفر برآورد می‌شود. اهل سنت این سه استان پیوندهای فرهنگی و تاریخی زیادی با یکدیگر دارند. اغلب اهل سنت جنوب شافعی‌مذهب و بخش کمتری حنفی‌مذهب و بخش کوچک‌تری حنبلی‌مذهب هستند.
وحدت شیعه و سنی در استان هرمزگان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اهل سنت در جنوب ایران و استان هرمزگان وحدت مثال‌زدنی با برادران شیعه خود دارند. برای قرن‌ها در این خطه زندگی مسالمت‌آمیز میان پیروان دو مذهب حاکم بوده است. این برادری و حسن‌نیت میان طرفین شاید درکل جهان اسلام کمیاب باشد. همگرایی و همدلی شیعه و سنی در استان هرمزگان همواره الگویی برای سایر نقاط کشور بوده است.
وضعیت اجتماعی اهل سنت در استان هرمزگان چگونه است؟
اهل سنت در جنوب ایران در طول تاریخ در حوزه تجاری پیشرو بوده‌اند. امروزه نیز اهل سنت بیشترین مشارکت را در امور خیرخواهانه دارند. خیرین اهل سنت در همه ادوار دولت را در توسعه فرهنگی، آموزشی و دینی یاری کرده‌اند.
مدارس کلاسیک در استان را اولین بار خیرین اهل سنت در این استان بنا کرده‌اند. حتی حقوق معلمان این مدارس را خود خیرین می‌پرداختند. این خودکفایی اقتصادی سبب شده است منطقه غرب هرمزگان چه از بعد امنیت، چه از بعد تولید متخصص و پزشک و چه از بعد مشارکت مردمی در حل مشکلات عمومی در استان پیشرو و در کشور مطرح باشد.
وضعیت سیاسی اهل سنت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اهل سنت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در همه عهدها مشارکت فراوانی داشته است. در اکثر انتخابات‌ها در استان هرمزگان، مشارکت سیاسی اهل سنت بیشتر از برادران شیعه خود بوده است. در عوض در هرگونه اعتراض‌ها و مخالفت‌های سیاسی، اهل سنت کمترین حضور را داشته است. این رویکرد اهل سنت خود بزرگ‌ترین دلیل برای همسویی اهل سنت و باورهای حاکم بر جامعه و پیوند اهل سنت با ارزش‌های نظام است.
دولت تدبیر و امید با رأی بالای اهل سنت توانست در انتخابات موفق شود. آیا تاکنون به مطالبات اهل سنت رسیدگی شده است؟
ما منکر رویکرد مثبت دولت به اهل سنت نیستیم و بابت این رویکرد از دولت تشکر می‌کنیم، اما دولت به دلیل مشکلاتی که ما نمی‌دانیم چیست نتوانسته به حداقل خواسته‌های اهل سنت پاسخ دهد که همه آن‌ها نیز قانونی و جزو شعارهای رسمی و عمومی نظام است.
یکی از مسائلی که الآن منطقه در آن درگیراست، افراط‌گرایی است. اهل سنت ایران چه موضعی در قبال آن دارد؟
ما اعلام کرده‌ایم که طرفدار اعتدال و میانه‌روی هستیم. ما با هرگونه تندروی دینی مخالفیم و آن را نوعی خروج از دین می‌دانیم. باید اختلافات فکری و مذهبی از کانال گفت‌وگوهای سازنده و علمی حل شود، اما هرگونه اختلاف فکری و مذهبی نباید به تبعیض حقوقی علیه پیروان یک مذهب ختم شود.
افراط‌گرایی مذهبی علل زیادی دارد. برخی از این علت‌ها از کنترل و اختیارات ما خارج است؛ اما تا آنجاکه مربوط به ماست باید گفت ما علمای اهل سنت تلاش می‌کنیم مرزبندی میان مذهب اهل سنت و افراط‌گرایی را مشخص کنیم و این روشنگری را در میان مردم انجام دهیم که افراط‌گرایی راه مناسبی برای تبلیغ دین نیست. ما بارها گفته‌ایم طرفدار وحدت اسلامی هستیم و برای حقوق پیروان مذاهب مختلف احترام قائلیم.
مهم‌ترین موانع وحدت در استان هرمزگان کدام هستند؟
ما در زمینه قانونی مشکلی در مورد وحدت نداریم. قانون اساسی به‌طور شفاف حقوق پیروان مذاهب را مشخص کرده است، اما مشکل سلیقه افرادی است که باید وحدت بین مذاهب و شایسته‌سالاری واقعی را در جامعه پیاده کنند. واقعیت این است که این افراد می‌توانند با سلیقه‌گرایی خود کل زحمات نظام و ادارات دولتی را در مورد وحدت اسلامی و شایسته‌سالاری متوقف کنند و با سلیقه‌گرایی مانع حضور نیروهای شایسته اهل سنت در مدیریت‌ها شوند. لذا ما باید به نسبت شعاری که برای وحدت و شایسته‌سالاری می‌دهیم، برای تحقق این شعارها نیرو آموزش دهیم تا نیروهای تصمیم‌گیر ما با مسئله وحدت و شایسته‌سالاری آشنا باشند و با سلیقه‌گرایی خود به مانعی درراه وحدت و حذف بخشی از جامعه تبدیل نشوند.
آیا برای حل این مشکل گفت‌وگویی هم با مسئولان داشته‌اید؟
ما به‌طور مداوم با سطوح مختلف مدیریتی و امنیتی در استان و کشور در حال مذاکره و رایزنی هستیم و اصل مشکل را به آن‌ها منتقل کرده‌ایم و گفته‌ایم حذف بخشی از نیروهای سازنده جامعه به دلیل گرایش مذهبی کار مناسبی نیست. برخورد مسئولان در این خصوص خوب بوده و همه آن‌ها اعلام می‌کنند که در ذهن آن‌ها در شایسته‌سالاری تفاوتی میان پیروان مذاهب مختلف وجود ندارد؛ اما در عمل و در مصداق‌ها برای هر مورد دچار مشکل و هزینه می‌شویم و بیشتر این فرصت‌ها که برای شایستگان اهل سنت پیش می‌آید بدون رسیدن به هدف از دست می‌رود. اگر بخواهیم خوش‌بینانه به این موضوع نگاه کنیم باید گفت خود مسئولان هم دوست دارند که از نیروهای شایسته اهل سنت استفاده کنند، اما آن‌ها هم با برخی موانع پنهانی مواجه هستند که در فرآیند تصمیم‌گیری با مشکل روبه‌رو می‌شوند.
آیا این شرایط سبب دلسردی اهل سنت در جامعه می‌شود؟
اهل سنت در ایران، خصوصاً در جنوب افرادی واقع‌بین و قانع هستند و توکل آن‌ها به خداست. آن‌ها به خاطر نعمت‌هایی که در این کشور وجود دارد از همه تشکر می‌کنند و به خاطر محرومیت‌ها و تبعیض‌ها صبر پیشه می‌کنند؛ اما آن‌ها می‌خواهند در این کشور در کنار برادران شیعه خود زندگی مسالمت‌آمیز و تاریخی‌شان را داشته باشند، لذا این مشکلات مانع از مشارکت و حضور اهل سنت در دیگر عرصه‌ها نمی‌شود.
به نظر شما راهکاری که می‌تواند به حفظ وحدت اسلامی و رعایت حقوق اهل سنت کمک کند چیست؟
به نظرم یکی از راهکارها نگاه مستقل و تخصصی به مسئله اهل سنت است. مثلاً همین‌طور که الآن در برخی کشورهای عربی اوقاف جعفری تشکیل شده است و رسیدگی به مسائل مذهبی فقه جعفری به علمای خود این مذهب واگذار شده است، در ایران نیز اداره اوقاف اهل سنت تشکیل شود و مسئله موقوفات اهل سنت، ائمه اهل سنت و مساجد اهل سنت به خود اهل سنت واگذار شود. از طرفی مسئله وحدت اسلامی از سطح شعار به عمل تبدیل شود. برای تحقق این امر باید نیروها را در قبال مسئله وحدت آموزش داد تا یک نیرویی که در یک جایگاه مهم تصمیم‌گیری قرار دارد با سلیقه‌گرایی فردی حقوق بخش‌های زیادی از جامعه را نادیده نگیرد و در ذهن خود این تبعیض خودساخته را خدمت به جامعه تلقی نکند.
یکی از انتقاداتی که بعضاً از اهل سنت می‌شود، رویکرد و روش تفرقه‌افکنانه شبکه‌های ماهواره‌ای است که به نام اهل سنت بین پیروان مذاهب اسلامی ایجاد تفرقه می‌کنند. نظر شما در این مورد چیست؟
ما همه با روش و عمل این شبکه‌ها مخالفیم. هرکس ایجاد تفرقه کند کارش محکوم است چه شیعه باشد و چه سنی، اما تقاضای ما در طول چند دهه اخیر این بوده که یک کانال تلویزیونی یا ماهواره‌ای رسمی و قانونی به اهل سنت ایران بدهند و در برنامه‌های صدا و سیما از علمای اهل سنت استفاده کنند. امری که ظاهراً همه با آن موافق‌اند، اما در عمل تاکنون به آن پاسخ مثبت داده نشده است.
