محمد احمدی
در پی مقالات منتشرشده درباره اسرائیل در چشم‌انداز ایران، محمد احمدی این بار مقاله‌ای با عنوان «جنگی که قواعد منازعه فلسطین را تغییر داد» دارد. ایشان در این مقاله به نتایج غافلگیرکننده جنگ غزه، باخت اسرائیل در جنگ با وجود برتری نظامی و سازش چپ و راست در اسرائیل برای ائتلاف علیه دولت دوازده‌ساله نتانیاهو می‌پردازد. مطالعه این مقاله وزین و مستند را به خوانندگان چشم‌انداز ایران و هم‌وطنان عزیز توصیه می‌کنیم.
سقوط چهره شاخص صهیونیسم
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر دوازده سال اخیر اسرائیل که در دهه ۱۹۹۰ نیز سه سال در رأس قدرت بود، بیشتر از هر سیاستمدار دیگری در تاریخ ۷۳ ساله اسرائیل، حکومت کرده است. در سال‌های زمامداری او نه‌تنها راه صلح بسته شد، بلکه همه تفاهم‌ها و قراردادهای گذشته نیز تخریب گردید. دونالد ترامپ شریک اصلی نتانیاهو در این تخریب بود و پشتیبان هر دو آن‌ها برای ماندن در قدرت، شلدون ادلسون۱ میلیاردر صهیونیست افراطی و امپراتور کازینوهای لاس‌وگاس، سنگاپور، ماکائو و هنگ‌کنگ بود. از زمان روی کار آمدن ترامپ در سال ۲۰۱۷ این باند سه‌نفره، نقشه‌هایی افراطی برای تثبیت و تقویت جایگاه اسرائیل داشتند و هیچ‌کس نمی‌دانست تاخت‌وتاز آن‌ها تا کجا ادامه خواهد یافت، اما در نیمه اول ۲۰۲۱ هر سه نفر از دور خارج شدند. ترامپ که در انتخابات امریکا شکست خورده بود تا ژانویه این سال همچنان تلاش می‌کرد مانع جابه‌جایی قدرت شود. ادلسون اندکی پس از شکست گردن‌کشی ترامپ و هوادارانش در ژانویه جان سپرد. پایان کار ادلسون و ترامپ یکی از علل تضعیف جایگاه نتانیاهو است، ولی از آنجا که هیچ سیاستمداری در اسرائیل قدرت لازم برای جایگزینی وی را نداشت، او تا چند ماه بعد همچنان بر سر کار بود تا اینکه سیر حوادث، سقوط سنگینی را برایش رقم زد.
فلسطینی‌ها ضربه اصلی را برای سرنگونی نتانیاهو وارد کردند. با جنگ ۲۰۲۱ فلسطین و اسرائیل، سال‌ها تبلیغات او درباره تأمین امنیت اسرائیلی‌ها از طریق نظامی‌گری و گنبد آهنین، پوچ از آب درآمد. اسرائیل نتوانست قدرت و عزم حماس برای این جنگ را پیش‌بینی کند. شلیک بیش از ۴ هزار موشک از غزه، اسرائیل را غافلگیر کرد و نشان داد برخی از این موشک‌ها قادرند از سامانه دفاعی گنبد آهنین عبور کنند. شلیک ۱۳۰ موشک به تل‌آویو در عرض فقط چند دقیقه قبلاً تصورناپذیر بود.۲ مسئول این ناکامی موساد بود که هم در جلوگیری از پیشرفت نظامی حماس و هم در پیش‌بینی توانایی‌های آن شکست خورد. اولین قربانی سیاسی و امنیتی این جنگ، یوسی کوهن،۳ رئیس موساد و عصای دست نتانیاهو در همه اقداماتش بود. در چند سال آخر دوران نتانیاهو، کوهن چهره اصلی پشت پرده در کابینه بود و نخست‌وزیر امید داشت کوهن را درنهایت به جانشینی خود بگمارد. در غیاب یک وزیر خارجه مورد اعتماد نتانیاهو، این رئیس موساد بود که با حضور مکرر خود در خلیج فارس، مدت‌ها روابط با امارات و بحرین را مدیریت می‌کرد تا هم به شناسایی اسرائیل منتهی شود و هم این شیخ‌نشین‌ها را به پایگاه جاسوسی در جنوب ایران تبدیل کند. عملیات موساد برای ترور دانشمندان هسته‌ای و خرابکاری در تأسیسات اتمی ایران نیز تحت مدیریت کوهن بود. با وجود همه این تلاش‌ها موساد نتوانست تشخیص دهد که ایران و فلسطینی‌ها سال‌ها زیر گوش اسرائیل همکاری کرده‌اند تا تحولی راهبردی را پدید آورند که امروز اسرائیل در آن گرفتار شده است.
بحران داخلی و فساد نتانیاهو
یکی دیگر از دلایل سقوط نتانیاهو شیوه حکمرانی اوست. اسرائیل از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ به دلیل انحلال مکرر پارلمان و چهار انتخابات بی‌نتیجه، در بحران سیاسی به سر برده است. تلاش‌های نتانیاهو برای ائتلاف با احزاب دیگر و تشکیل دولت پایدار چند بار شکست خورد، اما اگر او می‌توانست یک بحران خارجی مثلاً درگیری با فلسطینی‌ها را ایجاد کند و آن را به‌خوبی پیش ببرد، این امید را پیدا می‌کرد که بحران داخلی را تحت‌الشعاع قرار دهد به‌عنوان یک قهرمان ملی شناخته شود و دولتی قوی تشکیل دهد، ولی عملکرد فلسطینی‌ها سبب شد نتانیاهو در این قمار به‌سختی شکست بخورد و از حکومت سقوط کند.
نتانیاهو متهم به رشوه‌خواری، شیادی و معامله برای فروش منافع سیاسی است، اما او به هر وسیله ممکن برای جلوگیری از محاکمه خود متوسل شد و تاکنون چندین بار آن را به عقب انداخته است. ماندن او در پست نخست‌وزیری این امکان را به او می‌داد که مکرراً مانع پیشرفت پرونده فساد خود در دادگاه شود. او ادعا می‌کرد ساختار قضائی اسرائیل نوعی حکومت پشت پرده۴ را تشکیل داده که تحت هدایت رئیس بازنشسته دیوان عالی، یک هدف را دنبال می‌کند: سقوط دولت نتانیاهو و کشور یهود!۵
نتانیاهو در سخنان خود نزد همفکرانش با شور و حرارت بر این نظریه توطئه اصرار می‌ورزید و می‌گفت سیستم قضائی اسرائیل در پی زندانی کردن اوست و فرمان محکومیت او حتی قبل از انجام محاکمه صادر شده است. مظلوم‌نمایی وی بر اساس این فرض است که به او فرصت اثبات بی‌گناهی‌اش در دادگاه داده نخواهد شد، پس او حق دارد از هر سلاح سیاسی و تبلیغاتی که لازم بداند، علیه توطئه‌گران استفاده کند، ازجمله ایجاد فضای سوءظن برای بی‌اعتبار کردن مقامات حقوقی و اجرایی در این پرونده. این تاکتیک نتانیاهو تا حدی موفق بوده و بازرسان پرونده فساد او را مجبور کرده به‌جای وقت گذاشتن روی پرونده به دفاع از خود بپردازند و مراقب جاسوسی دولت نتانیاهو از آن‌ها و شاهدان پرونده باشند، حتی قاضیان دیوان عالی از اقدامات این دولت و ماشین تبلیغاتی آن علیه خود به وحشت افتاده‌اند. نتانیاهو خطر این سیستم قضائی و نهاد اجرای قانون را برای اسرائیل به بزرگی و اهمیت برنامه هسته‌ای ایران توصیف کرده است. او یک بار قول داد: «من اعتماد به آن‌ها را کاهش خواهم داد، درست همان‌طور که ترامپ توانست اعتماد به اف‌بی‌ای را کم کند».
با سقوط نتانیاهو، نظام قضائی و نهاد اجرای قانون در اسرائیل نیاز به بازسازی خود و جست‌وجوی راهی برای بازیابی اعتماد از دست رفته زیر ضربات نتانیاهو و راست‌گرایان خواهد داشت، زیرا بخش بزرگی از جامعه فریب بازی‌های نتانیاهو را خورده‌اند. هاآرتص می‌گوید نتانیاهو بر اساس نظریه تکامل اجتماعی داروینی معتقد بود تا وقتی‌که قوی و تهاجمی عمل کند، شانس بقای بیشتری خواهد داشت. مثلاً از نظر او توقف ماشین جنگی اسرائیل باعث تلقی ضعف در او شده و دادستان را بر آن خواهد داشت که به او اتهام رشوه‌خواری بزند. این نگرش که ترکیبی از ماکیاولیسم و داروینیسم اجتماعی است علت اشتیاق نتانیاهو به ایجاد بحران خارجی به‌ویژه درگیری با فلسطینی‌ها را نشان می‌دهد.
ماه پرحادثه
ماجرای جنگ غزه در سال ۲۰۲۱ نه از غزه، بلکه از قدس آغاز شد: شهرک‌نشینان یهودی با پشتوانه حکمی از دیوان عالی اسرائیل تلاش کردند خانه‌های فلسطینی‌های محله «شیخ جراح» را که از مدت‌ها پیش ساکن آن بوده‌اند تصرف کنند.۶ اسرائیل شهر قدس شرقی را ضمیمه خود می‌داند، اما از نظر قوانین بین‌المللی این منطقه نیز همانند کرانه باختری، اشغالی محسوب می‌شود و اسرائیل حق ندارد اموال و املاک ساکنان آن را تصرف کند. از روز ششم تا دهم مه، فلسطینی‌ها در اعتراض به اقدام شهرک‌نشینان و نقض حقوق خود تظاهرات برپا کردند. در روز هفتم مه که آخرین جمعه ماه رمضان و روز قدس بود، ۷۰ هزار نمازگزار در مسجدالاقصی حاضر بودند و تظاهرات نیز ادامه یافت. نیروهای اسرائیلی طبق عادت معمول، به جای برخورد با علت تشنج، با گاز اشک‌آور، نارنجک‌های فلج‌کننده و گلوله‌های فولادین دارای پوشش لاستیکی به سرکوب تظاهرات پرداختند و پس از ورود به مسجدالاقصی صدها نفر را مجروح کردند.
روز دهم مه، حمله این نیروها به داخل مسجدالاقصی و زخمی کردن صدها فلسطینی دیگر تکرار شد. به‌منظور خاتمه اشغال مسجدالاقصی و محله شیخ جراح، حماس برای اسرائیل مهلت تعیین کرد. با پایان مهلت، نیروهای غزه برای اولین بار، جنگی را علیه اسرائیل و به خاطر همبستگی با فلسطینی‌های خارج از غزه آغاز کردند. این جنگ از ۱۰ تا ۲۱ ماه مه؛ یعنی ۲۰ تا ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ روی داد. بنا بر گزارش سازمان ملل بر اثر آن، ۲۵۳ نفر در غزه شامل ۳۹ زن و ۶۵ کودک و ۱۲ نفر در اسرائیل کشته شدند. همچنین در طول درگیری‌ها، اسرائیل ۲۵ فلسطینی دیگر را در شهر قدس و کرانه باختری به قتل رساند و هزاران نفر را در این مناطق مجروح کرد. اسرائیل بیش از صد ساختمان در غزه شامل چهار ساختمان بلند، چهل مدرسه، چهار بیمارستان و نوزده مرکز درمانی دیگر را تخریب کرد. در یکی از ساختمان‌های بلند، ادارات خبرگزاری آسوشیتدپرس AP و الجزیره و شصت آپارتمان وجود داشت. در این جنگ، ۱۹۰۰ فلسطینی و ۲۰۰ اسرائیلی نیز مجروح شدند.۷
ضربات نظامی حماس به اسرائیل بیشتر نمادین بود. حماس از پیش اعلام می‌کرد که حمله خواهد کرد؛ بنابراین تلفات اسرائیل کم بود، اما فضای ترس، هجوم عمومی به پناهگاه‌ها، بسته شدن همه فرودگاه‌ها و تعطیل زندگی عادی در اسرائیل مهم‌تر از ارقام تلفات انسانی و خسارات فیزیکی است.
ویژگی مهم این منازعه، پیوستن فلسطینی‌های شهروند اسرائیل و ساکن سرزمین‌های اشغالی ۱۹۴۸ به فلسطینی‌های قدس، کرانه باختری و غزه برای مقاومت در برابر اسرائیل بود. مثلاً در شهر اللد۸ نزدیک تل‌آویو و شهر عکا۹ در شمال اسرائیل، ساکنان فلسطینی دست به تظاهرات و اعتراض زدند. در برخی شهرهای دیگر داخل اسرائیل نیز یهودیان افراطی به اعراب حمله کردند. درگیری در شهرهای حیفا، یافا، ناصریه، بئرالسبع بین پلیس و فلسطینی‌ها گسترش یافت. همبستگی بین فلسطینی‌های داخل اسرائیل با ساکنان سرزمین‌های اشغالی از ۱۸ مه به شکل اعتصاب عمومی جلوه کرد.
نقض قوانین جنگ و عواقب آن
شهرهای نوار غزه یکی از فشرده‌ترین مناطق مسکونی در جهان را تشکیل می‌دهند. بیش از ۲ میلیون فلسطینی در بخش‌هایی از این باریکه زندگی می‌کنند. زمین‌های کشاورزی و سواحل دریا نیز در همین ناحیه کوچک به مساحت ۳۶۵ کیلومترمربع (معادل نصف تهران) قرار دارند. جبهه‌های جنگ غزه در همین محله‌های مسکونی یا مجاورت آن‌هاست. بر اساس قوانین بین‌المللی، حمله به مناطق مسکونی ممنوع است، اما در جنگ‌هایی که مناطق مسکونی نزدیک اهداف جنگی ممکن است آسیب ببینند، طرفین باید هشدارهای لازم را پیش از هر حمله بدهند تا مردم به پناهگاه بروند.۱۰
در جنگ مه ۲۰۲۱ حماس این هشدارها را پیش از حملات موشکی خود به اسرائیل می‌داد و بسیاری از یهودیان به پناهگاه می‌رفتند. از سوی دیگر، اسرائیل نیز پیش از تخریب چند ساختمان بلند غزه به ساکنان آن هشدار داد، اما بسیاری از فلسطینی‌ها امکان تخلیه ساختمان در زمان کوتاه را نداشتند، زیرا جمعیت زیاد، بیماری یا ناتوانی مردم، نداشتن پناهگاه یا قطع برق آسانسورها، اجازه تخلیه ساختمان پیش از حمله به آنان را نمی‌داد. از این‌رو معمولاً تلفات غیرنظامی فلسطینی‌ها در جنگ زیاد است و حملات اسرائیل می‌تواند در عرصه جهانی به‌عنوان جنایت جنگی شناخته شود. بر اساس قوانین بین‌المللی، مراکز درمانی و بهداشتی تحت هیچ عنوان نباید هدف حمله قرار گیرند یا برق و آب آن‌ها قطع شود، حتی اگر برای کمک به مجروحان نظامی فعالیت می‌کنند، اما اسرائیل بارها این نوع مراکز فلسطینی‌ها را هدف قرار داده است.
بر اساس قوانین بین‌المللی، حملات متقابل برای دفع حمله دشمن باید متناسب باشد. مثلاً تخریب یک محله مسکونی به بهانه پرتاب چند راکت از آن، نقض این قوانین است. از سوی دیگر، مجازات جمعی۱۱ طبق این قوانین ممنوع است؛ یعنی نمی‌توان مردم یک شهر یا منطقه را به بهانه سرکوب چند شبه‌نظامی که در بین آن‌ها حضور دارند یا توسط آن‌ها حمایت می‌شوند هدف قرار داد. اسرائیل در مقابله با فلسطینی‌ها همواره این اصل را نقض می‌کند. مثلاً خانواده شبه‌نظامیان را آواره کرده و خانه‌های آن‌ها را تخریب می‌کند. یا ساختمان‌های بلند را به بهانه حضور گزارشگران وقایع جنگ ویران می‌کند. این‌ها انواعی از جنایات جنگی است که اسرائیل در جنگ ۲۰۲۱ و در جنگ‌های دیگر مرتکب شده و دادگاه‌های بین‌المللی می‌توانند به خاطر آن مقامات و نظامیان اسرائیل را محاکمه کنند. دیوان کیفری بین‌المللی در مارس ۲۰۲۱ تحقیق درباره جنایات انجام‌شده از زمان جنگ غزه در ۲۰۱۴ تاکنون را آغاز کرد. قاضیان این دیوان اعلام کردند که دیوان می‌تواند درباره همه جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت در غزه و سرزمین‌های اشغالی کرانه باختری و قدس حکم صادر کند، حتی اگر از جانب کشوری باشد که این دیوان را به رسمیت نمی‌شناسد یا عضو آن نیست. اسرائیل در ۲۰۰۲ اعلام کرده است عضو این دیوان نخواهد شد.
اعضای شورای حقوق بشر در ۲۷ مه ۲۰۲۱ تصمیم گرفتند کمیته‌ای مأمور تحقیق درباره تخلفات در اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی آن شود تا به جمع‌آوری مدارک نقض قوانین بین‌المللی، پیگیری مرتکبان و عدالت برای قربانیان بپردازد. سازمان دیده‌بان حقوق بشر۱۲ بر اساس سال‌ها تحقیق، مدارک لازم را جمع‌آوری کرده که نشانگر جنایت علیه بشریت توسط مقامات اسرائیل است. یکی از این جنایات، آپارتاید و تبعیض نژادی است. این مقامات بارها نشان داده‌اند خواهان و عامل سلطه یهودیان اسرائیل بر فلسطینی‌های ساکن اسرائیل و سرزمین‌های اشغالی همراه با ستم سازمان‌یافته بر فلسطینی‌ها هستند. این اقدامات شامل محدودیت شدید در جابه‌جایی فلسطینی‌ها، تصرف گسترده زمین‌های آنان، اخراج آنان از خانه‌ها و محله‌های خود و محرومیت آنان از حقوق اساسی خود است؛ البته اسرائیل اعلام کرده به دنبال راه‌هایی برای خنثی کردن تصمیم دیوان کیفری بین‌المللی است. انگلیس و استرالیا که از اعضای دیوان و از متحدان اسرائیل هستند، با دخالت این دیوان در مسائل فلسطین مخالفت کرده‌اند. امریکا نیز در این زمینه اعلام نگرانی کرده است. این نوع کشورها تاکنون مانع مسئولیت‌پذیری اسرائیل و درنتیجه عامل تداوم اعمال این رژیم بوده‌اند، اما سایر اعضای غربی دیوان نیز به‌زودی در معرض آزمون سختی قرار خواهند گرفت: آیا آن‌ها با پشتیبانی از تحقیقات دیوان نشان خواهند داد که معیارهای دوگانه در قبال جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت ندارند و خواهان پایان رنج و بی‌عدالتی در فلسطین هستند؟
جنگی که قواعد را تغییر داد
جنگ ۲۰۲۱ اولین جنگی است که فلسطینی‌ها علیه اسرائیل آغاز کردند. آن‌ها نشان دادند اعتماد به نفسشان به حدی رشد کرده که می‌توانند قواعد بازی چند ده‌ساله اسرائیل مبتنی بر انتخاب زمان جنگ و تحمیل آن بر رقیب را برهم بزنند. اکنون این فلسطینی‌ها هستند که زمان جنگ را انتخاب می‌کنند و آن را در دوران حساس به دشمن خود تحمیل می‌کنند. جنگ یوم‌کیپور یا رمضان که در اکتبر ۱۹۷۳ آغاز شد، شباهتی با جنگ ۲۰۲۱ دارد. در آن زمان، مصر و سوریه پس از چند جنگ که اسرائیل بر آن‌ها تحمیل کرده بود، برای اولین بار اسرائیل را فریب دادند و نبرد علیه آن را آغاز کردند. غافلگیر شدن اسرائیل در آن جنگ، گرچه با کمک امریکا تا حدودی در جبهه‌ها به شکل مقطعی جبران شد، اما ضربه سنگینی به روحیه صهیونیست‌ها وارد ساخت که پس از آن تا ده‌ها سال نتوانستند جبران کنند. همچنین کابینه اسرائیل و نخست‌وزیری گلدا مایر، سیاستمدار پرسابقه، پس از چند ماه قربانی آن جنگ شد. یکی از نتایج جنگ ۱۹۷۳ درک این موضوع بود که اسرائیل نمی‌تواند در مقابل دولت‌های عربی همواره به ارتش و موساد تکیه کند و امنیت را با سرنیزه و جاسوسی به دست آورد. بلکه باید با پشتوانه امریکا، امتیازاتی به آن دولت‌ها بدهد تا بتواند با آن‌ها صلح کند.
نتانیاهو در دوران طولانی حکومت خود، غرور و لجاجت مبتنی بر نظامی‌گری و سرکوب را به اسرائیل بازگرداند، اما جنگ ۲۰۲۱ بار دیگر این غرور جاهلانه اسرائیل را درهم شکست و به آن یادآور شد که باید به فلسطینی‌ها امتیاز بدهد. با اینکه اسرائیل امروز از لحاظ نظامی بسیار قوی‌تر از اسرائیل آن زمان است، این بار برخلاف جنگ ۱۹۷۳ که ۵۰ روز به درازا کشید، اسرائیل خیلی زود، تن به آتش‌بس داد و نتوانست به هیچ موفقیت مقطعی نظامی دست یابد. برخلاف جنگ ۱۹۷۳ این بار اسرائیل در مرزهایش با دشمن خود درگیر نبود، بلکه خطر را در قلب خود و در شهرها به چشم می‌دید. برخلاف جنگ ۱۹۷۳ این بار امریکا نمی‌توانست کمک خاصی برای نجات اسرائیل بکند، زیرا هیچ نفوذی در بین دشمنان اسرائیل نداشت و هیچ راه‌حل نظامی نیز برای مقابله با صدها موشکی که هرروز بر اسرائیل فرود می‌آمدند، وجود نداشت. اگر در سال‌های پس از جنگ ۱۹۷۳ اسرائیل و امریکا توانستند دولت مصر را فریب دهند و با راضی کردن دیکتاتور آن، به‌نوعی سازش برسند، این بار آن‌ها با ملت فلسطین روبه‌رو هستند که تاکتیک‌های صلح فریبکارانه را در تاریخچه مذاکرات اسرائیل با تشکیلات خودگردان می‌شناسد و راه‌حلی جز کشور مستقل خود را نمی‌پذیرد.
عواقب سیاسی، مهم‌تر از عملیات نظامی
یک ضرب‌المثل می‌گوید ممکن است در نبرد دست بالا را داشته باشید، اما جنگ را ببازید.۱۳ برتری نظامی اسرائیل در جنگ غزه از همین نوع است. نتایج سیاسی جنگ ۲۰۲۱ خیلی سریع‌تر از وقایع پس از جنگ ۱۹۷۳ شکل گرفت. از یک‌سو، خانه‌تکانی به اسرائیل تحمیل شد و از سوی دیگر، فلسطینی‌ها یاد گرفتند که می‌توان با اتحاد عمل در کرانه باختری، قدس، سرزمین‌های اشغالی ۱۹۴۸ و غزه، اسرائیل را مجبور به توقف خشونت کرد. این قطعاً پایان کار نیست، اما یک تحول راهبردی و کیفی در منازعه طولانی بین طرفین است. احتمال دارد چند جنگ کوتاه دیگر نیز بین فلسطینی‌ها و اسرائیل دربگیرد تا افکار عمومی اسرائیل و سیاستمداران آن به این باور برسند که دیگر نمی‌توانند زمین‌های فلسطینی‌ها را مثل هفت دهه اخیر بدون تنبیه، تصرف و در آن شهرک‌سازی کنند، یا تبعیض علیه ساکنان فلسطینی را ادامه دهند. اسرائیل که هزینه بسیار زیادی را صرف نظامی‌گری خود کرده است، باید به این بلوغ برسد که جنگ به صرفه نیست و نتایج سیاسی یا نظامی مطلوبی برایش ندارد. فقط دو راه برای پایان منازعه وجود دارد: تشکیل کشور مستقل فلسطینی و یا تغییر ساختاری اسرائیل برای رسیدن به یک کشور واحد دموکراتیک به‌منظور زندگی عادلانه یهودیان و فلسطینی‌ها. جنگ ۲۰۲۱ غزه ممکن است یک قدم بزرگ در این جهت باشد که اسرائیل بر سر عقل بیاید و راه صلح‌آمیز را بر نظامی‌گری ترجیح دهد.
نظامی‌گری علیه غزه تا حال بجز تلفات و تخریب، دستاوردی نداشته است. اسرائیل از زمان حاکمیت حماس در غزه یعنی از سال ۲۰۰۶ تاکنون این باریکه را در محاصره دارد و بارها به آن حمله کرده است. در این میان، چهار جنگ مهم‌تر بوده است: جنگ ۲۰۰۶، جنگ ۲۰۰۸، جنگ ۲۰۱۴ و جنگ ۲۰۲۱. سومین مورد که ۵۰ روز در ژوئیه و اوت ۲۰۱۴ به درازا کشید، از همه خونین‌تر و طولانی‌تر بود و بیش از ۲۲۰۰ فلسطینی و ۷۰ اسرائیلی در آن کشته شدند. در آن جنگ، نتانیاهو مرتکب اشتباه نظامی بزرگی شد و تلاش کرد با حمله زمینی، حماس را در غزه شکست دهد، اما سربازان اسرائیلی به دام کماندوهای حماس افتادند و با تحمل تلفات سنگین، عقب‌نشینی کردند. نتانیاهو در جنگ ۲۰۲۱ غزه، اشتباه حمله زمینی را تکرار نکرد، اما مرتکب یک اشتباه سیاسی بزرگ شد که به سقوط خودش انجامید. این جنگ تفاوت مهمی با همه جنگ‌های قبلی اسرائیل و فلسطینی‌ها داشت. حماس این بار در مدتی کوتاه‌تر و با تلفاتی کمتر به نتایج سیاسی به‌مراتب بزرگ‌تری دست یافت. اعتماد به نفس و جایگاه حماس نزد فلسطینی‌ها در همه مناطق اشغالی ۱۹۴۸ و ۱۹۶۷ اوج گرفت و آنان به این نتیجه رسیدند که با هماهنگی یکدیگر در استفاده از تاکتیک‌های متنوع مقاومت می‌توانند اسرائیل را به‌سرعت دچار بحران کنند و از آن امتیاز بگیرند.۱۴
تأثیر سیاسی بر افکار عمومی فلسطین
انتخابات مجلس یا شورای قانون‌گذاری فلسطین برای ۲۲ ماه در مه ۲۰۲۱ برنامه‌ریزی شده بود، اما حدود یک ماه قبل از آن، محمود عباس انتخابات را بدون دلیل موجه و بدون تعیین تاریخ جدید به تعویق انداخت. در انتخابات قبلی مجلس که در ۲۰۰۶ برگزار شده بود، حماس به پیروزی رسید. نظرسنجی‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد حماس همچنان بیشترین محبوبیت را بین فلسطینی‌ها دارد و در صورت برگزاری انتخابات، عباس و جنبش تحت رهبری او یعنی فتح، شکست سختی خواهند خورد. پیروزی انتخاباتی حماس، باعث به قدرت رسیدن آن در کرانه باختری و اتحاد بین این منطقه با غزه خواهد شد. این برای اسرائیل نیز یک شکست سنگین تلقی می‌شود، زیرا حماس اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و سال‌ها تلاش اسرائیل برای حذف سیاسی و نظامی آن از صحنه، به نتیجه‌ای کاملاً معکوس منتهی خواهد شد. در هر صورت، انتخابات یک فرآیند سیاسی مشترک بین غزه و کرانه باختری است و سد کردن پیروزی حماس در آن، این اعتقاد را در میان فلسطینی‌ها تقویت کرده که به راه‌حل نظامی در تحکیم ارتباط غزه با کرانه باختری و قدس روی آورند یعنی همان اتفاقی که در جنگ ۲۰۲۱ روی داد. حماس نشان داد که جلوگیری از انتخابات فلسطین، حتی اگر در ظاهر توسط محمود عباس صورت گیرد، هزینه زیادی را برای اسرائیل به همراه دارد.
مرکز فلسطینی PSR مستقر در کرانه باختری با نظرسنجی از فلسطینی‌های مناطق مختلف، پس از جنگ ۲۰۲۱ دریافت که اکثریت قاطع فلسطینی‌ها حماس را پیروز میدان نبرد با اسرائیل می‌دانند. محبوبیت مردمی حماس نیز رشد چشمگیری یافته و محبوبیت جنبش فتح به‌شدت سقوط کرده است. پس از این جنگ ۹۴ درصد فلسطینی‌ها گفته‌اند به عملکرد غزه در دفاع از قدس افتخار می‌کنند. همچنین ۶۰ درصد فلسطینی‌ها از مبارزه مسلحانه و انتفاضه حمایت می‌کنند و ۶۸ درصد آن‌ها گفته‌اند اگر اسرائیل به اخراج فلسطینی‌ها از محله شیخ جراح بپردازد یا دسترسی فلسطینی‌ها به مسجدالاقصی را محدود کند، غزه حق دارد باز هم به اسرائیل حمله کند.۱۵
یکی از نتایج سیاسی جنگ ۲۰۲۱ بین اسرائیل و حماس، تضعیف سیاسی جنبش فتح در مقابل حماس بود. واکنش تشکیلات خودگردان و فتح در مقابل سرکوب فلسطینی‌ها در قدس و مسجدالاقصی، در حد صدور بیانیه‌هایی بود که کسی به آن‌ها اهمیت نمی‌داد. کشورهای عربی نیز به محکومیت شفاهی بسنده کردند. حکومت‌های عربی که در سال ۲۰۲۰ با تلاش ترامپ، اسرائیل را به رسمیت شناختند، حتی این کار را هم نکردند. جامعه بین‌المللی نیز فقط به ابراز نگرانی اکتفا کرد و از طرفین خواست کوتاه بیایند. این واکنش‌های ضعیف و دوپهلو سبب شد جایگاه حماس به‌عنوان تنها نیروی قابل‌اعتماد برای ایستادگی در برابر نقض حقوق فلسطینی‌ها، به‌طور محسوسی در داخل و خارج تقویت شود.۱۶
با اینکه حماس جنگ را آغاز کرد و علت شروع جنگ، مستقیماً ربطی به مردم غزه نداشت، اکثر فلسطینی‌ها و اهالی غزه از حماس حمایت کردند. شعارهای تظاهرات در پشتیبانی از حماس در قدس، کرانه باختری و سرزمین‌های ۱۹۴۸ اسرائیل نیز فضا را پر کرد. یکی از خواسته‌های مردم در مناطق اشغالی، پایان دادن به همکاری امنیتی بین تشکیلات خودگردان به رهبری محمود عباس با اسرائیل بود. نیروهای امنیتی عباس حتی به تظاهرکنندگان فلسطینی حمله‌ور شده و عده‌ای را دستگیر کردند، اما در حین جنگ اسرائیل با غزه، وسعت اعتراضات در سرزمین‌های اشغالی به حدی بود که کنترل از دست تشکیلات خودگردان خارج شد و نیروهای اسرائیلی به کشتار این معترضان دست زدند.
پس از پایان جنگ، نیروهای عباس دوباره وارد عمل شده و به دستگیری گسترده معترضان پرداختند. درنتیجه، اکنون بسیاری از فلسطینی‌ها به این باور رسیده‌اند که همکاری تشکیلات خودگردان با اسرائیل باعث تداوم جرائم اسرائیل علیه مردم است. حتی اخراج خانواده‌های فلسطینی از محله‌های خود، تصرف خانه‌ها و زمین‌های آنان، یهودی‌سازی شهر قدس و هجوم اسرائیلی‌ها به داخل مسجدالاقصی با نظارت و رضایت ضمنی تشکیلات خودگردان صورت می‌گیرد. عملکرد انفعالی این تشکیلات و محمود عباس رئیس آن در جریان جنگ غزه، جایگاه سیاسی او و جنبش تحت فرماندهی‌اش یعنی فتح را بیش از پیش تضعیف کرد. آن‌ها در کنار اسرائیل، بازنده نبرد ۲۰۲۱ بودند. در مقابل، حماس در نظر فلسطینی‌ها تبدیل به مدعی اصلی آرمان‌های فلسطین و دفاع از قدس و مسجدالاقصی شد. این هدیه‌ای بود که اسرائیل و محمود عباس به‌طور ناخواسته به حماس تقدیم کردند.
در جریان مذاکرات آتش‌بس نیز حماس از طریق ارتباط با کشورها و مقامات واسط خارجی به نقش و اعتباری بین‌المللی جدیدی رسید، درحالی‌که عباس تقریباً هیچ نقشی نداشت. با وجود تلفات انسانی و لطمات فیزیکی به غزه، اعتماد به نفس نظامی و سیاسی بین فلسطینی‌ها و مشروعیت حماس در عرصه بین‌المللی، از نتایج مهم این جنگ بود. قمار نتانیاهو برای کسب مشروعیت در اسرائیل، به باخت کامل و سقوط او انجامید و بزرگ‌ترین دشمنان او را به پیروزی رساند.
اتحاد راست و چپ علیه نتانیاهو
ناتوانی نتانیاهو که در جنگ ۲۰۲۱ آشکار شد، متحد پیشین او نفتالی بنت،۱۷ سیاستمدار راست‌گرا و افراطی اسرائیل را بر آن داشت که با مخالفان میانه‌رو و چپ‌گرای نتانیاهو متحد شود تا نخست‌وزیر را پس از دوازده سال از اریکه قدرت به زیر بکشند. هنوز لیکود، حزب نتانیاهو بیشترین کرسی را در پارلمان دارد، اما به علت از دست دادن متحدان خود، از تشکیل حکومت ناتوان است. به جای آن، اتحاد هشت حزب کوچک‌تر که از طیف‌های مختلفی هستند به قدرت رسیدند. آن‌ها پست نخست‌وزیری را نوبتی کرده‌اند: دو سال نفتالی بنت صهیونیست مذهبی و مخالف تشکیل کشور فلسطینی و دو سال دیگر، یائیر لاپید۱۸ سیاستمدار سکولار لیبرال و طرفدار کنار آمدن با فلسطینی‌ها.
اما ناسازگاری زیادی بین اعضای چنین کابینه‌ای خواهد بود و ممکن است ائتلاف آن‌ها عمر زیادی نداشته باشد. با این حال، احزاب ائتلافی، این ریسک را برای خلاصی از دست نتانیاهو پذیرفته‌اند. پایان نخست‌وزیری نتانیاهو به معنی شدت گرفتن روند قضائی برای محاکمه او به علت فساد است که تاکنون با فشارها و مانورهای او به تأخیر افتاده است. نفتالی بنت نخست‌وزیر جدید اسرائیل با پشت کردن به لیکود و تشکیل حزب ملی مذهبی کوچک خود، موسوم به یمینا۱۹ (به معنای راست‌گرا) با شعارهایی حتی تندتر از نتانیاهو در انتخابات شرکت کرد، اما از آنجا که جناح‌های مختلف، شاهد فساد و ناکامی نتانیاهو در کنترل بحران‌های داخلی و جنگ با فلسطینی‌ها بودند، بنت با احزاب کوچک راست و چپ و میانه متحد شد تا دست نتانیاهو از حکومت کوتاه شود. بنت به‌عنوان یک سیاستمدار افراطی شهرت دارد، اما از آنجا که او در ائتلاف با چند حزب دیگر از جناح‌های مختلف، در تشکیل دولت مشارکت کرده، بعید است بتواند شعارهای تند خود را در عمل دنبال کند.۲۰
برخی از اعضای این جبهه جدید، راست‌گرایانی چون آویگدور لیبرمن۲۱ و گیدئون سعر۲۲ هستند که هر دو از لیکود و نتانیاهو جدا شده‌اند. برخی دیگر از اعضای این جبهه، حزب میانه‌رو «یش آتید»۲۳ (به معنی «آینده‌ای هست») به رهبری یائیر لاپید و حزب چپ‌گرای مرتز۲۴ هستند. برای اولین بار، یک حزب فلسطینی به نام «لیست عربی متحد» نیز در تشکیل دولت اسرائیل شریک شده است. لاپید در ابتدا برای دو سال، وزیر خارجه خواهد بود و اگر این ائتلاف تا آن زمان دوام داشته باشد، قرار است در آینده نخست‌وزیر شود. بنی گانتز۲۵ رهبر حزب «آبی و سفید» وزیر دفاع کابینه جدید است. آویگدور لیبرمن رهبر حزب «اسرائیل خانه ما»۲۶ وزیر اقتصاد است و باید کسری بودجه و بحران اقتصادی ناشی از کرونا را کنترل کند. گیدئون سعر رهبر حزب «امید نو»۲۷ وزیر دادگستری است. منصور عباس رهبر «لیست عربی متحد» در کابینه جدید، معاون نخست‌وزیر است.۲۸
کنار هم نشستن این جمع ناهمگون به این معناست که سیاستمداران اسرائیل از بحران‌های دوران نتانیاهو ازجمله درگیری هم‌زمان در غزه، کرانه باختری، قدس و سرزمین‌های ۱۹۴۸ به‌شدت تکان خورده‌اند و در صدد اتحاد با هم علیه نتانیاهو، بازسازی خرابی‌هایی که شیوه فاسد او در سیستم اسرائیل به بار آورده و جلب نوعی رضایت از فلسطینی‌ها هستند. مشخص نیست این ائتلاف ناهمگون چقدر عمر کند و آیا به‌زودی قربانی جاه‌طلبی‌های معمول مقامات اسرائیل خواهد شد یا نه. مثلاً اگر بنت بخواهد خانه‌ها و زمین‌های فلسطینی را بنا بر روش معمول راست‌گرایان، تخریب یا تصرف کند، آنگاه حزب فلسطینی متحد دولت از آن خارج می‌شود و دولت سقوط خواهد کرد. سپس اسرائیل نیاز به انتخابات جدید خواهد داشت و به همان دور باطل دو سال گذشته خود بازمی‌گردد. پس بنت مجبور است بیشتر به مشکلات داخلی اسرائیل بپردازد و در مواجهه با فلسطینی‌ها ازجمله حماس، برای حفظ دولت خود، شعارهای دست راستی را کنار بگذارد و عمل‌گرا و محتاط باشد. این یعنی حماس با ایستادگی در جنگ ۲۰۲۱ توانست به‌طور غیرمستقیم حتی در داخل کابینه اسرائیل، نفوذ کند و بر تصمیمات آن اثر بگذارد. البته ژست ضد فلسطینی در دولت اسرائیل، همراه با درگیری‌های پراکنده علیه فلسطینی‌ها ادامه خواهد یافت، زیرا در غیر این صورت، احزاب یهودی اسرائیل هواداران خود را از دست خواهند داد، اما دست زدن به اقدامات مهم نظامی و سیاسی علیه فلسطینی‌ها، ریسک بزرگی برای بقای دولت جدید اسرائیل خواهد بود؛ البته فلسطینی‌ها ابراز کرده‌اند که امیدی به حل مشکلات خود در دولت جدید ندارند زیرا نفوذ کلی راست‌گرایان در فضای سیاسی اسرائیل همچنان زیاد است و چپ‌گرایان نیز در مقابل آن‌ها ایستادگی نمی‌کنند. امید اصلی فلسطینی‌ها به روحیه مثبت و انگیزه‌های جدیدی است که پیروزی سیاسی حماس در جنگ غزه به ارمغان آورده است. فعالان فلسطینی پس از جنگ ۲۰۲۱ نیرو و اراده تازه‌ای برای مقاومت در برابر اشغالگری به‌منظور حفظ خانه‌ها و سرزمین خود به دست آورده‌اند.■
پی‌نوشت:
۱.Sheldon Adelson
۲.https://www.jpost.com/israel-news/did-facilitation-of-qatar-funding-to-hamas-contribute-to-recent-violence-668559
۳.Yossi Cohen
۴.Deep State
۵.https://www.haaretz.com/israel-news/elections/.premium-israel-will-remember-netanyahu-for-stopping-at-nothing-to-halt-his-corruption-trial-1.9901958
۶.https://www.hrw.org/news/2021/05/28/qa-2021-hostilities-between-israel-and-palestinian-armed-groups
۷.https://en.wikipedia.org/wiki/2021_Israel%E2%80%93Palestine_crisis
۸.Lod
۹.Acre=Akka
۱۰.https://www.hrw.org/news/2021/05/20/gaza-hostilities-underscore-iccs-role
۱۱.Collective Punishment
۱۲.Human Rights Watch
۱۳.Win the battle, but lose the war
۱۴.https://www.nbcnews.com/news/world/hamas-wins-palestinian-hearts-gaza-conflict-threatens-broader-shift-n1272330
۱۵.http://pcpsr.org/en/node/843
۱۶.https://www.aljazeera.com/opinions/2021/6/7/gaza-war-leaves-its-mark-on-the-palestinian-political-system
۱۷.Naftali Bennett
۱۸.Yair Lapid
۱۹.Yamina
۲۰.https://www.aljazeera.com/news/2021/6/17/will-bennett-be-worse-than-bibi
۲۱.Avigdor Lieberman
۲۲.Gideon Saar
۲۳.Yesh Atid
۲۴.Meretz
۲۵.Benny Gantz
۲۶.Yisrael Beitenu
۲۷.New Hope
۲۸.https://www.aljazeera.com/news/2021/6/14/whos-who-in-israels-new-patchwork-coalition-government
