هشتم اسفند ۱۳۵۷
حسین رفیعی
آنچه در شورای انقلاب گذشته و تصمیماتی که گرفته شده، اکنون به‌عنوان امری تاریخی تلقی می‌شود که ارتباطی با مسائل امروز ندارد؛ اما از جهتی قابل‌تأمل است که از میان گفت‌وگوهای آن می‌توان هم به مسائل و درگیری‌های آن زمان کشور پی برد وهم دغدغه‌ها و نگرانی‌ها و حساسیت‌های رهبران اولیه را از خلال گفت‌وگوها دریافت. از این‌رو از شماره گذشته بخشی از این مذاکرات را ملاحظه می‌فرمایید.
۱ ـ در مورد برق
مهندس سحابی: برای جبران کسر درآمد برق از مصرف بالا اضافه بگیرند و از پایین‌دست نگیرند.
دکتر سحابی: از نظر اجتماعی، گرفتن پول اضافی در این موقع بد است.
موسوی اردبیلی: یک مقدار تساوی ایجاد می‌کند و هم نشان‌دهنده حمایت از ضعفاست.
بازرگان: نخواستیم دولت به‌عنوان گران‌کننده معرفی شود. هر کس مصرفش زیاد بود نشانه ثروت داشتن نیست. ممکن است عائله‌اش زیاد باشد. از حالا تا آخر سال کمیسیونی برای صرفه‌جویی تعیین خواهد شد، محل‌های زیادی هم داریم.
طالقانی: دولت انقلابی کارهایی باید بکند، مناسب با اسمش… دولت بودجه را در نظر بگیرد و راه تأمین وضع فقرا را بیشتر توجه کند. مدرسه، بیمارستان و غیره رایگان شود.
گزارش می‌رسد پول‌هایی جاهایی هست، رقم درشت در سازمان امنیت در دو سه جای دیگر دولت مصرف کند، اوقاف هم با اجازه حاکم شرع کمکی می‌تواند باشد.
مطهری: حلبی می‌گفت اوقاف بهایی‌ها زیاد است، بگیریم.
یزدی: لایحه به صورت فعلی پیشنهاد به دولت شود که قضیه بالابردن نرخ مصرف در سطوح بالا تجدیدنظر شود و لایحه بخشودگی ۲۵ درصد مصرف‌کننده شخصی بررسی شود.
هاشمی: حرف آقا گفته نشد.
یزدی: نظر آقا ۳۰ تا ۵۰ تومان بود.
هاشمی: آقا روی ۵۰ تومان اصرار داشت.
لایحه بخشودگی درجه‌بندی مصرف برق تصویب شد.
مصوبات با امضای آقای طالقانی به‌عنوان دبیر شورا ابلاغ شود.
۲ ـ لایحه آب‌بها
موسوی اردبیلی: چه مقدار کم می‌شود؟
کتیرایی: در حدود ۱۶ تومان می‌شود.
لایحه آب تصویب شد.
۳ ـ تشکیل سازمان بازرسی کل کشور زیر نظر وزارت دادگستری
قطب‌زاده: چرا وزیر دادگستری ریاست کند؟
بازرگان: بالاخره کسی باید ریاست کند. قدرت دادن به دادگستری است.
قطب‌زاده: نخست‌وزیری نظارت کند.
بازرگان: کارش زیاد است.
مهندس سحابی: این، مظهر نظارت قوه قضائیه روی قوه اجرائیه است. چون قانون اساسی جدید حاضر نیست.
کتیرایی: وزیر دادگستری رئیس قوه قضائیه نیست. لایحه بازرسی کل کشور تصویب شد.
۴ ـ لایحه رفع آثار محکومیت
مطهری: از چه کسانی؟
هاشمی: امنیتی نوشته‌اید. مجرمین سیاسی را هم شامل می‌شود؟
بازرگان: سیاسی هم آمده.
هاشمی: شامل جاسوسان هم می‌شود؟
موسوی اردبیلی: جاسوسان را شامل نشود.
خامنه‌ای: ضد سلطنت ذکر شد؟
هاشمی: افسران حزب توده مراجعت می‌کنند یا نه؟
طالقانی: رفع اتهام یک مسئله است، پذیرفتن یکی دیگر.
قطب‌زاده: اعاده حیثیت یکی است و خدمت کردن مسئله دیگر.
موظف کردن وزارتخانه [بازگشت به کار محکومان رژیم گذشته] صحیح نیست. در امور مذهبی و ملی، اشکالی ندارد. دیگران هستند که اصرار دارند و اسباب زحمت است.
یزدی: گفته قطب‌زاده درست است. استخدام مجدد مسکوت شود.
هاشمی: لایحه برگردد.
بازرگان: نظرتان را بگویید چگونه اصلاح کنیم؟
کتیرایی: دولت متهم به غیرانقلابی بودن است. لوایح انقلابی رد می‌شود. دولت بختیار لایحه تندتری آورده بود. ولی تذکر آقای هاشمی در مورد آمدن افسران [توده‌ای] در روسیه اسباب زحمت است.
مطهری: محدودیت زمانی بگذارید تا شامل آن‌ها نشود.
دکتر سحابی: خیلی بحث شده بود افرادی هستند که مفید می‌باشند.
تیمسار مسعودی: اعاده حیثیت خوب است، ولی افسرانی هستند که مدت‌هاست زندانی بوده‌اند. حقوق نگرفته‌اند. پول کلانی می‌شود.
بازرگان: پول در آن نیست، اگر لازم شد داده می‌شود. اگر نظر روی صحبت قطب‌زاده باشد، درست است.
مهندس سحابی: در تصویب عجله نشود، در عفو کامل تمام عوارض منفی از بین برود.
دکتر شیبانی: اعاده حیثیت تصویب شد.
قطب‌زاده: قسمت اول لایحه بی‌ضرر است و نفع تبلیغاتی دارد. قسمت دیگر در خصوص خانواده شهدا لازم‌تر است که بعداً با بررسی اعلام خواهد شد.
طالقانی: اصل تصویب شود. قیود و حدود باشد. قوانین استخدام کشوری معتبر باشد. خیلی‌ها از خط خارج می‌شوند.
هاشمی: دو نکته تعارف نیست. خیلی کارها می‌توانند بکنند که قبلاً ممنوع بودند. ولی در مورد دیگر درگیر کمونیست هستیم.
کتیرایی: لایحه مطالعه شده و نقاط ضعف گفته شود تا حل گردد.
طالقانی: پیشنهاد اعاده حیثیت تعارف است و توجیهات.
بازرگان: نگرانی روی افسران توده‌ای است. قسمت اول خیلی هم تعارف نیست. در آن ضدیت با سلطنت ذکر شده و ساواک را هم به رسمیت نشناخته‌ایم.
تیمسار مسعودی: اعاده حیثیت، قانون فعلی ما دارد. اگر بنویسیم از این تاریخ اعاده حیثیت می‌شوند، رفع اشکال می‌گردد.
بازرگان: با آن‌هایی که به جرم جاسوسی متهم شده‌اند چه باید کرد؟
تیمسار مسعودی: اگر از این تاریخ بشود، خودبه‌خود مشمول هستند.
موسوی اردبیلی: مسئله مورد نظر هاشمی حیاتی است، ما با شاه مخالفیم، حالا دشمن بدتر را سر کار نیاوریم. اصل کلی، جاسوسی برای دشمن است، مبارزه مسلحانه مطرح است.
بازرگان: چنین اثری ندارد، استخدام را برمی‌داریم.
مطهری: مفهوم مخالف آن، این می‌شود که هر کسی محاکمه و محکوم سیاسی شده محکومیت او غلط بوده. پنج درصد ممکن است درست باشد. حق اعاده دادرسی بدهید. عمل انقلابی در هر کار درست نیست.
بازرگان: دردسر دارد.
مطهری: منطقی نیست هرچه بوده عفو شود.
دکتر سحابی: علاج، برداشتن قسمت اخیر است.
مطهری: حکم عفو را دارد.
مهندس سحابی: آثار لایحه مطالبی دارد. در تصویب عجله نشود. قید کنیم که از این تاریخ اعاده حیثیت می‌شود. در مورد افسران، چون سن بالاتر از ۵۰ است، استخدام مجدد ندارد.
خامنه‌ای: نکات مورد نظر مسئله استخدام در ارتش و فرهنگ مطرح است.
بازرگان: تذکرات را بدهید که چه باید باشد و چه نباید باشد.
لایحه ارجاع شد، رسیدگی مجدد گردد.
۴ ـ لایحه مراکز رفاه خانواده (سازمان زنان ایران) مطرح شد.
دکتر سحابی: سازمان زنان از کارهای اشرف است. می‌خواهیم آن را به وزارت کار بدهیم.
دکتر شیبانی: به وزارت کار ندهید، در آنجا چپ‌ها هستند و آن‌ها را زیر نفوذ خود درمی‌آورند.
یزدی: نمی‌دانم اینجا باید مطرح شود یا نه، چند زن در کاباره‌ها کار می‌کردند، مراجعه کردند؟ ساکنین قلعه هم که تعدادشان شش هزار نفر است. ساکنین قلعه اگر در خیابان‌ها پراکنده شوند، سبب گسترش فساد است.
خامنه‌ای: تأیید حرف دکتر شیبانی، وزارت کار، مرکز چپی‌هاست. دارالایتام حساس است. جای دیگر لحاظ شود.
قطب‌زاده: درباره مشکلات توده‌ای‌ها باید تصمیم کلی در تمام جهات گرفت. تمام کسانی که از رژیم ناراحت هستند. وزارت خارجه رفته است دست چپی‌ها.
مطهری: در زمینه سلامتیان [معاونت سیاسی وزارت خارجه] مسئول خود دولت است.
دکتر شیبانی: به وزارت کار داده نشود.
بازرگان: راجع به کاباره‌ها و غیره دکتر یزدی نباید حرف می‌زد. مسئله کوچکی است و اثری ندارد.
دخالت چپی‌ها در روزنامه و تلویزیون هست، اعتراض می‌شود به قطب‌زاده. درحالی‌که کار خوب است. بگذارید رد شود. سلامتیان معاون نیست. به دکتر سحابی گفتم معاون را قبلاً بگویید با نظر دوستان باشد. ولی در مورد آمدن آن فرد به وزارتخانه، نمی‌شود گفت نیاید، او کار خودش را می‌کند.
هاشمی: وزارت کار را باید درست کرد.
لایحه تصویب شد.
۵ ـ کیفیت برگزاری رفراندوم تغییر رژیم
دکتر سحابی: لایحه رفراندوم مطرح شد. وزارت کشور ده میلیون تومان مخارج در نظر گرفته بود. وزارت کشور فرمی می‌دهد که موافق نیستم. پیشنهاد کردم کمیسیونی تشکیل شود و یک نفر شورا از اعضای شورای انقلاب هم در آن شرکت کند.
هاشمی: تغییر نظر آقا در تیتر تأمین شده یا نه؟
ایشان گفتند: تغییر رژیم سلطنتی به جمهوری اسلامی که قانون اساسی آن بعداً توسط مجلس مؤسسان تصویب شود، درست نیست. دنبال مجلس مؤسسان نباید رفت. به ایشان گفته شد که در فرمان چنین آمده بود، گفتند فعلاً مسکوت بماند. چون مجلس مؤسسان خرج دارد.
طالقانی: این مطلب قبلاً تصویب شد.
هاشمی: آقا گفتند تجدیدنظر شود.
دکتر سحابی: در مورد این مسائل تذکر به صدر [احمد صدر حاج سید جوادی] داده شد.
مهندس سحابی: اطلاع نداشتم که آقا چنین نظری دارند.
مجلس مؤسسان مسائلی مطرح می‌کند. مجلس مؤسسان محل بحث می‌شود. هرچه در تشکیل آن تأخیر شود، اعتراضات بیشتر می‌شود. یک‌کاسه کنیم. رفراندوم دیرتر برگزار شود. قانون اساسی که در شرف اتمام است، معلوم شود. آقا در رسیدگی تسریع کنند و در رفراندوم گفته شود و با رژیم جدید که قانون اساسی آن چنین است، موافقید یا نه؟
یزدی: تجدیدنظر در مصوبات اشکالی ندارد. چون شرایط، سریع‌تر عوض شده و درگیری ارتش با دولت مطرح نبود. یک‌کاسه‌کردن رفراندوم بدین دلیل است.
قطب‌زاده: پیش‌بینی در پاریس می‌شد.
مجلس مؤسسان عقده شده، در دوره فترت حداقل قانون اساسی تقدیم شده. به نظر می‌رسد اگر سرعت به خرج دهیم، بهتر است. از قرن نوزدهم در دنیا، یک مجلس مؤسسان تشکیل نشد.
دکتر سحابی: مخلوط کردن سبب اشکال می‌شود. مسئله تعویق شده. باید دید نظر مردم با آمار چیست؟ اساس قانون اساسی ذکر شود. اگر دموکراسی مطرح است، نظر عموم خواسته شود. یک آری یا نه بگیریم. باید اظهارنظر شود. اول رفراندوم بکنیم، رژیم جمهوری اسلامی که محرز شد، یعنی آمار بدهیم تا مسجل شود. بگذارید مجلس مؤسسان باشد.
دکتر شیبانی: با نظر دکتر موافقم. چون آقا نوشته دادند، لازم است عمل شود.
مطهری: مقداری حل شد. جمهوری اسلامی که قانون اساسی آن از تصویب ملت خواهد گذشت. اگر آن‌طور که گفتند قانون اساسی آماده است که زودتر می‌شود بررسی شود، بهتر است.
موسوی اردبیلی: تأخیر رفراندوم صحیح نیست. ولی هر چه سرعت به خرج دهند کمتر از یک ماه نخواهد بود، قانون اساسی اگر تصویب شده باشد، تا ده روز دیگر در اختیار مردم باشد… بروند مطالعه کنند. این مدت را کم نمی‌دانم. برای اظهارنظر هر چه فرصت بیشتر باشد و بیشتر حرف بزنند بهتر است. اگر رفراندوم اولی را تأخیر نکنند، بهتر است. اگر عملی باشد نظر دکتر سحابی مورد قبول است.
بازرگان: جلسه قبل قطب‌زاده گفت رفراندوم یک کاسه باشد. خود ایشان دیدند که امکان‌پذیر نبود. قانون اساسی آماده نیست. چیزی نیست که به سادگی بشود رسیدگی کرد. از آقا خواستم لایحه را بدهند ببینم، گفته نمی‌شود؟ به من هم نمی‌دهند. چیزی‌که با سرنوشت اسلام سروکار دارد، ساده نباید گرفت. این قانون نظامی اسلامی، اول مرتبه است که مطرح می‌شود، خیلی لازم است بررسی و دقت شود. در مورد مبارزه با چپی‌ها، اول قدم من بودم، با آن‌ها موافق نیستم؛ اما با سیستم چماق نباید روبه‌رو شد. با خدعه و نیرنگ هم درست نیست. فقط چپی‌ها هم نیستند. دوستان مسلمان هم هستند. بیست روز برای رسیدگی کافی نیست. چون من نخست‌وزیر منتخب ایشان گفته‌ام قانون اساسی در مجلس مؤسسان مطرح خواهد شد؛ ایشان به من برای این کار فرمان داده‌اند. دیروز به مخبر لوموند گفتم. یا واقعاً اکثریت است یا نه. ما همه‌جا برویم حرف بزنیم، توضیح بدهیم، از راه صحیح. باید در حداقل مدت رفراندوم برای جمهوری اسلامی برگزار شود، بعد قانون اساسی تدوین و اعلام شود، قانون اساسی بررسی بود و مطرح شود. طرح پیشنهادی برود مجلس، مردم در انتخاب نمایندگان دخالت کنند.
قرار شد این مطلب بررسی بیشتر شود تا جلسه بعد
۶ ـ مسئله گوشت‌های منجمد
هاشمی: دیشب آقای خوانساری [سیداحمد موسوی مرجع تقلید] با آقا ملاقات کرد. آقا گفته‌اند جلوی مصرف گوشت منجمد که حلیت آن معلوم نیست، گرفته شود. آقا گفته‌اند تا حلیت گوشتی که منجمد شده ثابت نشود حرام است. گفته شده معدوم کردند، فعلاً مطرح نشود.
طالقانی: گوشت منجمد کجاست؟ بدهید سفیر امریکا بخورد، چون گوشت نداشته است.
هاشمی: فعلاً مطرح شود گوشت یخ‌زده مصرف نشود، دو سه نفر مأمور شوند، رسیدگی کنند که ذبح شرعی شده یا نه.
کتیرایی: دولت رسیدگی کند. اعلام لازم نیست. فقها در حلیت و حرمت اختلاف ندارند. برسیم که قحطی نشود.
هاشمی: باید محرز شودکه حلال است.
یزدی: باید تحقیق شود.
طالقانی: باید محرز شود از دست کافر است تا حرمت ثابت شود. اگر ندانیم از کجاست عنوان بازار مسلمین، عنوان ثانی است.
موسوی اردبیلی: اگر آقا فتوا داده نظر ما بی‌مورد است. دولت اگر می‌فروشد، اشکال دارد. اگر شرکت است، مثل مشروب‌فروشی است، اگر فروشنده دولت است، تحقیق شود. جهت دیگر مسئله آقای طالقانی، اصالت عدم تزکیه همه‌جا هست. سوق مسلم، ید مسلم، مسئله‌ای است. می‌دانم از خارج آمده، بلاد را نمی‌دانم که کفر است یا اسلام. در اینجا اصالت، عدم ذبح شرعی حاکم نیست. سوق مسلم…
خامنه‌ای: سوق مسلم اگر مسلم باشد، مثلاً از پاکستان درست است.
موسوی اردبیلی: اگر از بلاد کفر بیاید.
طالقانی: با آقا صحبت شود.
شیبانی: دولت رسیدگی کند معلوم شود که مثل رسومات زمان مصدق توطئه نباشد علیه دولت.
بازرگان: انواع خلاف شرع در مملکت هست که باید از بین برود. دو راه هست: اول چشم بسته اقدام شود. یا اینکه مهلت بدهند و مثل دوران ۲۵۰۰ ساله فرامین رعدوبرقی ندهند.
قطب‌زاده: یک جلسه در حضور آقا انجام شود.
مهلت داده شد رسیدگی شود.
۷ ـ در مورد رفراندوم تغییر رژیم:
بازرگان: عبارت رفراندوم چیست؟
قطب‌زاده: رفراندوم در مورد جمهوری اسلامی، هنوز معلوم نیست روی چه اصلی رأی می‌دهند. قانون اساسی قبل وجود دارد یا نه؟ باید جمهوری اسلامی معلوم شود. پیش‌داوری نسبت به قانون اساسی شده به علت اینکه صریح دور و بر آن جمع‌آوری شده، آقای نزیه بدون وارد بودن، مصاحبه کرده که قانون اساسی نوشته می‌شود. باید بگویم این قانون اساسی تدوین‌شده با مقایسه با تمام قانون‌اساسی‌های دنیای مترقی، مترقی‌ترین قانون دنیاست. مسئله مملکت مطرح است که به جایی برسد. هر مجلس مؤسسانی که تشکیل شود، حداقل یک سال باید بحث کنند تا تصویب شود.
مهندس سحابی: به دنیا چه بگوییم؟ مردم رأی می‌دهند به جمهوری اسلامی، چیزی که نمی‌دانند. رفراندوم که بشود مجلس مؤسسان خطرناک است. سه ماه درست نیست، سه سال می‌شود.
شیبانی: رفراندوم لازم است. مجلس مؤسسان هم لازم است، چون آقا فرمان داده‌اند که این کار بشود.
هاشمی: قانون اساسی باید رسیدگی شود. حرف‌های آقایان مهندس بازرگان و دکتر شیبانی و قطب‌زاده خطابه بود.
پایان جلسه■
