آیا این پررنگ شدن به درگیری با همسایگان آن منتهی می‌شود؟
محمد احمدی
آقای محمد احمدی در مقاله «پررنگ شدن نقش ایران در سوریه؟» تلاش راهبردی عمیقی مبذول داشته تا بتواند راه رفتن روی طناب، بازی راهبردی در سوریه و همچنین آثار کاهش حضور روسیه بر مناقشات سوریه و همسایگان را نشان دهد. ما این مقاله تحقیقی و وزین و مستند را به خوانندگان چشم‌انداز ایران توصیه میکنیم.
اثر اوکراین بر سوریه
جنگ اوکراین از فوریه ۲۰۲۲ به بعد، مرکز توجه جهانی به‌عنوان جدی‌ترین بحران ژئوپلیتیک معاصر شده است. یکی از ابعاد آن، تأثیر این جنگ بر مسائل سوریه است که منجر به تغییرات مهمی در روابط ایران، ترکیه و اسرائیل می‌شود.۱
روسیه که تاکنون نقش متعادل‌کننده‌ای بین این دولت‌های منطقه داشته، به علت جنگ اوکراین بسیاری از نیروهایش را از سوریه فراخوانده است. اکنون امریکا، اسرائیل، ترکیه و ایران در صدد هستند از شرایط جدید سوریه در جهت اهداف خود استفاده کنند. اسرائیل که قبلاً نگران بود حملاتش در سوریه به جنگنده‌های روسی یا نیروهای زمینی روسیه صدمه بزند، اکنون تصور می‌کند که قادر است با دست بازتری حمله کند.۲
با این حال خبر عقب‌نشینی نسبی روسیه از سوریه برای اسرائیل نگران‌کننده هم بوده است. نشریه «تایمز آو اسرائیل» می‌گوید سپاه پاسداران و حزب‌الله این خلأ را پر خواهند کرد، زیرا پایگاه‌های رهاشده روسیه به این دو تحویل داده شده است. یک کارشناس منطقه نیز در شبکه ۱۲ تلویزیون اسرائیل گفته است تهران اکنون بدون نگرانی از نفوذ روسیه نیروهایش را به‌راحتی در سوریه مستقر می‌کند و نفوذ خود بر حکومت سوریه را گسترش می‌دهد. پیش از این ۶۳ هزار نیروی نظامی روسی در سوریه مستقر بوده‌اند.۳
شرایط جدید سوریه باعث شده ترکیه نیز از خلأ نسبی در حضور روسیه بهره ببرد و از ماه ژوئن ۲۰۲۲ در تدارک لشکرکشی جدیدی در شمال سوریه باشد. ایران نیز تحرکات دیپلماتیک جدیدی را برای جلوگیری از لشکرکشی ترکیه دنبال کرده است. از سال ۲۰۱۱ که ترکیه و گروه‌های شبه‌نظامی و سلفی، برای سرنگونی نظام سوریه و تجزیه آن تلاش کرده‌اند ایران با این تلاش‌ها به مقابله برخاسته و تاکنون موفقیتی نسبی داشته است. مذاکرات سه‌جانبه ایران، ترکیه و روسیه به‌منظور یافتن راه‌حل سیاسی برای بحران سوریه سال‌ها در جریان بوده اما یک پشتوانه آن، هراس ترکیه از درگیر شدن با نیروهای نظامی روسیه در خاک سوریه بوده است. اکنون‌که روسیه درگیر جنگ اوکراین است و بسیاری از نیروهای خود را از سوریه فراخوانده، ترکیه فرصت را مغتنم دانسته تا اهداف خود در سوریه را از طریق نظامی تحقق بخشد، اما علاوه بر ایران، روسیه و امریکا نیز در مخالفت با تهاجم ترکیه موضع گرفته‌اند و این کار ترکیه را دشوار می‌کند.
ایران به‌موازات پیگیری راه‌حل سیاسی، به متحدان خود در سوریه، شامل ارتش و بسیج مردمی سوریه و شبه‌نظامیان کرد کمک کرده تا هماهنگی نظامی بیشتری داشته باشند. بعید است نیروهای ایرانی در شمال سوریه با ترکیه درگیر شوند، زیرا منافع مشترک بین دو کشور همسایه، گسترده‌تر از آن است که به خاطر یک کشور سوم، به خصومت آشکار تبدیل شود. به‌علاوه، ایران تلاش دارد نیروهای سوری مستقلاً در مقابل حمله یک نیروی خارجی یعنی ترکیه بایستند تا هرگونه درگیری احتمالی، به شکل مقاومت میهنی در برابر تجاوز خارجی درآید، نه به شکل درگیری دو کشور خارجی. در اوایل سال ۲۰۲۰ که ترکیه دست به عملیات نظامی در شمال سوریه زد، برخی از ناظران از برخورد احتمالی بین نیروهای ایران و ترکیه سخن گفتند، اما روسیه با فشار بر ترکیه قراردادی برای آتش‌بس و توقف لشکرکشی ترکیه منعقد کرد. اکنون با کمرنگ شدن نقش روسیه، ایران به روش‌های دیگری برای جلوگیری از عملیات نظامی ترکیه بدون درگیری مستقیم با آن روی آورده است.
ترکیه در طی بحران سوریه، علاوه بر حمایت از شبه‌نظامیان مخالف بشار اسد، چهار لشکرکشی بزرگ در شمال سوریه داشته است. این لشکرکشی‌ها زمانی صورت گرفت که ترکیه شکست داعش برای کنترل این مناطق را تهدیدی برای اهداف خود تشخیص داد. اولین بار در اوت ۲۰۱۶ ترکیه و متحدان آن در شمال حلب در عملیاتی موسوم به «سپر فرات»۴ ۲۰۵۵ کیلومترمربع از خاک سوریه را تصرف کردند. سپس در ژانویه ۲۰۱۸ ترکیه در عملیات موسوم به «شاخه زیتون»۵ منطقه عفرین در شمال غربی استان حلب را به‌طور کامل اشغال کرد. در اواخر ۲۰۱۹ در عملیات موسوم به «بهار صلح»۶ مناطق اشغالی توسط ترکیه و متحدان آن در شرق فرات گسترش یافت. سپس در ادامه این عملیات با نام جدید «سپر بهاری»۷ در فوریه ۲۰۲۰ منطقه اشغالی ادلب در شمال غربی سوریه، شاهد تحکیم حضور ترکیه در نوار شمالی شد.
نقش کردهای سوریه
مقامات ترکیه می‌گویند هدف آن‌ها از عملیات نظامی در این منطقه، مقابله با «تهدید تروریستی» از جانب شبه‌نظامیان کرد موسوم به «وحدات حمایه الشعب»۸ است. آنکارا می‌گوید این گروه، شعبه سوری «حزب کارگران کردستان» یا پ.ک.ک ترکیه است. درحالی‌که پ.ک.ک یک حزب چپ‌گراست که از دوران جنگ سرد تاکنون برای خودمختاری در ترکیه مبارزه کرده و مبارزه آن ربطی به سوریه ندارد. پ.ک.ک از نظر امریکا، اتحادیه اروپا و متحدان آن‌ها یک سازمان تروریستی تلقی می‌شود، اما شبه‌نظامیان کرد سوریه فقط از دیدگاه ترکیه و قطر تروریست به حساب می‌آیند.۹
به‌علاوه، جمعیت کردهای ترکیه حدود ۱۴ میلیون نفر و جمعیت کردهای سوریه فقط حدود ۲ میلیون نفر است و کردهای سوری اثر ناچیزی در مسائل داخلی ترکیه دارند. شبه‌نظامیان کرد سوریه در جریان بحران این کشور و فقط برای مقابله با داعش و شبه‌نظامیان افراطی دیگر متشکل شدند و حتی برخی از اعضای آن اعراب، ایزدی‌ها و سایر اقوام هستند. تلفات این کردها برای بیرون راندن داعش حدود ۱۱ هزار نفر بود و بسیاری از پایگاه‌های داعش در نوار شمالی سوریه و مجاورت مرز ترکیه به تصرف کردها و متحدان سوری آن‌ها درآمد.۰۱
با اینکه امریکا در برخی مقاطع زمانی به شبه‌نظامیان کرد سوری کمک کرده، این کشور به‌عنوان متحد ترکیه در ناتو تمایلی ندارد که روابط خود با ترکیه را بر سر این موضوع به خطر اندازد. کمک‌های امریکا و کردستان عراق به کردهای سوریه شامل ارسال سلاح‌های سبک و اقلام پزشکی بوده، اما موشک‌های ضد تانک و ضد هوایی که مورد نیاز این کردها برای مقابله با حملات ترکیه است، مشمول این کمک‌ها نمی‌شوند. از سوی دیگر، امریکا به شبه‌نظامیان سلفی نیز در جنگ با این کردها در نبرد حلب کمک کرده است. در اواخر ۲۰۱۵ با ورود روسیه به جنگ سوریه، شبه‌نظامیان کرد سوری اسلحه روسی دریافت کردند و روس‌ها برخی از حملات هوایی خود را در کمک به آن‌ها سازمان دادند.
ترکیه که تا قبل از این، مسیر تدارکات داعش بود، پس از عقب‌نشینی داعش، از حضور کردها در این مناطق احساس خطر کرد. ترکیه که زمانی از شبه‌نظامیان متحد خود برای تضعیف سوریه سود می‌جست، اکنون نگران تهدید شبه‌نظامیان متحد سوریه برای تضعیف ترکیه است. در دوران اوباما، امریکا همکاری‌هایی با کردهای سوریه علیه داعش داشت و این از نظر ترکیه، بی‌توجهی به نگرانی‌هایش درباره تهدید کردها محسوب می‌شد. دولت اوباما برای رفع نگرانی ترکیه، از شبه‌نظامیان کرد سوریه خواست نام خود را تغییر دهند و نیروهای غیرکرد را نیز به کار گیرند. نام گروه به نیروهای دموکراتیک سوریه۱۱ تغییر یافت و ۴۰ درصد از این نیروها از اعراب یا اقوام دیگر برگزیده شدند. نیروهای امریکایی نیز در شمال سوریه مستقر شدند تا خیال ترکیه آسوده شود. سپس امریکا به کردها فشار آورد تا از مرز ترکیه دور شوند، اما با تغییر دولت ایالاتمتحده، ترامپ خواستار عقب‌نشینی نیروهای امریکا از سوریه شد تا به قول او از «جنگ‌های بی‌پایان» پرهیز کنند. دستور ترامپ برای عقب‌نشینی در دسامبر ۲۰۱۸ صادر شد، اما وزیر دفاع امریکا در اعتراض به این دستور استعفا کرد و درنتیجه، ترامپ دستورش را تعلیق کرد. سپس ترامپ در ۶ اکتبر ۲۰۱۹ طی تماس تلفنی با رئیس‌جمهور ترکیه دوباره موضع خود را عوض کرد و از ترک مناطق مرزی خبر داد. این به معنی چراغ سبزی برای ورود ترکیه به منطقه کردها تلقی شد و سه روز بعد، ترکیه و متحدانش حمله جدید خود را آغاز کردند. در عمل، نیروهای امریکایی فقط از بخش کوچکی از ناحیه مرزی شمال سوریه عقب‌نشینی کردند و در مناطق دیگر کردنشین مستقر شدند. ترامپ آشکارا از نیت امریکا برای کنترل میادین نفتی در شمال سوریه و کسب درآمد از آن سخن گفت.
پس از شکست تکفیری‌ها، کردها به‌تنهایی نمی‌توانستند مناطق آزادشده را اداره کنند. آن‌ها برای چند منظور نیاز به ارتش سوریه دارند: برای مبارزه با بقایای شبه‌نظامیان، برای کنترل هزاران جنگجوی داعش که دستگیر شده و در اردوگاه‌ها به سر می‌برند و برای اداره کردن هزاران آواره در اردوگاه‌های خاص آن‌ها. بسیاری از این آواره‌ها همسران و فرزندان اعضای داعش هستند.
ترکیه و شبه‌نظامیان متحد آن حدود ۱۰ درصد از خاک سوریه را در اشغال خود دارند. مقامات ترکیه می‌گویند هدف این کشور، ایجاد یک کمربند امنیتی به عرض ۳۰ کیلومتر در شمال سوریه است تا کردها از منطقه مرزی دور شوند و حدود یک میلیون آواره سوری از ترکیه جمع‌آوری شده و در این ناحیه مستقر شوند. این منطقه شامل دو بخش است: شرق فرات و غرب فرات. در ناحیه شرقی، ایران حضوری ندارد و عملیات ترکیه فقط با مقاومت ارتش سوریه و کردها روبه‌روست، اما ناحیه غربی شامل تل رفعت در شمال حلب است که ترکیه آشکارا از نقشه خود برای حمله به آن سخن گفته است. دو شهر شیعه‌نشین نبل و الزهرا نیز بین تل رفعت و حلب هستند. این دو شهر که چهار سال در محاصره و زیر حملات نیروهای سلفی بودند، در اوایل سال ۲۰۱۶ آزاد شدند. ایران و سوریه شهر راهبردی حلب و اطراف آن را در همین سال از حضور شبه‌نظامیان پاک کردند و از آن زمان تاکنون حفاظت از این منطقه برای هر دو کشور اهمیت زیادی داشته است.
از سوی دیگر، کمربند امنیتی مورد نظر ترکیه نقض حاکمیت سوریه و به معنی بیرون راندن کردها از سرزمین خود است. به‌علاوه، سوریه و ایران نگران اهداف بعدی ترکیه هستند که می‌تواند تصرف منابع نفتی، تجزیه سوریه و سرنگونی حکومت آن باشد. از سوی دیگر، ایران نگران همکاری ترکیه با اسرائیل برای قدرت گرفتن شبه‌نظامیان مخالف بشار اسد است. منافع اسرائیل در سوریه این است که این کشور ناپایدار باشد و ایران به جای تمرکز بر جنوب سوریه و مرزهای اسرائیل، در شمال و نزدیک مرزهای ترکیه مشغول باشد. پس از تهدید ترکیه به لشکرکشی، وزیر خارجه ترکیه در دیدار از اسرائیل همکاری طرفین درباره مسائل سوریه را بررسی کرد. در اواخر ژوئن ۲۰۲۲ نیز کمی قبل از دیدار وزیر خارجه اسرائیل از ترکیه، این شایعه در منطقه پخش شد که ایران تلاش دارد جهانگردان اسرائیلی در ترکیه را به قتل برساند. گرچه ایران این شایعه را مضحک خواند، اسرائیل و ترکیه از این طریق، فضایی از هماهنگی امنیتی بین یکدیگر و علیه ایران ایجاد کردند. در همین ایام، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، نیز از ترکیه دیدار کرد. اهداف احتمالی او از این سفر، هماهنگی با محور ترکیه و اسرائیل، دور کردن ترکیه از روابط اقتصادی با ایران و جلب همکاری ترکیه با عربستان در جنگ یمن است.
ایران که از هرگونه رویارویی مستقیم با ترکیه پرهیز دارد، برای مقابله با حمله ترکیه به شمال سوریه، راه‌های دیپلماتیک و نظامی را به‌موازات هم دنبال می‌کند. دعوت از رئیس‌جمهور ترکیه برای بازدید از ایران در ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۲ یکی از این اقدامات است. از سوی دیگر، ایران خواهان هماهنگی بین دولت سوریه و نیروهای کرد است تا کنترل مناطق شمال حلب در دست ارتش سوریه باشد و ترکیه نتواند حضور کردها را دستاویز عملیات خود کند. ایران همچنین خواهان اعمال‌نفوذ روسیه برای بازداشتن ترکیه از حمله به سوریه است. در راستای این سیاست، نیروهای کرد در ماه ژوئن اعلام کردند که آماده هماهنگی با دمشق هستند تا مانع حمله ترکیه شده و از خاک سوریه حفاظت کنند. روسیه نیز تصمیم به دخالت گرفت و حمله احتمالی ترکیه را غیرمنطقی دانست. گشت هوایی روسیه نیز در اطراف تل رفعت برای اعلام حضور خود در شمال سوریه صورت گرفت. ایران طرح‌های نظامی دیگری نیز برای مقابله با حمله ترکیه در نظر دارد. این شامل تقویت و هماهنگی بین کردها و نیروهای بسیج مردمی سوریه است. ایران این نیروها را به نبل و الزهرا گسیل داشته تا آماده مقابله با ارتش ترکیه و نیروهای وابسته به آن باشند. همچنین به گزارش مؤسسه خاورمیانه،۲۱ ایران یک اتاق عملیات مشترک در شمال حلب برای نیروهای مختلف طرفدار سوریه ازجمله کردها و حزب‌الله تأسیس کرده است.۳۱
سرانجام رئیس‌جمهور ترکیه پس از نشست ناتو در آخر ژوئن اعلام کرد که فعلاً طرح حمله به سوریه را به تأخیر می‌اندازد. ترکیه در نظر دارد موافقت امریکا برای این تهاجم را جلب کند اما واشنگتن نگران عواقب چنین حمله‌ای در جهت افزایش نفوذ ایران و متحدان آن در سوریه است.
اسرائیل نگران نقش ایران
اسرائیل در جریان بحران سوریه و پس از آن، صدها بار دست به حملات هوایی علیه نیروهای متحد سوریه، ازجمله ایران و حزب‌الله زده است. امریکا در سکوت خبری با این حملات هماهنگ بوده و در بسیاری از موارد، اسرائیل پیش از حمله هوایی، تأیید مورد نیاز خود را از مقامات نظامی امریکا در ستاد فرماندهی مرکزی موسوم به سنتکام و پنتاگون گرفته است.۴۱
این هماهنگی از آن جهت اهمیت داشته که با عملیات نظامی امریکا در منطقه تداخل پیدا نکند. برخی از حملات اسرائیل از نزدیکی پایگاه التنف در جنوب شرقی سوریه صورت می‌گیرد تا از تیررس دفاع هوایی سوریه دور بماند. این پایگاه در کنترل نیروهای امریکایی است. اسرائیل جزئیات طرح‌های حمله را از پیش به سنتکام می‌رساند و این ستاد پس از بررسی طرح‌ها و کسب نظر از وزیر دفاع امریکا و رئیس ستاد مشترک ارتش امریکا مهر تأیید بر نقشه حمله را می‌زند؛ البته همه این اقدامات مخفی است، زیرا اسرائیل هیچ‌گاه مسئولیت حملات به خاک سوریه را نمی‌پذیرد و امریکا نیز حاضر به پذیرش نقش خود در این موضوع نیست.
اسرائیل در جریان جنگ سوریه از نیروهای سلفی و تکفیری حمایت می‌کرد تا حکومت سوریه سرنگون شود و یک رژیم مشابه با رژیم سعودی در آن کشور روی کار بیاید. در این صورت، حزب‌الله لبنان در محاصره قرار می‌گرفت و ارتباط آن با ایران بسیار مشکل می‌شد. این اهداف به علت پیروزی دولت سوریه و متحدان آن محقق نشد و موضوع به شکلی معکوس درآمد: اکنون اسرائیل با خطر راهبردی حضور ایران در مرزهای خود روبه‌روست و زیرساخت‌های نظامی سوریه برای مقابله با اسرائیل در حال شکل‌گیری است. هدف کنونی اسرائیل دور کردن ایران از جولان و مرزهای خود و توقف بازسازی نظامی سوریه است. اسرائیل همچنین نگران افزایش دقت موشک‌هایی است که ایران به متحدان خود در منطقه می‌رساند. موشک‌های نقطه‌زن از نگاه اسرائیل قواعد بازی را به زیان آن تغییر می‌دهند. همان‌طور که حزب‌الله این موشک‌ها را در لبنان مستقر کرده و حتی دست به تولید آن‌ها در تأسیسات زیرزمینی می‌زند و با این کار، اسرائیل را از تهاجم به لبنان منصرف می‌کند. مقامات نظامی اسرائیل می‌گویند بزرگ‌ترین خطر برای اسرائیل، پس از برنامه هسته‌ای ایران سلاح‌های نقطه‌زن است. در ماه مه ۲۰۲۲ بنیگانتز، وزیر دفاع اسرائیل، از این تسلیحات به‌عنوان اسلحه راهبردی نام برد که به نحو قابل‌ملاحظه‌ای در یک سال اخیر به محور مقاومت در مناطق مختلف ازجمله در عراق و یمن رسیده است. او همچنین از هم‌پیمانی حماس با حزب‌الله برای عملیات مشترک ابراز نگرانی کرد.۵۱
امریکا و اسرائیل برای مقابله با تسلیحات نوین ایران و محور مقاومت، به کشورهای منطقه پیشنهاد تشکیل «ناتوی عربی» را داده‌اند. در بازدید رئیس‌جمهور امریکا در اواسط ژوئیه از چند کشور منطقه، انتظار او این است که کشورهای دارای پیمان صلح با اسرائیل این پیشنهاد را بپذیرند. در صورت اجرای این طرح، اسرائیل و عربستان با اینکه هنوز چنین پیمانی با هم ندارند، مهم‌ترین ارکان آن خواهند بود. بنی گانتز نام این طرح را ائتلاف برای دفاع هوایی خاورمیانه۶۱ ذکر کرد و گفت از اعضای این طرح در برابر موشک‌ها و پهپادهای دشمن محافظت می‌شود، اما چند کشور عربی منکر پذیرش چنین طرحی له یا علیه هر کشور دیگر منطقه شدند. آشکارا منظور از «دشمن» در این طرح، ایران و متحدان آن هستند. مصر به‌عنوان مهم‌ترین کشور عربی، علاقه‌ای به پیوستن به این اتحاد ضد ایرانی نشان نداده، چون از نگاه مصر، ایران دشمن تلقی نمی‌شود و ایران نیز خصومتی با آن کشور بروز نداده است؛ البته مصر با برخی از سیاست‌های ایران مخالف است اما انتقاد مصر شامل تعدادی از کشورهای دیگر منطقه نیز می‌شود.۷۱
امریکا از ایفای نقش روسیه و چین در غرب آسیا و همین‌طور از برتری هوایی ایران در منطقه نگران است. از این‌رو اسرائیل را به سنتکام وارد کرده است. اعراب به آتش‌بس در یمن و به گفتوگوهای ایران و عربستان با خوش‌بینی می‌نگرند و تمایلی به ورود در رویارویی اسرائیل با ایران ندارند. آن‌ها ریشه این رویارویی را قدرت هسته‌ای ایران و رقابت‌های ژئوپلیتیک طرفین می‌دانند. اسرائیل که خود را در محاصره متحدان ایران یعنی سوریه، لبنان و حماس می‌بیند، در صدد است که از سمت خلیج فارس، جبهه‌ای را در مقابل ایران بگشاید، اما کشورهای خلیج فارس حاضر نیستند در راهبرد امنیتی اسرائیل در مقابل ایران قرار گیرند، زیرا در صورت بالا گرفتن منازعه ایران و اسرائیل، آن‌ها گرفتار دردسر بزرگی خواهند شد که ربطی به ایشان نداشته است. در هر صورت، اگر چنین پیمانی بین امریکا و متحدانش در منطقه منعقد شود، هزینه آن بر دوش کشورهای عربی خواهد افتاد، اسرائیل با دسترسی آزاد به فضای این کشورها بیشترین استفاده را از آن خواهد برد و امریکا و سنتکام در آن فرماندهی خواهند کرد، همان‌طور که امریکا در اروپا نیز بر ناتو تسلط دارد و همه تصمیمات باید با دیدگاه‌های آن هماهنگ باشد. البته امریکا مخالف حمله مستقیم اسرائیل به ایران است، اما انتظار می‌رود اسرائیل با توسل به این پیمان امنیتی، بدون توجه به مخالفت امریکا، از خاک و فضای کشورهای عربی برای صدمه به ایران استفاده کند، درحالی‌که اعراب تمایلی ندارند در کنار اسرائیل علیه ایران بجنگند.
صبر راهبردی ایران و حزب‌الله
یکی از پیچیدگی‌های پیمان امنیتی احتمالی را می‌توان در سوریه مشاهده کرد. حملات اسرائیل به اهداف ایرانی و حزب‌الله در خاک سوریه منجر به تلافی علیه اهداف اسرائیلی در مناطق دیگر شده است. حزب‌الله تأثیر این حملات را کم می‌داند و در اکثر موارد دست به تلافی نمی‌زند. این گروه لبنانی که به درخواست دولت سوریه در این کشور حضور دارد، در پاسخ به حملات اسرائیل، در هماهنگی با سوریه عمل می‌کند. هدف حزب‌الله همواره تأمین امنیت لبنان بوده که در جریان پیشروی تکفیری‌ها در سوریه در سال‌های گذشته به‌شدت تهدید می‌شد. امنیت لبنان اکنون با دور نگه داشتن این کشور از منازعه اسرائیل با سوریه و ایران تأمین می‌شود. اسرائیل می‌داند که در صورت حمله به لبنان، پاسخ محکمی از سوی حزب‌الله دریافت خواهد کرد، بنابراین، حملات خود برای تضعیف حزب‌الله را منحصر به سوریه کرده است. این به معنی موفقیت راهبرد حزب‌الله برای تأمین امنیت لبنان است. از سوی دیگر، در صورت حمله مستقیم اسرائیل به حزب‌الله در سوریه، این گروه لبنانی در مزارع شبعا پاسخ نظامی به اسرائیل می‌دهد. این مزارع بخشی از خاک لبنان است که از زمان جنگ ۱۹۶۷ در اشغال اسرائیل بوده است. به این ترتیب، نیازی به هماهنگی با سوریه برای تلافی علیه اسرائیل نخواهد بود. حزب‌الله با اتخاذ سیاست «ابهام راهبردی» در ابعاد و دامنه تلافی خود، مقامات اسرائیل را در مورد محدوده ایمن برای عملیاتشان دچار سردرگمی می‌کند، زیرا اگر اسرائیل حملات تهاجمی‌اش را گسترش دهد، این خطر را برای خود ایجاد می‌کند که با تلافی دامنه‌دار حزب‌الله روبهرو شود. ایران نیز در قبال حملات اسرائیل از راهبردی مشابه پیروی می‌کند و معمولاً تأثیر این حملات بر خود را ناچیز می‌داند، اما هر زمان که لطمه‌ای به نیروهای ایرانی وارد شود، ایران در جایی خارج از خاک سوریه به اسرائیل پاسخ می‌دهد. یک نمونه آن، قتل دو سرهنگ پاسدار در حمله اسرائیل به حومه دمشق در ۷ مارس ۲۰۲۲ بود که در ۱۳ مارس با حمله موشکی سپاه به گردهمایی مأموران موساد در اربیل واقع در کردستان عراق تلافی شد.۸۱
درمجموع، پیش‌بینی می‌شود که درگیری ایران و اسرائیل بر سر سوریه در سطح پایین ادامه می‌یابد، چون اسرائیل از بالا گرفتن آن و ورود زرادخانه موشکی حزب‌الله به صحنه نبرد نگران است. ایران نیز تمایلی به درگیری با اسرائیل ندارد، زیرا هدفی درازمدت را دنبال می‌کند که خودکفایی سوریه برای دفاع از خود در مقابل حملات اسرائیل است. ایران برای تقویت زیرساخت‌های دفاعی سوریه، در صدد است سامانه‌های موشکی و پهپادی مستقل از روسیه را در این کشور نهادینه کند. ایران حتی اصراری ندارد که در مجاورت جولان اشغالی مستقر شود زیرا دفاع از سوریه مربوط به همه خاک آن کشور است، نه یک ناحیه محدود. ایران حتی توافق محرمانه سال ۲۰۱۷ بین امریکا، روسیه و اردن برای تحویل این منطقه جنوبی به ارتش سوریه را پذیرفته است تا اسرائیل حضور نیروهای خارجی در این ناحیه را برای حملات خود بهانه نکند. علت نگرانی و دخالت اردن در این موضوع، همسایگی آن از طرف جنوب با جولان اشغالی و نواحی اطراف آن است. البته حتی در صورت اجرای این توافق و استقرار ارتش سوریه در این منطقه، معلوم نیست اسرائیل به عدم حمله به آن پایبند باشد و بار دیگر نیاز سوریه به ایران و حزب‌الله برای دفاع از خود مطرح می‌شود.
روسیه و امریکا در برابر اسرائیل
روسیه طی سال‌های گذشته، در قبال حملات اسرائیل کمک‌های محدودی به سوریه کرده تا این حملات را تا حدودی دفع کند، درحالی‌که روسیه می‌توانست به این کشور اجازه دهد که با استفاده کامل از سامانه دفاع ضد هوایی روسی، مانع حملات اسرائیل شود. نیز نیروی هوایی روسیه در فضای سوریه حضور داشته و می‌توانست مانع بسیاری از حملات اسرائیل شود، اما دیدگاه روسیه درباره اسرائیل با دیدگاه ایران تفاوت دارد و روسیه تمایلی ندارد که به صف مخالفان اسرائیل بپیوندد. روسیه تلاش کرده نقش متعادل‌کننده را در این منازعه ایفا کند، در تماس با دولت اسرائیل از شدت عملیات آن بکاهد و در زمان مقتضی بین ایران و اسرائیل وساطت کند. البته روسیه بارها از نقش اسرائیل در ایجاد ناپایداری در سوریه انتقاد کرده است. برای جلوگیری از حملات اسرائیل، روسیه تهدید کرده که اختیار سامانه‌های ضد هوایی اس- ۳۰۰ را به ارتش سوریه واگذار می‌کند. هدف روسیه ثبات حکومت سوریه و به ثمر نشستن سرمایه‌گذاری چندساله‌اش در این کشور است. این با اهداف ایران سازگاری دارد، اما با اهداف اسرائیل در تضاد است. گرچه روسیه مایل نیست در اهداف ایران در مورد اسرائیل شریک باشد، برای فشار بر اسرائیل درباره موضع‌گیری آن در جنگ اوکراین، روسیه از حضور نیروهای طرفدار ایران در نزدیکی جولان بهره می‌برد، مثلاً در ۱۲ مارس ۲۰۲۲ خودروهای نظامی ایران با پشتیبانی روسیه در مرز جولان اشغالی حاضر شدند. پیام ضمنی روسیه به اسرائیل این بود که در مورد جنگ اوکراین نباید با امریکا و غرب همکاری کند. با شروع جنگ اوکراین، روسیه به ایران اطلاع داده که سامانه‌های دفاع ضد هوایی آن از نیروهای هوادار ایران در سوریه نیز محافظت خواهند کرد.۹۱
امریکا و اسرائیل در مورد مقابله با ایران در سوریه دیدگاه مشترکی را ابراز می‌کنند. امریکا اطلاعات جاسوسی خود درباره ایران و متحدان آن را در اختیار اسرائیل قرار می‌دهد، اما اسرائیل واشنگتن را متهم به بی‌تفاوتی در مورد آثار راهبردی حضور ایران در سوریه می‌کند. درحالی‌که امریکا تلاش دارد از درگیری درازمدت خود در مناقشات این منطقه بکاهد، اسرائیل نگرانی عمیقی دارد که پیشروی ایران در بازسازی نظامی سوریه با سلاح‌های پیشرفته، باعث اعتماد به نفس بشار اسد، حزب‌الله و حماس برای رویارویی با اسرائیل در چندین جبهه می‌شود. نیز استقرار ایران در نزدیکی اسرائیل باعث سلب توانایی اسرائیل برای حمله به خاک ایران خواهد شد. از سوی دیگر، ایران با داشتن این شرایط، اهرمی پرقدرت برای امتیاز گرفتن از امریکا خواهد داشت.
پی‌نوشت:
۱.https://www.mei.edu/publications/how-iran-sees-turkeys-plan-new-military-operation-syria
۲.https://www.newsweek.com/russias-withdrawal-syria-opportunity-israel-opinion-1708727
۳.https://tvpworld.com/60076915/israeli-media-worried-iran-could-take-place-of-russian-troops-in-syria
۴.Euphrates Shield
۵.Olive Branch
۶.Peace Spring
۷.Spring Shield
۸.People’s Protection Units (YPG)
۹.https://en.wikipedia.org/wiki/People%27s_Defense_Units
۱۰.https://www.nytimes.com/2019/10/14/world/middleeast/the-kurds-facts-history.html
۱۱.Syrian Democratic Forces
۱۲.Middle East Institute
- https://www.mei.edu/publications/how-iran-sees-turkeys-plan-new-military-operation-syria
۱۴.https://www.middleeasteye.net/news/syria-war-us-secretly-reviews-israel-air-strikes-against-iran-targets
۱۵.https://www.crisisgroup.org/trigger-list/iran-us-trigger-list/flashpoints/golan-heights
۱۶.Middle East Air Defence (MEAD)
۱۷.https://english.ahram.org.eg/News/470815.aspx
۱۸.https://en.wikipedia.org/wiki/2022_Erbil_missile_attacks
۱۹.https://www.middleeastmonitor.com/20220316-russia-uses-iranian-presence-in-golan-heights-to-warn-israel-about-ukraine-support/
