لزوم واقعی سازی گزارش امکان‌سنجی صنعت فولاد
میلاد رحیمیان
یکی از مهم‌ترین بخش‌های اصلی شروع یک پروژه توجیه‌پذیری آن است که با ارائه یک گزارش امکان‌سنجی پیش از شروع پروژه مشخص می‌شود. هر گزارش امکان‌سنجی، به‌طور عمده و بر اساس استانداردهای بین‌المللی۱ شامل سه بخش اصلی است: مطالعه بازار محصول، گزارش فنی تولید محصول یا همان فنّاوری تولید؛ و بخش تحلیل‌های مالی-اقتصادی. در مقیاس ابرپروژه‌ها،۲ به‌ویژه صنایع فلزات اساسی که ارقام سرمایه‌گذاری در آن‌ها برای بخش‌های دولتی در حد چند صد میلیون یورو و برای بخش‌های خصوصی در حد چند ده میلیون یورو می‌باشد، این گزارش‌ها نقش کلیدی در پیشبرد اهداف پروژه بازی می‌کنند.
در بین فلزات اساسی، فولاد یک محصول استراتژیک بوده و امروزه در کشورهای درحال‌توسعه تولید این محصول یکی از صنایع انرژی‌بر و نسبتاً سودآور محسوب می‌شود. بر اساس طرح جامع فولاد، مصرف سرانه این محصول در سال ۱۴۰۴ حدود ۴۸۰ کیلوگرم به ازای هر ایرانی محاسبه شده که از ارقام واقعی فاصله معنی‌داری دارد؛ لذا احداث واحدهای فولادسازی در شرایط حاضر، باید با دقت در تمامی ابعاد بررسی شود و با در نظر گرفتن ریسک‌ها (فرصت‌ها و تهدیدها) انجام گیرد. تمامی این موارد در یک گزارش امکان‌سنجی حرفه‌ای قابل بحث و بررسی است. از این‌رو، وظیفه یک مشاور حرفه‌ای امکان‌سنجی ارائه اطلاعات و سناریوهای تکمیلی مختلف برای شفاف‌سازی و توجیه سرمایه‌گذار۳ و تا حدودی تأمین‌کننده مالی۴ یک طرح است. در قدم اول، با فرض اینکه محصول مورد نظر، دارای بازار داخلی و فضای صادراتی مناسب است و از طرفی امکان تأمین و داخلی سازی فنّاوری تولید آن وجود دارد، بخش مالی-اقتصادی گزارش برای تمامی ذی‌نفعان پروژه در اولویت قرار خواهد گرفت. در این مقاله، این بخش از نقطه‌نظر آنالیز حساسیت۵ و تحلیل ریسک۶ مدنظر قرار می‌گیرد تا به مشاوران مطالعات امکان‌سنجی در جهت واقعی‌سازی گزارش‌های امکان‌سنجی کمک کند.
سناریوی‌های کلیدی تحلیل حساسیت
الف) نقش انرژی در صنایع فولاد و تأثیر آن روی شاخص‌های اقتصادی طرحهای تولید فولاد
به‌طورکلی صنعت فولاد در بخش فولادسازی به ازای هر تن فولاد خام حدود ۵۵۰ تا ۶۵۰ کیلووات ساعت بر تن محصول برق مصرف می‌کند که برای ظرفیت اسمی تولید حدود ۱ میلیون تن فولاد در سال، این عدد حدود ۶۵۰ میلیون کیلووات ساعت و هزینه آن حدوداً معادل ۸۰۰ میلیارد تومان در سال برآورد می‌شود، با میزان برقبهای هر کیلووات ساعت ۱۲۰۰۰ ریال.. این رقم برای مصرف گاز طبیعی جهت تولید آهن اسفنجی برای یک واحد به ظرفیت ۷/۱ میلیون تن در سال و مصرف حدود ۵۶۰ میلیون مترمکعب گاز، حدود ۲۲۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود با میزان گازبهای هر نرمال مترمکعب گاز ۴۰۰۰۰ ریال. به مشاوران توصیه می‌شود در گزارش‌های امکان‌سنجی میزان برقبها، گازبها و همچنین آب‌بها را در تحلیل ریسک بررسی می‌کنند و به‌صورت یک محدوده در آنالیز حساسیت روی پارامترهای اقتصادی مطالعه امکان‌سنجی در نظر بگیرند یا تصویر دقیق‌تری به سرمایه‌گذار ارائه کند. بعضاً با افزایش مقادیر بهای حامل‌های انرژی نرخ بازده داخلی طرح‌ها۷ و به‌ویژه ارزش خلق‌شده سرمایه‌گذاری۸ بسیار تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
ب) کاهش ظرفیت اسمی تولید واحدهای تولیدکننده فولاد به علت کمبود انرژی
با توجه به مشکلات کمبود تأمین انرژی در سه‌ماهه دوم (قطع برق) و سه‌ماهه چهارم سال (قطع گاز)، میزان تولید محصول کمتر از ظرفیت اسمی طرح خواهد بود؛ لذا به‌عنوان یک مشاور، بر اساس تجارب و موقعیت سرمایه‌گذار حداقل ۷۵ روز الی ۳ ماه از سال، امکان تولید محصول وجود ندارد؛ بنابراین میزان تولید به حدود ۷۵ الی ۸۵ درصد ظرفیت اسمی کاهش می‌یابد که روی شاخص‌های مالی اقتصادی طرح تأثیرگذار خواهد بود. با توجه به اینکه کاهش درآمد یک واحد تولیدی به میزان ۱۵ درصد می‌تواند نرخ بازده داخلی و ارزش خلق‌شده سرمایه‌گذاری را به میزانی کاهش دهد، به‌طوری‌که طرح از توجیه‌پذیری خارج شود؛ لذا این مورد باید به دقت توسط مشاور امکان‌سنجی برای سرمایه‌گذار در گزارش امکان‌سنجی تحلیل شود.
پ) افزایش زمان پروژه و تأثیر آن روی شاخص‌ها
دوران اجرای عادی یک ابرپروژه تولید فولاد مانند آنچه در بخش گذشته اعلام شد حدود ۳۶ ماه است. با توجه به مشکلات تأمین مالی پروژه‌ها، عدم ارسال به‌موقع تجهیزات تأمین خارج، روند طولانی اخذ مجوزهای مورد نیاز و کمبود نیروی متخصص، این عدد می‌تواند در بهترین حالت به ۴۸ تا ۶۰ ماه افزایش یابد؛ لذا در تحلیل حساسیت لازم است افزایش زمان پروژه به‌عنوان یک سناریو مدنظر قرار گیرد تا نمای کامل از وضعیت واقعی به ذی‌نفعان پروژه نمایش دهد. افزایش زمان اجرای یک پروژه می‌تواند دوره رسیدن به درآمدزایی طرح را کوتاه کند و به این ترتیب به کاهش شاخص‌های اقتصادی طرح منجر شود.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
طرحهای امکان‌سنجی صنعت فولاد باید با شرایط امروز کشور با نگاهی اصولی و دقیق تدوین شوند و تمامی ظرافت‌ها و واقعیت‌های موجود در صنعت فولاد برای سرمایه‌گذاران شفاف شود. وقایعی نظیر افزایش قیمت حامل‌های انرژی، مشکلات تأمین انرژی و کاهش ظرفیت تولید و افزایش زمان پروژه به دلایل مختلف همگی دلایلی هستند که می‌تواند به افزایش ریسک‌های منفی پروژه منجر شود و سرمایه‌گذاری پرخطر در این حالت برجسته‌تر خواهد شد. وجود یک تحلیل حساسیت کامل در مطالعه امکان‌سنجی دید مناسبی از عمل‌گرایی واقعی در یک پروژه را به سرمایه‌گذاران خواهد داد.
منابع
– طرح جامع تولید فولاد کشور با افق ۱۴۰۴، شرکت ملی فولاد ایران.
– علی شهنوازی، تهیه طرحهای توجیهی سرمایه‌گذاری، انتشارات انس، ۱۳۹۵.
– «چالش‌های شش‌گانه تولید فولاد ایران»، خبر چیلان، اردیبهشت ۱۴۰۱؛
– https://chilanonline.com/2022/05/10/42094/
– استاندارد تحلیل کسب‌وکار، Business Analysis Body of Knowledge…
– ارزیا‌بی طرحهای اقتصادی: راهنما‌ی تهیه و امکان‌سنجی پروژه‌ها‌ی صنعتی، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد، انتشارات اطلس، ۱۳۷۱.
پی‌نوشت‌ها
- UNIDO (United Nations Industrial Development Organization)
- Mega Projects
- Investor
- Financer
- تحلیل حساسیت: به مطالعه تأثیرپذیری متغیرهای خروجی از متغیرهای ورودی یک مدل آماری گفته می‌شود؛ بهعبارت دیگر روشی برای تغییر دادن در ورودی‌های یک مدل آماری به‌صورت سازمان‌یافته (سیستماتیک) است که بتوان تأثیرات این تغییرها را در خروجی مدل پیش‌بینی کرد.
- Risk Analysis
- Internal Rate of Return
- Net Present Value
