گفت‌وگو با احمد میدری، معاونت رفاه اجتماعی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی
- برنامه افزایش مستمری مددجویان، که در اواخر دولت اول آقای روحانی مطرح شد چیست و شما چه توجیحات نظری یا استدلال‌هایی برای آن دارید؟
درواقع این برنامه با ایده تأمین حداقل معیشت در ایران به دولت پیشنهاد شد و مطالعات مختلفی در معاونت رفاه اجتماعی درباره آن صورت گرفت.
ما طرحی داریم تحت عنوان «نظام چند لایه تأمین اجتماعی یا نظام سطح‌بندی خدمات رفاهی کشور». در این طرح جامعه ایران به‌طور کلی به چند گروه تقسیم می‌شود:
گروه اول کسانی هستند که فاقد حداقل درآمد هستند و امکان توانمندسازی آن‌ها وجود ندارد.
گروه دوم: معلولان که قادر به انجام کاری نیستند، یا سالمندانی که تحت پوشش هیچ بیمه‌ای نیستند و مورد حمایت خانواده خودشان هم نیستند.
گروه سوم: کسانی که فاقد حداقل درآمد برای تأمین نیازهای اساسی هستند و در صورتی که آموزش داده شوند و به بازار کار معرفی شوند یا تسهیلاتی در اختیار آن‌ها قرار بگیرد قادر خواهند بود به حداقل درآمد دست پیدا کنند.
گروه بعدی کسانی هستند که دارای حداقل درآمد هستند، اما در معرض خطر و ریسک‌های مختلف اجتماعی هستند که باید با سیاست‌های بیمه‌ای مورد حمایت قرار گیرند.
گروه آخر کسانی هستند که درآمد کافی دارند و خودشان قادرند با نظام‌هایی که در بازار وجود دارد مثل بیمه‌های تجاری، خود و خانواده‌شان را از خطرات احتمالی مصون دارند.
طرح افزایش مستمری مددجویان سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی (ره) درواقع سیاست حمایتی برای لایه تحت است یعنی کسانی که نمی‌توانند حداقل درآمد را داشته باشند. و هیچ سیاست توانمندی نیز برای آن‌ها قابل تعریف نیست.
در طرح مستمری مددجویی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی، که زیرمجموعه برنامه امحای فقر مطلق است. از تمام خانواده‌هایی که درآمدی کمتر از میزان تعیین‌شده در برنامه ششم توسعه دارند ثبت‌نام صورت می‌گیرد. شرط پذیرش خانوارها در این طرح احراز کسب درآمدی کمتر از سقف تعیین‌شده در جدول ۱ طی کنترل با پایگاه رفاه ایرانیان و بازرسی میدانی خواهد بود.
حداقل درآمد مستمری مددجویی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
| سقف درآمد مشمول مستمری (با یارانه) | سقف درآمد مشمول مستمری (بدون یارانه) | یارانه نقدی | |
| ۱۹۳۵۰۰ | ۱۴۸۰۰۰ | ۴۵۵۰۰ | خانواده یک‌نفره |
| ۳۴۱۰۰۰ | ۲۵۰۰۰۰ | ۹۱۰۰۰ | خانواده دونفره |
| ۴۵۶۵۰۰ | ۳۲۰۰۰۰ | ۱۳۶۵۰۰ | خانواده سه‌نفره |
| ۶۰۰۰۰۰ | ۴۱۸۰۰۰ | ۱۸۲۰۰۰ | خانواده چهارنفره |
| ۶۹۲۵۰۰ | ۴۶۵۰۰۰ | ۲۲۷۵۰۰ | خانواده پنج‌نفره |
همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌شود درواقع حداقل‌ها این‌گونه تعریف می‌شوند:
مستمری خانواده‌های یک‌نفره بدون یارانه (۴۵۵۰۰) هزار تومانی حدود ۱۴۸ هزار تومان و با یارانه مذکور و درمجموع حدود ۱۹۳ هزار و ۵۰۰ تومان می‌شود.
- سؤال مهم این است که به نظر شما این مقدار کفاف زندگی را می‌دهد؟
کفاف زندگی را نمی‌دهد، ولی در ایران حداقل دستمزد پایین است و نمی‌توانیم حداقل معیشت را به آن نزدیک کنیم. دولت برای یک کارگر ساده حداقل دستمزد ماهانه را ۹۰۰ هزار تومان تعیین می‌کند، به خانواده چهارنفره ۶۴۰ هزار تومان کمک می‌کنیم.
در حال حاضر هم دولت کسری بودجه دارد و هم بازار کار دچار مشکلاتی است. اما در طول زمان باید حداقل دستمزدها را بالا ببریم و همراه با افزایش حداقل دستمزد، حداقل درآمد معیشتی بالا رود. در این سیاست پیش‌بینی‌شده که به خانواده پنج‌نفره (۵۰ درصد) تعلق می‌گیرد و هرساله این نسبت رعایت می‌شود. حداقل پایین است، اما در نظام حمایتی یک‌قدم به جلو خواهد بود.
- چه تعداد از مردم ایران کمتر از این حداقل را دریافت می‌کنند؟ آیا همه افرادی که کمتر از این حداقل را دریافت می‌کنند شناسایی کرده‌اید؟
افرادی که تحت پوشش این برنامه قرار گرفته‌اند افرادی هستند که مستمری‌بگیر کمیته امداد و سازمان بهزیستی هستند. این خانواده‌ها ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار خانواده را شامل می‌شوند.
- چه کسانی شناسایی نشده‌اند؟
با استفاده از اطلاعات مرکز آمار و بر اساس بررسی‌های صورت گرفته برخی از افراد تحت پوشش کمیته و بهزیستی جزو کسانی نیستند که باید در این طرح قرار بگیرند و از این ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار خانواده حدود ۵۰۰ هزار خانواده باید خودکفا و توانمند شده و از چرخه حمایت خارج شوند در مقابل باید خانواده‌هایی مطابق با جدول زیر تحت پوشش قرار گیرند.
تفکیک خانوارهای مشمول بر اساس بعد خانوار
| بعد خانوار | تعداد خانوار کل | تعداد خانوار مشمول طرح | نسبت مشمولین به‌کل جمعیت (درصد) |
| ۱ | ۱.۷۳۹.۰۴۱ | ۱۴۲.۹۰۲ | ۸.۲ |
| ۲ | ۴.۵۴۱.۰۲۶ | ۱۷۵.۸۲۳ | ۳.۸ |
| ۳ | ۶.۳۹۴.۰۷۰ | ۱۴۶.۸۹۸ | ۲.۳ |
| ۴ | ۷.۳۰۸.۷۲۶ | ۲۰۶.۹۲۶ | ۲.۸ |
| ۵ | ۳.۰۷۶.۰۶۹ | ۱۴۶.۲۰۵ | ۴.۷ |
| ۶ | ۱.۱۳۶.۴۴۵ | ۶۷.۶۰۳ | ۵.۹ |
بر اساس جدول فوق در ایران:
- ۷۳۹.۰۰۰ خانواده یک‌نفره داریم که از این تعداد باید ۱۴۲.۰۰۰ نفر تحت پوشش قرار بگیرند.
- ۵۴۱.۰۰۰ خانواده دونفره داریم که از این تعداد باید ۱۷۵.۰۰۰ نفر تحت پوشش قرار بگیرند.
- ۳۹۴.۰۰۰ خانواده سه‌نفره داریم که از این تعداد باید ۱۴۶.۰۰۰ نفر تحت پوشش قرار بگیرند.
- ۳۰۸.۰۰۰ خانواده چهارنفره داریم که از این تعداد باید ۲۰۶.۰۰۰ نفر تحت پوشش قرار بگیرند.
- ۰۷۶.۰۰۰ خانواده پنج‌نفره داریم که از این تعداد باید ۱۴۶.۰۰۰ نفر تحت پوشش قرار بگیرند.
- ۱۳۶.۰۰۰ خانواده شش‌نفره داریم که از این تعداد باید ۶۷.۶۰۳ نفر تحت پوشش قرار بگیرند.
بنابراین برای اینکه این طرح به‌طور کامل جامعه هدف ما را پوشش دهد باید تعدادی اضافه و تعدادی کسر شوند. برآورد ما درمجموع ۸۸۶ هزار خانواده جدید (به‌جا مانده) است که باید تحت پوشش قرار گیرند.
- چگونه این افراد را شناسایی می‌کنیم؟
روش شناسایی: یک سامانه به‌عنوان سامانه خدمات حمایتی نظام جمهوری اسلامی ایران راه‌اندازی شده که متقاضیان در این سامانه ثبت‌نام می‌کنند و ما با سه روش آن‌ها را پایش می‌کنیم.
- اطلاعات الکترونیکی را می‌گیریم و اطلاعات بانکی احصا می‌شود.
- بررسی میدانی صورت می‌گیرد و وضعیت اقتصادی درون خانواده آن‌ها را برآورد می‌کنیم.
- این کار می‌تواند با کمک کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی انجام شود، افراد غیرنیازمند حذف شوند و تنها افراد نیازمند، تحت پوشش قرار گرفته و حمایت دریافت می‌کنند.
- آیا این خانواده‌های مشمول طرح که در جدول آمده همان خانواده‌های فقیر هستند؟
پاسخ به این پرسش بستگی به این دارد که ما خط فقر را در ایران چقدر در نظر بگیریم. اگر سرانه موردنیاز را ۱۵۰ هزار تومان تعریف کنیم این افراد زیرخط فقرند، ولی برآورد زیرخط فقر در ایران بالاتر است. مثلاً تا سال گذشته بر اساس بررسی محققان برای یک خانواده چهارنفره بین ۱۳۰.۰۰۰.۰ تا ۲۵۰.۰۰۰.۰ هزار تومان بوده است. اما با توجه به توان مالی دولت این حد را می‌توانیم فقرایی بدانیم که در لایه نخست مورد حمایت و پوشش قرار خواهند گرفت.
- این حداقل درآمد در چه کشورهایی تعریف شده است؟
این مورد در ادبیات حمایتی Universal Basic income)) تعریف می‌شود و در کشورهای مختلف (کشورهای اروپایی که تاریخ دیرینه دارند) تاکنون اجرا شده است. اما در یک کشوری که شاید برای ما جالب باشد کشور هند است. سیاست تضمین حداقل درآمد در هند از ۲۰۱۱ در برخی از مناطق (در ۸ روستا) به اجرا درآمد. اما در طول زمان افزایش پیدا کرده است. …………….
- آیا این سیاست در دولت‌های قبل انجام شده؟
بله. در سال ۱۳۷۴، ۵۰ درصد حداقل حقوق کارکنان دولت یا حداقل دستمزد مبنای تشخیص و حمایت از خانوارهای فقیر بوده است. همچنین در قانون تأمین زنان و کودکان بی‌سرپرست مصوب ۲۷/۸/۱۳۷۱ و آیین‌نامه اجرایی آن‌که در تاریخ ۱۷/۵/۱۳۷۴ به تصویب هیئت‌وزیران وقت رسیده است نیز مقرر شده دولت به خانوارهایی که کمتر از ۵۰ درصد حداقل حقوق مصوب کارکنان دولت درآمد دارند، مستمری ماهانه پرداخت کند. بر اساس آیین‌نامه مذکور، خانوارهای فقیر ایرانی به دو دسته تقسیم شدند: خانوارهایی که اساساً قابل توانمندشدن نیستند مانند خانوارهایی که سرپرست آن‌ها سالمند یا معلول است و یا خانوارهایی که سرپرست آن‌ها بیکار است. گروه اول باید به‌طور دائمی تحت پوشش حمایت دولت قرار گیرند؛ اما خانوارهایی که سرپرست آن‌ها بیکار است باید به‌صورت موقت و مشروط تحت پوشش قرار گیرند تا اقدامات لازم برای توانمندشدن آن‌ها اجرایی شود.
- چرا اجرا نشده؟
مشکل اصلی این سیاست تشخیص خانوارهای مشمول است. چگونه می‌توان خانوارهای فاقد این سطح از درآمد را شناسایی و خانوارهای مستحق را از غیرمستحق تفکیک کرد ؟ دانش تشخیص و تمییز در نظام اداری کشور در دهه ۱۳۷۰ اجازه نمی‌داد این تفکیک صورت گیرد که خود از دلایل اصلی عدم موفقیت برنامه‌های حمایتی در سال‌های گذشته بوده است.
