محمدرضا کربلایی
مقدمه
اگرچه از سال ۱۳۷۲ که دولت پاکستان دست به کار متشکل کردن طالبان شد تاکنون حدود بیست‌وهشت سال می‌گذرد و در تمام این مدت پاکستان سعی کرده تسلطی همه‌جانبه و انحصاری بر این گروه اعمال و حفظ کند و در این راه از اتخاذ هیچ شیوه‌ای حتی ترور و حذف عناصر نامطلوب (مستقل) طالبان هم رویگردان نبوده است، اما به نظر می‌رسد هرچه از زمان بازگشت طالبان به قدرت بیشتر می‌گذرد، روابط پاکستان با طالبان بیشتر دچار مشکل می‌شود آن‌چنان‌که گفته می‌شود «پاکستان در افغانستان تحت کنترل طالبان با انتخاب‌های دشوار روبه‌رو شده است».
باید اختلاف و حتی تنش‌هایی که گاه‌به‌گاه در روابط بین پاکستان و طالبان بروز می‌کند را برخاسته از تعارض در منافع ملی این دو بازیگر اصلی در صحنه سیاسی افغانستان دانست.
پاکستان خواهان تبدیل شدن افغانستان به کانون ثباتی است که بستر مناسب برای پیاده‌سازی طرح‌های اقتصادی این کشور و شریک قدرتمندش چین را فراهم سازد، اما برخی از جریان‌های تندرو طالبان با وفاداری به آموزه‌های ایدئولوژیک خود اصرار بر حفظ روابط با گروه‌های تندرو و جهادی و پیگیری آرمان‌های ایدئولوژیک خود دارند که الزاماً به ثبات در افغانستان نخواهد انجامید و حتی پاکستان و دیگر کشورهای همسایه افغانستان را هم دستخوش آشوب و بی‌ثباتی خواهد کرد.
در یکی دو ماه پیش بود که در پی شدت گرفتن عملیات تروریستی در پاکستان، قاضی‌القضات پاکستان نخست‌وزیر عمران خان را احضار کرد. او در جلسه دادگاه دلیل حملات تروریستی را «شکست امنیتی» عنوان کرد؛ البته آن‌چنان‌که در اخبار و گزارش‌های متعددی منعکس شده است پاکستان برای مدیریت این تعارضات و درواقع برای تحت کنترل درآوردن طالبان و شکل‌دهی به تحولات این کشور آن‌گونه که منافع پاکستان را تأمین کند، حتی از تقویت گروه‌های جهادی رقیب هم باکی نداشته است.
تحولات افغانستان و بهخصوص روابط پاکستان و طالبان آن‌چنان‌که در نگاه اول به نظر می‌رسد در قالب ساختار بسیط و ساده روابط آقا و نوکر و حاکم و دست‌نشانده قابل‌تحلیل نیست و از پیچیدگی‌های بسیاری برخوردار است.
گزیده‌ای از اخبار افغانستان و طالبان در پی خواهد آمد تا شاید فهم روند تحولات افغانستان را آسان سازد.
خبرهای برگزیده:
تلاش پاکستان برای مهار طالبان و گسترش افراط گرایی در افغانستان
منابع امنیتی و اطلاعاتی به «فارین پالیسی» گفتند سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی‌اس‌آی) در تلاش است برای مهار قدرت طالبان و تقویت افراط‌گرایی در افغانستان اعضای ناراضی طالبان و سایر گروه‌های جهادی کوچک را زیر چتر یک گروه واحد متحد کند. این نشریه امریکایی افزود به اسنادی دست پیدا کرده که نشان می‌دهد آی‌اس‌آی گروهی را تحت عنوان «ائتلاف دعوت اسلامی» ایجاد کرده و آن را تأمین مالی می‌کند و هدف از ایجاد آن «بی‌ثبات کردن طالبان از طریق تقویت افراط‌گرایی در سراسر افغانستان» است. در ادامه این گزارش آمده است که «ائتلاف دعوت اسلامی» در پی حمایت آی‌اس‌آی از گروهی تحت عنوان «کاروان ابوعبیده» ایجاد شد که پس از توافق امریکا و طالبان در سال ۲۰۲۰ از شبکه حقانی جدا شده بود. این گزارش می‌افزاید سازمان اطلاعات ارتش پاکستان به‌عنوان اهرم فشار بر طالبان جهت اطمینان از حفاظت منافع این کشور در افغانستان استفاده می‌کند. این در حالی است که مقامات امنیتی پاکستان هم‌زمان خط جذب مخالفان میانه‌رو طالبان را نیز دنبال می‌کنند.
جلسه سری با اپوزیسیون در ترکیه؛ آیا پاکستان در حال دور شدن از طالبان است؟
جمعه ۲۹ بهمن ۱۴۰۰
در این مطلب آنتونیو جوستوزی استاد کالج سلطنتی لندن نگاهی کرده به اهداف نشست رهبری سازمان اطلاعات پاکستان (آی‌اس‌آی) با چهره‌های مخالف طالبان در ترکیه و رابطه اسلام‌آباد با دولت طالبان و به‌ویژه شبکه حقانی.
رئیس جدید آی‌اس‌آی در ۱۳ فوریه یک هیئت استخبارات نظامی پاکستان (آی‌اس‌آی) با شماری از سیاستمداران جمهوری اسلامی پیشین افغانستان در ترکیه دیدار کرد. این دیدار واقعاً به‌صورت سری انجام نشد، حتی اگر مقام‌های پاکستانی آن را انکار کنند… در این دیدار مقام‌های ارشد ازجمله ندیم انجم، رئیس استخبارات نظامی پاکستان در آن شرکت داشتند.
این ملاقات گمانه‌زنی‌های زیادی را در مورد هدف آن برانگیخت. نشست‌های اوایل ماه ژانویه در ایران بین طالبان و گروه‌های مخالف با هدف از سرگیری گفت‌وگوها درباره تشکیل یک دولت ائتلافی انجام شد. مقام‌های ایرانی از آن گفت‌وگوها میزبانی کردند و به نظر می‌رسد بر طالبان فشار آورده‌اند که به برخی از چهره‌های قدیمی دولت پیشین (البته آن‌هایی که با ایران مرتبط هستند) مناصب دولتی داده شود. تا همین اواخر، اصرار ایران در میان قدرت‌های منطقه‌ای به لزوم واردکردن برخی از چهره‌های قدیمی در دولت (طالبان) برجسته بود. به نظر می‌رسد سایر کشورهای منطقه به همین حد بسنده کردند که به‌صورت مبهم به نیاز به کابینه فراگیرتر طالبان اشاره کنند.
در نشست ترکیه هیئت آی‌اس‌آی تا حدودی همین هدف را داشت، با این تفاوت که طالبان در آن حضور نداشتند. به گفته منابعی در میان گروه‌های افغان مستقر در ترکیه، هیئت پاکستانی حمایت خود را از چهره‌های افغانستان (دوستم، عطا و محقق ارشدترین آن‌ها) برای تحت فشار قرار دادن طالبان برای فراگیرتر کردن دولتشان ارائه کرده است. میزبانان افغان هیئت آی‌اس‌آی باز هم تأکید کردند که به دنبال مشارکت با طالبان در قدرت هستند، اما افزودند که کاسه صبر آن‌ها در حال لبریز شدن است و اگر پیشرفتی در گفت‌وگوها حاصل نشود، قصد دارند در بهار مقاومت مسلحانه را آغاز کنند. برداشتی که سیاستمداران قدیمی از این دیدار داشتند، به گفته منابع داخلی صفوف آن‌ها، این بود که پاکستانی‌ها از طالبان و امتناع آن‌ها از برخورد با تحریک طالبان پاکستانی و همچنین از رویه آن‌ها درباره مرز با پاکستان خسته شده‌اند.
مقامات پاکستانی درواقع همیشه مدعی شده‌اند که به دنبال یک رژیم مبتنی بر تقسیم قدرت در افغانستان هستند. آن‌ها درواقع ایده ایجاد یک دولت موقت را دادند که در آن زمان، زلمای خلیل‌زاد فرستاده ویژه امریکا آن را جزء رویکرد خود کرد. از آنجا که مقامات پاکستانی پس از ۱۵ آگوست از شبکه حقانی در کابل حمایت می‌کنند، بسیاری از ناظران تصور می‌کنند تعهد قبلی آن‌ها به ایجاد یک دولت ائتلافی در افغانستان نیرنگ بوده است. درواقع، سابقه اصطکاک بین طالبان، ازجمله شبکه حقانی و مقامات پاکستانی حتی به قبل از ۱۵ آگوست می‌رسد. در سال ۲۰۲۰ و تا چند ماه اول سال ۲۰۲۱ تنش بین شبکه حقانی و مقامات پاکستانی ازجمله ارتش وجود داشت. حقانی‌ها از رهبری تحریک طالبان پاکستانی دعوت کردند مقر مرکزی خود را همراه با اکثریت افرادشان به حوزه آن‌ها در جنوب شرقی منتقل کنند. پس از آن عملیات تحریک طالبان پاکستانی در وزیرستان افزایش یافت. این ادعا که پاکستان همیشه از شبکه حقانی حمایت می‌کند و متقابلاً حقانی‌ها هم به‌سادگی درست نیست. اگرچه حقانی‌ها از آن زمان تاکنون تلاش کرده‌اند مذاکرات بین تحریک طالبان پاکستانی و اسلام‌آباد را تسریع کنند، اما پس از شکست مذاکرات، آن‌ها هیچ اقدامی علیه تحریک طالبان پاکستانی انجام نداده‌اند. همچنین هیچ مدرکی وجود ندارد که میانجی‌گری فیض حمید، رئیس پیشین آی‌اس‌آی، در سپتامبر ۲۰۲۱ منجر به تقویت موقعیت شبکه حقانی در کابینه موقت طالبان شده است؛ شبکه حقانی درواقع نسبت به وزنشان در طالبان، بیش از حد در این کابینه حضور ندارند. بیست روز بعد از به قدرت رسیدن گروه طالبان، فیض حمید، رئیس آی‌اس‌آی، خوشحال و خندان در هتل سرینا در کابل دیده شد. درواقع، در پافشاری پاکستان بر تشکیل دولت موقت به‌عنوان راه‌حل مناقشه افغانستان، یک منطق قوی وجود داشت. نه‌تنها به این معنا که به پاکستان امکان اعاده حداقل بخشی از اعتماد واشنگتن را می‌داد، بلکه کنترل طالبان در یک دولت ائتلافی، نه‌تنها برای امریکایی‌ها، بلکه برای پاکستان نیز آسان‌تر می‌شد.
تسلط طالبان بر افغانستان گروه‌های افراطی را جسور کرده است
افغانستان با حضور طالبان می‌تواند به قطبی برای جذب افراط‌گرایان بریتانیایی تبدیل شود
چهارشنبه ۴ اسفند ۱۴۰۰
کن مک‌کالوم، رئیس سازمان اطلاعات داخلی بریتانیا (MI5)، در گفت‌وگو با روزنامه دیلیمیل هشدار داد افغانستان با گذشت فقط چند ماه از خروج نیروهای غربی، دوباره به محل پرورش جهادی‌ها تبدیل شده است که تهدیدی برای بریتانیا خواهند بود. او از تلاش مسلمانان تندرو بریتانیایی برای سفر به افغانستان و پیوستن به طالبان خبر داد و تسلط طالبان را سبب قوت قلب گروه‌های افراطی و تروریستی خواند.
دیلیمیل به نقل از مک‌کالوم نوشت زیرساخت‌ها و شبکه‌های ارتباطی تروریستی پس از تسلط طالبان در افغانستان در حال بازسازی است. این مقام ارشد اطلاعاتی بریتانیا گفت: «سازمان اطلاعات داخلی بریتانیا به افزایش تروریسم الهام‌گرفته از طالبان و رشد مجدد و احتمالی توطئه‌ها به سبک القاعده توجه دارد و دارد برای مقابله با آن‌ها آماده می‌شود».
او در ادامه افزود این سازمان شماری از مسلمانان تندرو را که در تلاش بودند از بریتانیا به افغانستان سفر کنند، شناسایی کرده است. به گفته کالوم، افغانستان با حضور طالبان می‌تواند مانند سوریه که صدها نفر برای پیوستن به گروه تروریستی داعش به آن هجوم بردند به قطبی برای جذب افراط‌گرایان بریتانیایی تبدیل شود. او گفت: «ما به‌وضوح دیده‌ایم برخی از افراد علاقه‌مند سفر به افغانستان به دنبال این اهداف افراط‌گرایانه‌اند». مک‌کالوم همچنین هشدار داد که گروه‌های تروریستی ممکن است بتوانند در افغانستان احیا شوند و عملیات‌های پیچیده‌ای را برای هدف قرار دادن بریتانیا برنامه‌ریزی کنند. این در حالی است که سازمان اطلاعاتی داخلی بریتانیا در سپتامبر ۲۰۲۱، دو خطر را مطرح کرد: نخست، روحیه‌ای است که وضعیت افغانستان به افراط‌گرایان در بریتانیا می‌دهد؛ و دوم، تشدید خطر گروه‌های تروریستی در داخل افغانستان است که زمینه حمله به غرب ازجمله به بریتانیا را ایجاد می‌کند. کالوم با تأکید بر این احتمال‌ها گفت: «ما مواردی از این دو خطر را مشاهده کرده‌ایم».
به گفته کالوم تا پیش از خروج نیروهای خارجی از افغانستان، تلاش‌ها برای مبارزه با تهدیدهای تروریستی در این کشور در دهه گذشته تا حد زیادی موفقیت‌آمیز بود، اما اکنون خطر بازگشت توطئه‌های پیچیده در مقیاس بزرگ با هدف ایجاد تلفات گسترده وجود دارد مانند طرح خنثی‌شده در سال ۲۰۰۶ برای انفجار مواد منفجره مایع در هفت هواپیمای ترانس آتلانتیک که از فرودگاه هیترو در لندن پرواز می‌کردند. در همین حال، نمایندگان کشورهای آسیای مرکزی، هندوستان و حتی دبیرکل سازمان ملل بارها از گسترش فعالیت‌های تروریستی در افغانستان و ایجاد تهدید جدی برای کشورهای منطقه ابراز نگرانی کرده‌اند. تی.اس تیرامورتی، سفیر دائمی هند در سازمان ملل، روز دوشنبه ۲۵ بهمن، در نشست کمیته مبارزه با تروریسم شورای امنیت سازمان ملل متحد از احتمال تبدیل افغانستان به پناهگاه امن برای گروه‌های تروریستی در منطقه سخن گفت. سفیر دائمی هند در سازمان ملل افزود: «روابط میان طالبان، القاعده و سازمان‌های تروریستی مانند لشکر طیبه و جیش محمد، باعث نگرانی عمیقی می‌شود». تیرامورتی با اشاره به گزارش اخیر دبیرکل سازمان ملل متحد که وجود رابطه میان القاعده، طالبان و سایر سازمان‌های تروریستی بین‌المللی را تأیید کرده بود، گفت: این گروه‌ها بر اساس همسویی و روابط ایدئولوژیکی که دارند همکاری و تعامل با یکدیگر را حفظ کرده‌اند و در آینده نیز آن را گسترش می‌دهند.
طالبان: سازمان اطلاعات ارتش پاکستان دشمن ماست
عضو کمیسیون فرهنگی طالبان با انتقاد از رویکرد دولت اسلام‌آباد در قبال افغانستان گفت که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان دشمن افغانستان است.
به گزارش دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، «شهاب‌الدین لیوال» عضو کمیسیون فرهنگی طالبان در یک گفت‌وگوی تلویزیونی ضمن انتقاد از دولت پاکستان گفت: «سازمان اطلاعات ارتش پاکستان (آی‌اس‌آی) دشمن افغانستان است».
وی در اظهاراتی تند علیه اسلام‌آباد گفت: «پاکستان، پست‌ترین، بی‌غیرت‌ترین و کثیف‌ترین نظام در تمام جهان اسلام است».
لیوال در حالی این اظهارات را مطرح کرده که اخیراً «ذبیح‌الله مجاهد» معاون وزارت اطلاعات و فرهنگ و سخنگوی طالبان نیز در اظهاراتی دولت پاکستان را غیراسلامی خوانده بود. مجاهد گفته بود: چارچوب سیاسی پاکستان نشان‌دهنده یک نظام اسلامی نیست، نظام آن‌ها اسلامی نیست، مذهب برای دولت پاکستان مهم نیست. سخنگوی طالبان پیش از این نیز در یک نشست خبری گفته بود پاکستان بارها در بسیاری از زمینه‌ها به افغانستان وعده همکاری داده است اما به وعده‌های خود عمل نمی‌کند.
پاکستان: طالبان یک رژیم افراطی است
وزیر اطلاع‌رسانی پاکستان با «عقب‌گرایانه» خواندن تفکر دولت سرپرست طالبان، آن را رژیمی افراطی و تهدیدی برای پاکستان خواند. به گزارش دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، «فؤاد چوهدری» وزیر اطلاع‌رسانی پاکستان در واکنش به تصمیم اخیر طالبان درباره زنان گفت که «تفکر عقب‌گرایانه» طالبان خطری برای پاکستان است. به گزارش «داون نیوز»، چوهدری در مراسمی در اسلام‌آباد گفت: شما می‌بینید که دو رژیم افراطی در سمت راست و چپ پاکستان ظاهر شده‌اند. از یک طرف افغانستان است که طالبان به آنجا آمده‌اند. وی افزود: اما اینکه زنان نمی‌توانند به‌تنهایی سفر کنند یا به مدارس و دانشگاه بروند، این نوع تفکر عقب‌گرایانه خطری برای پاکستان است. وزیر اطلاع‌رسانی پاکستان با اظهار اینکه طرز فکر افراطی مشابهی در هند در حال افزایش است، ادامه داد: بنابراین بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مبارزه دولت پاکستان علیه این دو تفکر افراطی است.
پاکستان: رسمیت یافتن طالبان به جامعه جهانی بستگی دارد/در افغانستان مداخله نمی‌کنیم
طالبان: نظام پاکستان اسلامی نیست
واکنش طالبان به نشست اتحادیه اروپا و پاکستان: کسی در امور داخلی افغانستان مداخله نکند.
نشریه «فارین پالیسی» ماه گذشته به نقل از منابع امنیتی و اطلاعاتی گزارش داده بود که سازمان اطلاعات ارتش پاکستان در تلاش است تا برای مهار قدرت طالبان و تقویت افراط‌گرایی در افغانستان اعضای ناراضی طالبان و سایر گروه‌های جهادی کوچک را زیر چتر یک گروه واحد متحد کند. بر اساس این گزارش، سازمان اطلاعات ارتش پاکستان می‌خواهد از این گروه به‌عنوان اهرم فشار بر طالبان جهت اطمینان از حفاظت منافع این کشور در افغانستان استفاده کند.
واکنش کرزای به عمران خان: دولت پاکستان برای نفاق بین افغان‌ها تلاش می‌کند
دوشنبه ۲۹ آذر ۱۴۰۰
رئیس‌جمهور سابق افغانستان اظهارات نخست‌وزیر پاکستان در نشست وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی را تلاش برای ایجاد نفاق بین افغان‌ها خواند. به گزارش دفتر منطقه‌ای خبرگزاری تسنیم، «حامد کرزای» رئیس‌جمهور افغانستان در واکنش به اظهارات «عمران خان» نخست‌وزیر پاکستان در نشست وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی آن را «تلاش برای ایجاد نفاق بین افغان‌ها و اهانت به مردم افغانستان» دانست. وی افزود: اتهاماتی که داعش در افغانستان فعال است و پاکستان از افغانستان تهدید می‌شود تبلیغاتی آشکار است، واقعیت مخالف این است و داعش تهدیدی از سوی پاکستان در افغانستان است. کرزای در ادامه نیز از نخست‌وزیر پاکستان خواست تا از تبلیغات علیه افغانستان خودداری کرده و «در امور داخلی ما دخالت نکند». رئیس‌جمهور سابق افغانستان همچنین تصریح کرد: پاکستان باید از اظهارنظر از طرف افغانستان در انجمن‌های بین‌المللی اجتناب کرده و در جهت ایجاد روابط مثبت و متمدن بین دو کشور کار کند.
ارتش پاکستان می‌گوید در هفته‌های اخیر عملیات‌های خود را در امتداد مرز افغانستان برای جلوگیری از ورود جنگجویان به این کشور از افغانستان را افزایش داده است.
پنجشنبه ۲۸ بهمن ۱۴۰۰
ارتش پاکستان گفته است که در حملات گروه‌های شبه‌نظامی بلوچ و طالبان پاکستانی در یک ماه اخیر چهارده سرباز پاکستانی کشته شده‌اند، در آخرین درگیری روز چهارشنبه در ایالت بلوچستان در جنوب غربی این کشور کشته شدند. به گزارش رویترز یک مقام ارشد امنیتی پاکستان که اطلاعات مستقیمی از عملیات‌های مرزی دارد به این خبرگزاری گفته است «ما عملیات مبتنی بر استخبارات را برای اطمینان جلوگیری از ورود شبه‌نظامیان به داخل (پاکستان) تشدید کرده‌ایم».
یک مقام دیگر پاکستانی نیز به رویترز گفته است که پاکستان مصمم است «مناطق قبایلی سرکش پشتون‌ها را تحت حاکمیت مرکزی قرار دهد و مرز با افغانستان را با حصارکشی مشخص و با یک سیستم کنترل مرزی سخت ورود و خروج را کنترل کند.
پنج سرباز ارتش پاکستان در درگیری با طالبان پاکستانی در مرز با افغانستان کشته شدند
یکشنبه ۱۷ بهمن ۱۴۰۰
ارتش پاکستان تأیید کرده است روز یکشنبه پنج سرباز این کشور در درگیری با شبه‌نظامیان در مرز با افغانستان کشته شدند. به گزارش روابط عمومی ارتش پاکستان (آی‌اس‌پی‌آر) درگیری در یک ایست بازرسی در منطقه کرم در ایالت خیبر پختونخوا رخ داده است. این منطقه هم‌جوار با ولایت خوست در افغانستان قرار دارد. ارتش پاکستان گفته است که افراد مسلح در منطقه کرم به‌سوی نیروهای امنیتی تیراندازی کردند که در پاسخ نیز به آن‌ها «تلفات سنگینی» وارد کرده است.
حملات انتحاری هم‌زمان به دو مقر نظامی ارتش پاکستان در استان بلوچستان چندین کشته بر جای گذاشته است.
پنجشنبه ۱۴ بهمن ۱۴۰۰
وزارت کشور پاکستان می‌گوید در حملات انتحاری چهارشنبه‌شب چهار نفر از سربازان و همچنین پانزده نفر از مهاجمان کشته شده‌اند. ارتش آزادیبخش بلوچستان، گروه جدایی‌طلبی که مسئولیت حمله را به عهده گرفته، گفته پنجاه نفر از سربازان کشته شده‌اند. چند روز پیش هم ده سرباز ارتش پاکستان در حمله به یک ایست بازرسی کشته شدند. این دومین باری است که گروه ارتش آزادیبخش بلوچستان از حمله انتحاری برای هدف قرار دادن نظامیان پاکستانی استفاده می‌کند. این شیوه معمولاً در گروه‌های اسلام‌گرای افراطی به کار گرفته می‌شود. حملات انتحاری اخیر در آستانه سفر عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان به چین انجام شده است.
انفجار در بلوچستان پاکستان چهار کشته برجای گذاشت
شنبه ۹ بهمن ۱۴۰۰
انفجار بمب روز جمعه در منطقه «سویی» واقع در ایالت بلوچستان پاکستان چهار کشته و هشت نفر زخمی برجای گذاشت. انفجار در منطقه سویی که میدان‌های گازی و پروژه‌های استخراج در آنجا واقع است، یک خودرو حامل نیروهای امنیتی را هدف قرار داد. یک عضو نماینده مجلس سنا از بلوچستان پاکستان با تأیید این حمله گفت احتمال افزایش شمار قربانیان وجود دارد.
سناتور «سرافراز بگتی» افزود: جدایی‌طلبان وابسته به گروه تروریستی «ارتش جمهوریخواه بلوچ» در این انفجار دست دارند.
ارتش پاکستان شب گذشته اعلام کرد درنتیجه حمله تروریستی به نیروهای مرزبانی این کشور در ایالت بلوچستان ده نظامی پاکستان کشته شدند. گفته می‌شود گروه غیرقانونی و جدایی‌طلب «جبهه آزادیبخش بلوچ» مسئولیت این حمله تروریستی را بر عهده گرفته است.■
