جنگ فرسایشی اشغالگران اسرائیلی علیه ساکنین فلسطینی
#بخش_نهم
در این شماره آقای محمد احمدی در گفت‌وگو با چشم‌انداز ایران به ماهیت غیردموکراتیک اسرائیل، نقض مستمر حقوق بشر، تنش‌ها و چالش‌های مذهبی در درون اسرائیل و جنگ فرسایشی علیه اقلیت‌های قومی و مذهبی در فلسطین پرداخته است. خوانندگان عزیز را به مطالعه این مصاحبه خواندنی دعوت می‌کنیم.
با توجه به اینکه تضادهای مذهبی شدیدی در اسرائیل وجود دارد، آیا تحقیقی درباره آزادی‌های مذهبی در آنجا صورت گرفته است؟
تحقیقات مؤسسه پیو۱ مستقر در واشنگتن‌دی‌‌سی نشان می‌دهد که اسرائیل از زمره بیست کشور دنیاست که محدودیت‌های شدید مذهبی دارند.۲
گزارش پیو این محدودیت‌ها را در چند نوع طبقه‌بندی می‌کند. بر اساس آن، اسرائیل از نظر شدت خصومت‌های اجتماعی مرتبط با معیارهای مذهبی در رده پنجم جهان است و از نظر تنش و خشونت بین پیروان مذاهب در رده ششم جهان و حتی شدیدتر از سوریه قرار دارد. نمونه‌های رایج از این تنش‌ها را می‌توان در آزار رانندگان خودرو در روزهای شنبه مشاهده کرد که در محله‌های یهودیان ارتدوکس و اطراف آن، گناهکار تلقی شده و با دشنام، آب دهان و حتی پرتاب سنگ بدرقه می‌شوند؛ زیرا از نظر آن‌ها در روزهای شنبه نباید از خودرو، برق، آتش و نظایر آن استفاده کرد. نمونه دیگر، رفتار مقامات دولتی است که بر اساس سیاست‌ها و تمایلات یهودیان ارتدوکس عمل می‌کنند، درحالی‌که اکثر مردم ارتدوکس نیستند؛ البته باید اضافه کرد که طبق گزارش پیو، خصومت‌های اجتماعی آمیخته به خشونت و تهدید در ارتباط با معیارهای مذهبی، از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷ در اروپا بیشترین رشد را در مقایسه با سایر مناطق جهان، ازجمله غرب آسیا داشته است. بدترین وضعیت، به ترتیب مربوط به این کشورهاست: آلمان، هند، سومالی، اوگاندا، اسرائیل، افغانستان، الجزایر، مصر، فرانسه، عراق، ایتالیا، لیبی، روسیه، سوریه، اوکراین، انگلیس و یمن. ممکن است حضور آلمان و چند کشور اروپایی در کنار اسرائیل در صدر جدول و در میان چند کشور جنگ‌زده و پرتنش دیگر، شگفت‌انگیز به نظر آید. در اروپا، هزاران آواره که از جنگ‌های خاورمیانه گریخته‌اند به دلیل فشار زندگی و تهدید به اخراج، اجباراً به دین مسیحی درآمده‌اند تا از غذا، سرپناه و حمایت حقوقی مؤسسات محلی بهره‌مند شوند. یک جامعه‌شناس آلمانی می‌گوید شمار این موارد در آلمان، بیش از آمار نیم‌قرن تغییر دین به مسیحیت در آن کشور بوده است. گزارش سالانه وزارت خارجه آمریکا نیز فشار برای تغییر مذهب آواره‌های مسلمان در اروپا را تأیید می‌کند.۳
اما مسئله در اسرائیل چندبعدی است و نام آن در چند لیست دیگر پیو نیز در بین کشورهای صدر جدول قرار دارد. طبق گزارش پیو، کشورهایی که شدیدترین تنش و خشونت بین پیروان مذاهب را دارند، به ترتیب عبارت‌اند از: میانمار، آفریقای مرکزی، مصر، هند، عراق، اسرائیل، نیجریه، سوریه، تایلند و اوکراین. البته در برخی از این موارد، خشونت یک‌طرفه و از جانب یک گروه مذهبی علیه دیگران است.
در بسیاری از کشورهای جهان، نقض حقوق مذهبی به چشم می‌خورد. چه چیزی باعث می‌شود که بعضی از کشورها در صدر این فهرست‌ها قرار می‌گیرند؟
در کشورهایی که اقلیت‌های بزرگ مذهبی دارند یعنی بیش از ۱۰ درصد از کل جمعیت، تابع مذاهب اقلیت هستند، سازگاری قوانین و سیاست‌های رسمی با آزادی‌های مذهبی، حساسیت بیشتری دارد. هرچه این اقلیت‌ها بزرگ‌تر باشند، فشار در جامعه بیشتر حس می‌شود و نقض حقوق مذهبی، مشکل روزمره برای بخش بزرگ‌تری از جامعه به‌شمار می‌رود. به گزارش پیو، برخی از این نوع کشورها که دارای بیشترین محدودیت قانونی برای آزادی مذهبی‌اند، عبارت‌اند از: چین، اسرائیل، مصر، ترکیه، مالزی، ازبکستان و قزاقستان. در همه این کشورها، بخش بزرگی از مردم، اقلیت مذهبی محسوب می‌شوند.
در اسرائیل، محدودیت‌ها و نقض حقوق مذهبی از دو نوع است: یهودیان علیه مسلمانان و مسیحیان و یهودیان علیه یهودیان. دو گزارش وزارت خارجه امریکا در سال‌های اخیر می‌گوید بر اساس برآورد دولت امریکا جمعیت اسرائیل ۸.۴ میلیون نفر است (بدون محاسبه فلسطینی‌ها در کرانه باختری و غزه) و بر مبنای آمار اسرائیلی‌ها ۷۵ درصد این جمعیت یهودی هستند.۴
بر اساس گزارش سال ۲۰۱۸ وزارت خارجه امریکا به نقل از منابع اسرائیلی، این یهودیان چند گروه‌اند: ۵۸ درصد آن‌ها تابع هیچ گروه مذهبی نیستند، ۱۷ درصد صهیونیست ارتدوکس هستند، ۱۰ درصد اولترا ارتدوکس۵ غیرصهیونیست، ۲ درصد اولترا ارتدوکس صهیونیست، ۷ درصد یهودی اصلاح‌طلب و ۶ درصد یهودی محافظه‌کار هستند. یک اقلیت کوچک ۲۰ هزار نفری نیز یهودیان مسیحایی۶ به‌شمار می‌روند؛ اما بسیاری از قوانین، بر اساس افکار اقلیت خاصی که یهودی ارتدوکس هستند، تنظیم و اجرا می‌شود؛ یعنی اکثریت یهودیان که غیرارتدوکس هستند، باید تابع آن‌ها باشند.
در اسرائیل، نهاد خاخام اعظم ارتدوکس از نوع یهودی هاردی۷ یعنی متعصب بر شریعت یهود، به‌طور رسمی همه امور ازدواج، طلاق، تدفین و تغییر دین به یهودیت را تحت کنترل دارد؛ بنابراین، اگر هر یک از این امور با قواعد غیرارتدوکس انجام شود، از نظر دولت به‌رسمیت شناخته نمی‌شود. مثلاً ازدواج بین یهودیان با اقوام دیگر غیرقانونی است. اقلیت ارتدوکس در امور بسیاری حاکمیت دارد و ایجاد زحمت می‌کند. مثلاً بیشتر شهرهای اسرائیل در روزهای شنبه، وسایل حمل‌ونقل عمومی ندارند، زیرا روشن کردن موتور وسایل نقلیه از نظر ارتدوکس‌ها مانند روشن کردن آتش تلقی شده و در این روز حرام است.
از سوی دیگر، اگر ۴.۵ میلیون فلسطینی مستقر در کرانه باختری و غزه را نیز به جمعیت اسرائیل یعنی ۸.۴ میلیون (یهودی و فلسطینی) بیفزاییم، بیش از ۵۱ درصد کل جمعیت، فلسطینی هستند. درحالی‌که رژیم و قوانین و سیاست‌های آن یهودی است، آن هم از نوع صهیونیستی و در بسیاری از موارد، از نوع ارتدوکس که حتی بین یهودیان نیز در اقلیت است.
مکرراً این ادعا را از زبان اسرائیلی‌ها و غربی‌ها شنیده‌ایم که اسرائیل تنها دموکراسی خاورمیانه است و باید از آن به‌عنوان دژ جهان متمدن در این منطقه استبدادزده، دفاع کرد. چگونه می‌توان این ادعا را ارزیابی کرد؟
گزارش‌های متعددی درباره وضع حقوق بشر در اسرائیل از جنبه‌های مختلف وجود دارد. پژوهش فوق‌الذکر از مؤسسه پیو فقط بر مشکلات اقلیت‌های مذهبی نظر می‌اندازد. این گزارش چند بخش دارد که یکی از آن‌ها به مقایسه وضعیت آزادی مذهبی کشورها و تحولات ده‌ساله آن از ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷ در قالب سؤال و جواب می‌پردازد. این موضوع به‌خصوص در کشورهایی که اقلیت‌ها بخش بزرگی از جامعه را تشکیل می‌دهند، حساس است. اسرائیل از این نوع است و برای آنکه بدانیم از این لحاظ با کدام کشورهای جهان شباهت دارد، به جدول‌های مؤسسه پژوهشی پیو نگاهی می‌اندازیم. مسائل مطرح‌شده در این جدول‌ها شامل دو گروه عمده است: اول محدودیت‌های اعمال‌شده از جانب حکومت‌ها و دوم تنش‌ها و خصومت‌ها در میان گروه‌هایی از جامعه علیه یکدیگر یا علیه افراد.
ابتدا تعدادی از محدودیت‌های حکومتی را که در اسرائیل وجود دارد، بر اساس سؤالات پیو بررسی می‌کنیم. پاسخ آن‌ها از طریق شمارش نمونه‌های نقض حقوق مذهبی به‌دست آمده و مبنای بررسی کشورها، تعداد این موارد است و نه تحلیل‌های نظری. منبع این اطلاعات، گزارش‌های مؤسسات بین‌المللی و دولت‌های غربی است که پیو هر سال در کنار هم قرار می‌دهد. کشورهای دیگری که در اینجا با اسرائیل مقایسه کرده‌ایم، دارای اقلیت‌های بزرگ مذهبی هستند که بخش عمده‌ای از جمعیت را تشکیل می‌دهند (شامل شعبه‌های گوناگون سنی، شیعه و مسیحی).
۱- آیا قانون اساسی و یا قوانین اصلی، آزادی مذهب را در این جامعه قید می‌کنند؟ در قوانین اسرائیل چنین چیزی قید نشده، گرچه برخی اعمال مذهبی آزاد است. این شبیه وضع افغانستان، سوریه و ترکیه است.
۲- آیا در قوانین اصلی حاکم بر این جامعه، مواردی از مخالفت با آزادی مذهب وجود دارد؟ در قوانین اسرائیل، اصولی در تضاد واضح با آزادی مذهب وجود دارد، گرچه برخی اعمال مذهبی آزاد است. این شبیه وضع افغانستان و ترکیه است.
۳- قوانین اصلی و سایر قوانین و سیاست‌ها چگونه بر آزادی مذهب در این جامعه اثر می‌گذارند؟ حمایت از این نوع آزادی در اسرائیل کم است و حکومت به‌طورکلی به آزادی مذهب احترام نمی‌گذارد. این شبیه وضع افغانستان و ترکیه است. وضعیت اسرائیل در ده سال مورد بررسی، رو به وخامت بوده درحالی‌که در قوانین و سیاست‌های فلسطینی‌ها احترام به آزادی مذهب وجود دارد.
۴- آیا حکومت در نیایش‌ها و اعمال مذهبی این جامعه دخالت می‌کند؟ حکومت اسرائیل در بسیاری از موارد، این کار را می‌کند. این شبیه وضعی است که بحرین دارد.
۵- آیا حکومت، برگزاری مجالس سخنرانی توسط گروه‌های مذهبی را در این جامعه محدود می‌کند؟ اسرائیل برای برخی از گروه‌های مذهبی چنین می‌کند و این شبیه وضعیت افغانستان و بحرین است. وضعیت اسرائیل از این نظر در سال‌های اخیر بدتر شده است.
۶- آیا حکومت، تغییر دین را در این جامعه محدود می‌کند؟ اسرائیل از این حیث برای همه گروه‌های مذهبی مانع گذاشته است. وضعیت آن از این نظر به افغانستان و عربستان شباهت دارد، درحالی‌که حکومت فلسطینی‌ها از این نظر آزادتر عمل می‌کند.
۷- آیا حکومت مرتکب آزار یا ارعاب گروه‌های مذهبی در این جامعه می‌شود؟ اسرائیل به‌طور گسترده دست به این کار می‌زند و از این نظر مانند افغانستان، بحرین، عربستان و ترکیه است. وضعیت اسرائیل از این حیث در سال‌های اخیر بدتر شده است.
۸- آیا حکومت از دخالت برای رفع تبعیض نسبت به گروه‌های مذهبی در این جامعه خودداری می‌کند؟ در اسرائیل این امر معمول است و از این نظر مانند افغانستان، بحرین و ترکیه است. وضعیت اسرائیل از این حیث در سال‌های اخیر بدتر شده است.
۹- آیا حکومت علیه گروه‌های مذهبی در این جامعه، اعمال زور می‌کند و منجر به قتل، جراحت، آوارگی، بازداشت یا تخریب اموال آن‌ها می‌شود؟ اسرائیل تا ۲۰۰ واقعه از این نوع در سال داشته که وضع آن را از افغانستان نیز بدتر می‌کند، درحالی‌که حکومت فلسطینی‌ها چنین اعمالی را از خود نشان نمی‌دهد. وضعیت اسرائیل از این حیث در سال‌های اخیر رو به وخامت بوده است.
۱۰- آیا برخی گروه‌های مذهبی در این جامعه، مورد حمایت خاص حکومت هستند؟ در اسرائیل، قوانین اصلی به نفع گروهی به‌خصوص (یهودیان، به‌ویژه ارتدوکس‌ها) تدوین شده، آنان امتیازات خاصی بر سایر مذاهب دارند، منابع مالی از دولت دریافت می‌کنند و کتب درسی نیز حاوی آموزش‌های آنان است. سوریه و ترکیه از این نظر در وضعیتی بهتر از اسرائیل قرار دارند.
۱۱- آیا قوانین اصلی برای مذهب خاصی در این جامعه برتری قائل هستند؟ قوانین اسرائیل، یهودیت به‌ویژه نوع ارتدوکس را برتر از سایر مذاهب می‌دانند. این شبیه وضع عربستان و بحرین است که حکومت‌های آن‌ها برای شاخه خاصی از اسلام، برتری قائل هستند. البته بسیاری از کشورهای دیگر ازجمله انگلیس، اسپانیا، ایتالیا، فنلاند، نروژ، لهستان و روسیه دارای مذهب رسمی در قانون اساسی خود هستند؛ اما اکثر این کشورها به حقوق اقلیت‌های خود نیز احترام می‌گذارند.
نقض آزادی‌های مذهبی در اسرائیل توسط افراد و گروه‌های افراطی فعال در جامعه چه وضعی دارد؟
گروه دوم سؤالات مؤسسه پیو درباره تنش‌ها و خصومت‌های اجتماعی بر اساس اختلافات مذهبی است که در اینجا تعدادی از آن‌ها را که در اسرائیل به‌وفور روی می‌دهد، بررسی می‌کنیم. پاسخ این سؤالات از طریق شمارش موارد وقوع توسط کارشناسان به‌دست آمده و مبنای بررسی کشورها، تعداد وقایع روی‌داده به نسبت جمعیت، در طی یک سال است و نه تحلیل‌های نظری. منبع این اطلاعات، گزارش‌های مؤسسات بین‌المللی و دولت‌های غربی است که پیو هر سال در کنار هم قرار می‌دهد.
۱- آیا جرائم، خشونت و یا اعمال نفرت‌آمیز با انگیزه مذهبی در این جامعه روی می‌دهد؟ در اسرائیل، آزار، ارعاب، تخریب مکان‌ها و حمله فیزیکی با انگیزه مذهبی روی می‌دهد. در مجموع از این نظر، وضع اسرائیل همانند ترکیه است.
۲- آیا در این جامعه، افراد به دلایل مذهبی، مورد آزار و ارعاب قرار می‌گیرند؟ در اسرائیل این رفتار به فراوانی وجود دارد و از این نظر مانند افغانستان، بحرین، عربستان و ترکیه است.
۳- آیا در این جامعه، اموال و مکان‌هایی با انگیزه‌های مذهبی تخریب می‌شوند؟ در اسرائیل این کار صورت می‌گیرد و از این نظر بدتر از افغانستان، بحرین و عربستان است.
۴- آیا به دلایل مذهبی، حمله فیزیکی به افرادی در این جامعه صورت می‌گیرد؟ در اسرائیل این امر رایج است و اوضاع آن از این نظر، بدتر از افغانستان، بحرین، عربستان، سوریه و ترکیه است.
۵- آیا خشونت فرقه‌ای بین گروه‌های مذهبی در این جامعه وجود دارد؟ چنین خشونت‌هایی در اسرائیل روی می‌دهد و اوضاع آن از این نظر، بدتر از افغانستان، بحرین، عربستان و ترکیه است.
۶- آیا تنش بین گروه‌های مذهبی در این جامعه، منجر به خشونت‌های فیزیکی می‌شود؟ موارد متعددی از این موضوع در اسرائیل روی می‌دهد. وضع آن از این حیث، بدتر از ترکیه، بحرین و جامعه فلسطینی در سرزمین‌های اشغالی است.
۷- آیا گروه‌های تروریستی با انگیزه‌های مذهبی در این جامعه فعال هستند؟ این نوع گروه‌ها در اسرائیل فعال‌اند اما منظور در اینجا فلسطینی‌ها در مناطق اشغالی نیستند زیرا در پژوهش پیو، آن‌ها جدا از اسرائیلی‌ها بررسی شده‌اند. اوضاع اسرائیل از حیث گروه‌های تروریستی بومی آن در سال ۲۰۱۶ مانند عربستان و ترکیه بوده است.
۸- آیا گروه‌های سازمان‌یافته در این جامعه، با اعمال فشار و زور بر اساس انگیزه‌های مذهبی خود، زندگی مردم را تحت کنترل می‌گیرند؟ این موضوع در اسرائیل به‌طور فراگیر وجود دارد و از این جهت، مانند اوضاع افغانستان، بحرین، عربستان و ترکیه است.
۹- آیا برخی از گروه‌های مذهبی در این جامعه از فعالیت برخی دیگر از گروه‌های مذهبی جلوگیری می‌کنند؟ در اسرائیل، این امر رایج است و از این جهت، مانند افغانستان، سوریه و عربستان است.
۱۰- آیا افراد یا گروه‌هایی در این جامعه، از خشونت یا تهدید به خشونت، مانند قتل آیینی، برای تحمیل معیارهای مذهبی خود بر دیگران سود می‌جویند؟ در اسرائیل، این موضوع رایج است و از این نظر، به افغانستان، عربستان، سوریه و ترکیه شباهت دارد.
۱۱- آیا برخی افراد در این جامعه به خاطر تلافی فعالیت‌های مذهبی‌شان که تهدیدی برای اکثریت تلقی می‌شود، مورد حمله یا اخراج از محل سکونت خود قرار می‌گیرند؟ این روش در اسرائیل معمول است و از این نظر، به افغانستان، عربستان، سوریه و ترکیه شباهت دارد.
۱۲- آیا در این جامعه، حوادث خصم‌آمیزی به دلیل تغییر مذهب روی می‌دهد؟ در اسرائیل این امر همراه با خشونت فیزیکی اتفاق می‌افتد. وضع آن از این لحاظ، شباهت به اوضاع افغانستان و بحرین دارد، اما بدتر از اوضاع عربستان، ترکیه و جامعه فلسطینی‌هاست.
موارد فوق، نقض حقوق بشر بین شهروندان اسرائیل است؛ اما چگونه می‌توان نقض حقوق فلسطینی‌های ساکن سرزمین‌های اشغالی، توسط اسرائیل و شهرک‌نشین‌ها را ارزیابی کرد؟
در این زمینه مؤسساتی مردم‌نهاد در دنیا ازجمله در خود اسرائیل وجود دارند. یکی از فعال‌ترین آن‌ها، بتسیلم۸ است که از ۱۹۸۹ تاکنون مدارک و اسناد در مورد نقض حقوق بشر در مناطق اشغالی را جمع‌آوری و اعلام کرده است.۹
این مؤسسه غیرانتفاعی در شهر قدس مستقر است و هدف خود از این کار را ایجاد فرهنگ حقوق بشر در اسرائیل و تغییر سیاست آن در این جهت اعلام کرده است. واکنش اسرائیلی‌ها به فعالیت‌های این مرکز، متضاد است و از انتقاد شدید تا ستایش از آن را شامل می‌شود. نیاز به تشکیل این مرکز در زمانی حس شد که انتفاضه اول فلسطینی‌ها در حال وقوع بود و نقض روزمره حقوق آنان به‌ویژه کودکان و نوجوانان فلسطینی، وجدان عده‌ای از دانشگاهیان و فعالان سیاسی اسرائیل را آزرده می‌ساخت.
بنیان‌گذاران این مرکز، شامل گروهی از اعضای احزاب کوچک چپ (به‌جز حزب کارگر)، رهبران جنبش «صلح اکنون»۱۰ و برخی حقوقدان‌های اسرائیل هستند، اما گروهی از فلسطینی‌ها نیز با آن‌ها همکاری دارند. مرکز بتسیلم گزارش‌های دل‌خراشی از رفتار مأموران اسرائیلی منتشر کرده که صحت آن‌ها به تجربه، ثابت شده است. از این‌رو، حتی برخی از مطبوعات اسرائیل نیز به آن‌ها استناد می‌کنند.
واکنش اسرائیل به فعالیت‌های این مرکز چگونه بوده است؟
مخالفان مؤسسه بتسیلم ساکت ننشسته‌اند. در سال ۲۰۱۱ وزیر خارجه وقت اسرائیل، آویگدور لیبرمن۱۱ این مرکز را متهم به جانبداری از تروریسم و تضعیف ارتش اسرائیل کرد. لیبرمن خواهان تحقیقات کنشت درباره فعالیت نهادهای حقوق بشر ازجمله بتسیلم شد. او گفت: «این‌ها به‌وضوح نگران حقوق بشر نیستند. کارشان دروغ‌پراکنی، اهانت و تحریک علیه کشور اسرائیل و سربازان اسرائیلی است.» در سال ۲۰۱۶ پس از آنکه رئیس بتسیلم طی سخنرانی در شورای امنیت سازمان ملل، خواهان اقدام جهانیان علیه توسعه شهرک‌سازی اسرائیل در مناطق اشغالی شد، نتانیاهو تهدید به مانع‌تراشی برای فعالیت کارمندان بتسیلم کرد.
انتقادات منحصر به راست‌گرایان نیست و چپ‌گرایان اسرائیل نیز به این مرکز دفاع از حقوق بشر حمله می‌کنند. مثلاً ایتزیک شمولی۱۲ عضو فعال کنشت از حزب کارگر و رهبر سابق اتحادیه دانشجویان اسرائیلی گفته است مرکز بتسیلم به ترسیم چهره اسرائیل به‌عنوان یک هیولا کمک می‌کند. از سوی دیگر، برای مبارزه با بتسیلم، برخی سازمان‌های خصوصی و بزرگ با محور روابط عمومی و تبلیغات صهیونیستی فعالیت دارند:۱۳
یکی از آن‌ها «کمیته صحت گزارشگری از خاورمیانه در امریکا» است:۱۴ این یک مرکز امریکایی بسیار فعال است که از زمان جنگ اسرائیل علیه لبنان در سال ۱۹۸۲ تاکنون برای توجیه سیاست‌ها و اعمال صهیونیست‌ها، با منتقدان آن‌ها مبارزه کرده است. همچنین باید از «مرکز روابط عمومی اورشلیم» نام برد:۱۵
حامی مالی اصلی برای این مرکز روابط عمومی و تبلیغات، شلدون ادلسون۱۶ میلیاردر امریکایی و سلطان کازینوهای لاس‌وگاس است. او مهم‌ترین حامی مالی برای نتانیاهو و ترامپ نیز هست. مرکز تحت حمایت او چند نوع فعالیت تبلیغی به نفع اسرائیل می‌کند که یکی از آن‌ها، تمرکز بر ایران به‌عنوان تهدید جهانی است و دیگری، مبارزه با فعالیت نهادهای حقوق بشر در اسرائیل. سازمان‌های تبلیغاتی فوق، بتسیلم را متهم می‌کنند که چریک‌های عرب را به‌عنوان قربانیان غیرنظامی حملات اسرائیل معرفی می‌کند.
بتسیلم در زمینه شهرک‌های یهودی‌نشین چه اطلاعاتی ارائه می‌کند؟
یکی از موارد مهم نقض حقوق بشر که اسرائیل به‌عنوان سیاست راهبردی خود دنبال می‌کند، فعالیت‌های شهرک‌سازی است که بتسیلم مدارک آن را جمع‌آوری کرده و گزارش می‌دهد.۱۷
تا پایان سال ۲۰۱۷ اسرائیل ۱۳۱ شهرک رسمی در کرانه باختری به راه انداخته که باید محله‌هایی از قدس شرقی و الخلیل (هبرون) را نیز به آن افزود. علاوه بر آن‌ها، حدود ۱۱۰ آبادی غیررسمی نیز توسط یهودیان، بدون مجوز دولت، در سرتاسر کرانه باختری ساخته شده، گرچه کمک‌های دولتی شامل حال آن‌ها نیز می‌شود. از سوی دیگر ۱۱ محله بزرگ یهودی‌نشین در حومه قدس ساخته شده که آن‌ها نیز شهرک به شمار می‌روند. برخی از این شهرک‌های یهودی‌نشین با کمک دولت و شهرداری قدس، در قلب مناطق فلسطینی تأسیس شده‌اند. حدود ۶۲۳ هزار یهودی در شهرک‌های کرانه باختری مستقر هستند که یک‌سوم آن‌ها در قدس شرقی هستند. درحالی‌که رشد جمعیت اسرائیل ۲ درصد است، رشد جمعیت در شهرک‌ها به ۳.۵درصد می‌رسد. علت این افزایش، دو عامل است: یکی سیاست دولت برای انتقال یهودیان از اسرائیل ۱۹۴۸ به شهرک‌های کرانه باختری و دیگری، اسکان مهاجران جدیدالورود به اسرائیل در شهرک‌ها.
رفتار روزمره شهرک‌نشین‌ها با همسایگان فلسطینی اغلب خشونت‌آمیز است. این شامل بستن جاده‌ها، سنگ‌پرانی به خودروها و خانه‌ها، شبیخون به دهکده‌ها و زمین‌های کشاورزی، آتش زدن مزارع و درختان زیتون و تخریب محصولات و اموال با استفاده از کوکتل مولوتف و سلاح‌های دیگر می‌شود. نتیجه این حملات در طی سال‌ها، قتل، جراحت و معلولیت افراد و نابودی اموال فلسطینی‌ها بوده است. طبق قوانین بین‌المللی، دولت اسرائیل مسئول جلوگیری از این اقدامات است؛ اما مقامات حتی زمانی که از پیش مطلع شده‌اند که خشونت و خرابکاری در شرف وقوع است، بی‌اعتنا هستند.
بتسیلم و سایر نهادهای حقوق بشر، هزاران مدرک، فیلم و گزارش در اختیار دارند که نشان می‌دهد نیروهای امنیتی اسرائیل نه‌تنها به یهودیان، اجازه انجام این جنایات را علیه فلسطینی‌ها می‌دهند، بلکه در اغلب موارد، خرابکاران را همراهی و پشتیبانی می‌کنند. گاهی خود سربازان نیز به عملیات خرابکاران می‌پیوندند. در بعضی موارد، سربازان بجای جلوگیری از حملات، فلسطینی‌ها را از محل تخریب خارج می‌کنند.
پلیس و دستگاه قضایی اسرائیل تقریباً هیچ‌گاه شهرک‌نشین‌ها را به خاطر حمله به فلسطینی‌ها تحت تعقیب قرار نمی‌دهد. اگر هم پرونده‌ای در این زمینه گشوده شود، معمولاً به مجازات مهاجمان منتهی نمی‌شود. این اغماض، بخشی از سیاست اعلام‌نشده اسرائیل درباره خشونت شهرک‌نشین‌هاست که سازمان‌های حقوق بشر بارها و بارها گزارش کرده‌اند. یکی از این سازمان‌ها که در اسرائیل و به نام «یش دین»۱۸ فعالیت دارد، در سال ۲۰۱۵ آماری را منتشر کرد که نشان می‌داد ۸۵ درصد تحقیقات درباره خشونت، آتش‌افروزی، تخریب اموال، قطع درختان و تصرف زمین، بدون هیچ نتیجه‌ای متوقف می‌شود.
همچنین احتمال اینکه شکایت یک فلسطینی نزد پلیس، به محکومیت یک اسرائیلی منجر شود، کمتر از ۲ درصد است. بسیاری از فلسطینی‌ها که بی‌فایده بودن شکایت را تجربه کرده‌اند، از ابتدا از شکایت، صرف‌نظر می‌کنند. این‌ها بخشی از مسائل روزمره معیشتی در کرانه باختری است.
آیا می‌توانیم بگوییم که اگر فلسطینی‌ها راه و رسم دستگاه قضائی اسرائیل را بشناسند، می‌توانند در حفاظت از منافع خود موفق شوند؟
مرکز بتسیلم در سی سال اخیر بارها با تشکیل پرونده و تهیه مدارک جرم ازجمله ارائه فیلم از خشونت‌ها، تلاش کرده به قربانیان فلسطینی در پیگیری قضائی کمک کند؛ اما اذعان دارد که مقامات اسرائیل فقط نمایشی از اجرای قانون را در این زمینه‌ها برگزار می‌کنند و تقریباً هیچ‌گاه علاقه‌ای به پیگیری جدی این نوع پرونده‌ها نشان نمی‌دهند.
یک مثال تکان‌دهنده آن هر سال در فصل برداشت زیتون روی می‌دهد. شهرک‌نشین‌ها مکرراً به محصولات فلسطینی‌ها هجوم می‌آورند و نظامیان به‌جای آنکه با اجرای قانون، از کشاورزان حفاظت کنند، به آن‌ها دستور می‌دهند در این زمان، به زمین‌های خود که در نزدیکی شهرک‌ها قرار دارند، وارد نشوند. در سال ۲۰۰۴ رهبران پنج شورای محلی فلسطینی، درخواستی را به دیوان عالی اسرائیل ارائه دادند تا ارتش اجازه دهد آن‌ها در فصل برداشت زیتون نیز به زمین‌های خود وارد شده و از محصولات خود مراقبت کنند. دو سال طول کشید تا دیوان عالی درخواست آن‌ها را بپذیرد و به ارتش دستور دهد مانع ورود کشاورزان به زمین‌هایشان نشود. قاضیان دیوان عالی دستور دادند که ارتش باید صریحاً این فرمان را برای نیروهای تحت امر خود روشن کند و نیروهایی را برای حفاظت از اموال فلسطینی‌ها مأمور نماید. پس به ظاهر، فلسطینی‌های کرانه باختری می‌توانستند سالی دو بار در فصل کاشت و برداشت به مدت چند روز به زمین‌های خود دسترسی یابند.
گزارش بتسیلم می‌گوید در عمل، نظام حاکم تقریباً هیچ کاری برای جلوگیری از خشونت نکرد و معلوم شد که این نیز یک نمایش توخالی از اجرای قانون است. ارتش هنوز راه‌حل را در محدود کردن قربانیان خشونت می‌بیند و نه شهرک‌نشین‌های مهاجم. در جایی هم که دستور دادگاه را برای دسترسی کشاورزان فلسطینی به زمین‌هایشان در فصل کاشت و برداشت اجرا می‌کند، در بقیه ایام سال، مانع آن‌ها می‌شود و در نتیجه، مهاجمان در بیشتر ایام سال می‌توانند آزادانه به تخریب زمین‌ها و درختان بپردازند. بعلاوه برای همین دسترسی محدود فلسطینی‌ها، ارتش فرآیند بوروکراتیک پیچیده‌ای را وضع کرده که در بسیاری از اوقات، دسترسی کشاورزان فلسطینی به زمین‌ها غیرممکن می‌شود. در نتیجه، بسیاری از کشاورزان مستقر در نزدیکی شهرک‌ها مجبور به رها کردن زمین خود به مدت طولانی می‌شوند و محصولات آن‌ها بشدت کاهش می‌یابد. به قول بتسیلم، این نوعی دیوار حائل نامرئی در سرتاسر کرانه باختری پدید آورده که فلسطینی‌ها می‌دانند در صورت عبور از آن، با خشونت و احتمالاً مرگ روبه‌رو می‌شوند.
آیا نظام حاکم در مقابل شهرک‌های غیرقانونی ایستادگی می‌کند؟
شهرک‌های غیرقانونی یعنی آن‌هایی که مجوز رسمی از دولت ندارند، برخلاف تصور، از حمایت امنیتی و مالی گسترده رژیم برخوردارند. حدود ۱۱۰ آبادی از این نوع از دهه ۱۹۹۰ تاکنون در کرانه باختری تأسیس شده‌اند که زمین‌های بزرگی را به تصرف خود درآورده‌اند. آن‌ها این کار را با توسل به خشونت، شامل حمله فیزیکی، تهدید و زمین‌خواری، عملی کرده‌اند. دولت تقریباً هیچ‌گاه این آبادی‌ها را به مکان‌های تصویب‌شده انتقال نمی‌دهد، بلکه از آن‌ها در همان محلی که یهودیان به‌طور غیرقانونی تصرف کرده‌اند، حفاظت می‌کند تا به‌تدریج مراحل رسمی شدن را طی نمایند.
بتسیلم نتیجه می‌گیرد که خشونت شهرک‌نشین‌ها علیه فلسطینی‌ها استثنا بر قاعده نیست، بلکه بخشی از راهبرد صهیونیست‌ها با همکاری دولت است که از آن برای تحقق سیاست یهودی‌سازی سرزمین‌های اشغالی سود می‌برد. در طی آن، فلسطینی‌ها قدم‌به‌قدم زمین‌ها و منابع طبیعی خود را از دست می‌دهند و نقشه منطقه به‌مرور، به‌نحوی‌که اسرائیل می‌خواهد، تغییر می‌کند.
وضعیت زندانیان فلسطینی در اسرائیل چگونه است؟
تعداد زندانیان در طی سال‌ها و ماه‌های مختلف، تغییر می‌کند. بتسیلم می‌گوید در پایان ژوئیه ۲۰۱۹ نزدیک به ۵ هزار فلسطینی به دلایل امنیتی یا درواقع سیاسی، در زندان‌های اسرائیل بوده‌اند. بیشتر این عده اهل کرانه باختری هستند و تنها حدود ۳۰۰ نفر اهل نوار غزه‌اند.۹۱
بیش از ۵۵۰ فلسطینی دیگر، ازجمله حدود ۱۰ نفر از غزه، صرفاً به خاطر عبور بدون مجوز از مرز سرزمین‌های اشغالی با اسرائیل ۱۹۴۸ زندانی شده‌اند و اتهام دیگری ندارند؛ اما سیستم زندان‌های اسرائیل از همه آن‌ها به‌عنوان مجرمان جنایی نام می‌برد. آمارهای ارتش در این باره تنها منبع رسمی است (نمودار ضمیمه) گرچه با تأخیر زیاد و بدون جزئیات لازم در زمینه وضعیت حقوقی زندانیان منتشر می‌شود.
نمودار تعداد و وضعیت زندانیان فلسطینی در اسرائیل از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۹ از قول ارتش
در این نمودار، ارتفاع هر ستون، تعداد کل زندانیان امنیتی و سیاسی را در پایان سال مورد نظر مشخص می‌کند، به‌جز ستون مربوط به سال ۲۰۱۹ که تا پایان ژوئیه را نشان می‌دهد. هر ستون از چهار بخش با رنگ‌های مختلف تشکیل شده که از بالا به پایین عبارت‌اند از: زندانیان قطعی، بازداشتی‌ها، بازداشتی‌ها در حال طی مراحل دادرسی و بازداشتی‌های تحت امر دولت (بدون حکم حقوقی). فراز و نشیب این نمودار به عوامل مختلفی بستگی دارد: تغییر کابینه، شدت درگیری‌ها و تبادل زندانیان. مردم غزه با اینکه تحت محاصره زندگی می‌کنند تا حد زیادی در مقابل این نوع نقض حقوق بشر مصون هستند، زیرا اسرائیلی‌ها از ترس نیروهای مسلح فلسطینی، جرئت ورود به منطقه آنان را ندارند…
از سوی دیگر، در پایان ژوئیه ۲۰۱۹ تعداد ۲۱۰ فلسطینی نوجوان و زیر سن قانونی با اتهامات امنیتی یا درواقع سیاسی، در زندان‌های اسرائیل بوده‌اند، گرچه حتی این زندانیان هم از نظر دولت، مجرمان جنایی تلقی می‌شوند. در نمودار ضمیمه، تعداد آن‌ها در هر سال را در دو ستون می‌بینیم. ستون بلندتر، زندانیان ۱۶ تا ۱۸ ساله و ستون کوتاه‌تر، زندانیان زیر ۱۶ ساله را نشان می‌دهد.
نمودار تعداد زندانیان نوجوان فلسطینی در اسرائیل از ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۹ از قول ارتش
منظور از بازداشتی‌های تحت امر دولت چیست؟
در هر مقطع زمانی، صدها فلسطینی بدون هیچ‌گونه اتهامی در زندان‌های اسرائیل یا کرانه باختری تحت بازداشت هستند.۰۲
علیه آن‌ها هیچ شواهدی مبنی بر ارتکاب عملی ارائه نمی‌شود و آن‌ها نمی‌دانند تا چه وقت در زندان خواهند ماند. اسرائیل این وضعیت را بازداشت تحت امر دولت۲۱ می‌نامد. ده‌ها سال است که این نوع نقض حقوق بشر در اسرائیل رایج است. دوران زندانی بودن آن‌ها ممکن است بارها تمدید شود. در سال ۲۰۱۷ هرماه به‌طور متوسط ۲۹ فلسطینی به این شکل به زندان افتاده‌اند. این رقم، جدا از بازداشت‌های گسترده‌ای است که اسرائیل به شکل‌های دیگر اعمال می‌کند.
ایجاد محدودیت در رفت‌وآمد فلسطینی‌ها در مناطق اشغالی چه ابعادی دارد و با چه منظوری انجام می‌شود؟
یک نوع آشکار نقض حقوق بشر در کرانه باختری که همه فلسطینی‌ها را مرتباً و بدون توجه به سن، جنس و جایگاه آنان هدف قرار می‌دهد، محدود کردن عمدی رفت‌وآمد آنان است. اسرائیل با تحمیل مقررات خود در این زمینه، هر روز به فلسطینی‌ها یادآوری می‌کند که قدرت اشغالگر است. این محدودیت شامل سفر به خارج از فلسطین، سفر بین کرانه باختری و نوار غزه، سفر به اسرائیل ۱۹۴۸ و از همه آزاردهنده‌تر، عبور و مرور درون کرانه باختری است. البته عبور یهودیان محدودیتی از این جهت ندارد و این یک تبعیض فاحش قومی و مذهبی است.
دولت هر روز ممکن است دستورات خود در این زمینه را به شکلی دلخواه صادر کند و سربازان هم ممکن است آن را به شکلی دلخواه عملی کنند؛ بنابراین فلسطینی‌ها همواره در وضعیتی نامشخص زندگی می‌کنند و نمی‌توانند برای ساده‌ترین کارهای خود برنامه‌ریزی کنند. مثلاً یک فلسطینی که صبح برای کار از منزل خارج می‌شود، نمی‌داند آیا می‌تواند به‌موقع سر کارش برود یا آیا اصلاً سر کارش حاضر خواهد شد. او نمی‌داند آیا می‌تواند به کلاس درس برسد، سر قرار خود با پزشک حضور یابد، یا به منزل اقوامش برود. ممکن است او به کارش برسد و یا ساعت‌ها در یک پست بازرسی، سرگردان، بازداشت یا تحقیر شود. یا ممکن است مجبور به بازگشت از نیمه راه شود؛ و یا به علت خشم و اعتراض به این وضع، زندانی شود.
اسرائیل با این کار، علاوه بر تحقیر و سرکوب دائمی، مانع توسعه فلسطین و پیشرفت اقتصادی مردم آن می‌شود. بانک جهانی بارها گزارش داده که این محدودیت‌ها مانع عمده برای ثبات و رشد اقتصادی در مناطق اشغالی است. وقتی کالاها با تأخیر حمل شود، مواد خام وارد نشود و کارمندان و کارگران نتوانند به‌طور منظم سر کار خود حاضر شوند، همه برنامه‌های تولیدی و خدماتی، فاقد کارایی می‌شود.
برای مجوز عبور بین کرانه باختری، قدس شرقی و غزه چه سیستمی وجود دارد؟
فلسطینی‌ها فقط با مجوز مخصوص می‌توانند بین این مناطق رفت‌وآمد کنند که آن هم به‌ندرت صادر می‌شود. اسرائیل اجازه ورود یا ترک غزه را در موارد نادر و برای عده‌ای قلیل صادر می‌کند. واردات به غزه را بسیار محدود ساخته و صادرات آن را ممنوع کرده است. این منجر به فشار شدید بر اقتصاد غزه شده به‌طوری‌که بیکاری در آنجا به بالاتر از ۴۰ درصد رسیده است. با این حال، مردم غزه از زمان خروج اسرائیل، از کنترل عبور و مرور در داخل منطقه خود رها شده‌اند و رنج‌های روزمره کرانه باختری در این زمینه را ندارند.
در کرانه باختری، همه ورودی‌ها و خروجی‌ها تحت کنترل اسرائیل است، ازجمله راه‌های منتهی به قدس شرقی که دولت، آن را ضمیمه خاک خود می‌داند. در قدس شرقی که همان شهر تاریخی بیت‌المقدس است،
اسرائیل پست‌های نظامی به راه انداخته تا محلات فلسطینی آن‌سوی دیوار حائل را از بقیه شهر جدا کند. درنتیجه ۱۴۰ هزار فلسطینی اهل قدس شرقی برای ورود به شهر خود باید هر روز از پست‌های بازرسی بسیار شلوغ عبور کنند.
اسرائیل کرانه باختری را به سه بخش تقسیم کرده و دو پست بزرگ بازرسی را بین آن‌ها قرار داده، یکی بین شهرهای نابلس و رام‌الله و دیگری در شرق ابودیس. شریان‌های ترافیکی، موانع بین جاده‌ای و صدها پست بازرسی کوچک‌تر، طوری عمل می‌کنند که حرکت بین شمال و جنوب کرانه باختری به سمت دو پست بزرگ فوق هدایت شود. ارتش همچنین دروازه‌های آهنین برای ورود به اکثر دهکده‌های کرانه باختری نصب کرده تا بتواند به‌سرعت و با کمترین تعداد سرباز، آن‌ها را محاصره و مسدود کند. نکات مهم دیگری در این باره وجود دارد که باید در آینده از آن بحث کنیم.■
پی‌نوشت:
- PEW
۲.https://www.pewforum.org/2019/07/15/a-closer-look-at-how-religious-restrictions-have-risen-around-the-world/
https://www.haaretz.com/israel-news/israel-has-almost-as-many-religious-restrictions-as-iran-pew-report-finds-1.7533576
۳.https://www.state.gov/reports/2017-report-on-international-religious-freedom/germany/
۴.https://www.state.gov/reports/2017-report-on-international-religious-freedom/israel-golan-heights-west-bank-and-gaza/
https://www.state.gov/wp-content/uploads/2019/06/ISRAEL-2018-INTERNATIONAL-RELIGIOUS-FREEDOM-REPORT.pdf
- Ultra-Orthodox
- Messianic
- Haredi
- B’Tselem
- https://www.btselem.org/
https://en.wikipedia.org/wiki/B%27Tselem
- Peace Now
- Avigdor Lieberman
- Itzik Shmuli
۱۳.https://en.wikipedia.org/wiki/Committee_for_Accuracy_in_Middle_East_Reporting_in_America
https://en.wikipedia.org/wiki/Jerusalem_Center_for_Public_Affairs
- Committee for Accuracy in Middle East Reporting in America (CAMERA)
- Jerusalem Center for Public Affairs (JCPA)
- Sheldon Adelson
- https://www.btselem.org/statistics
- Yesh Din
۱۹.https://www.btselem.org/statistics/detainees_and_prisoners
- https://www.btselem.org/administrative_detention/20180730_no_case_and_no_end_in_sight
- Administrative Detention
