مرجعی جامع و موثق در حوزه نهج‌البلاغه‌پژوهی
کلید گشایش نهج‌البلاغه، تفسیر مفردات نهج‌البلاغه و شواهدی از آن؛ دکتر سیدمحمدباقر کتابی،
در گوشه و کنار ایران‌زمین، به‌ویژه در محیط‌های نسبتاً آرام و کم‌هیاهوی شهرستان بم، گاه‌و‌بی‌گاه، به محققان سخت‌کوش و بی‌ادعایی برمی‌خوریم که فارغ از هرگونه وسوسه شهرت‌طلبی و خودنمایی، سالیانی دراز از عمر پربرکت خود را بی‌سروصدا، وقف پژوهش‌های اصیل و بنیادین و در مواردی مصروف تحقیق و تتبع درباره یک موضوع یا حوزه خاص کرده‌اند. دکتر سیدمحمدباقر کتابی، مؤلف کتاب ارجمند کلید گشایش نهج‌البلاغه بحق ازجمله این‌گونه پژوهشگران است.
دکتر محمدباقر کتابی از فرهنگیان پیشکسوت و نیکنام اصفهان است که سال‌های متمادی، به‌عنوان استاد مدعو، در دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان و دانشگاه صنعتی این شهر به کار تعلیم و تدریس ادبیات فارسی و معارف اسلامی اشتغال داشته است. وی بدون کمترین مجامله از زمره موفق‌ترین مدرسان دانشگاه‌های اصفهان در حوزه علوم اجتماعی به‌شمار می‌رود و تا آنجا که کلاس‌های تدریس ادبیات او در دانشگاه صنعتی اصفهان، آن‌چنان مورد توجه دانشجویان رشته‌های مهندسی و فنی و علوم پایه قرار داشته که گاهی در کلاسی که تعداد دانشجویان ثبت‌نام‌شده آن ۴۰ تا ۵۰ نفر بوده تا ۲۰۰ نفر و حتی بیشتر به‌صورت مستمع آزاد شرکت می‌کرده و از آموزه‌ها و تحلیل‌های عمیق و جذاب او درباره مولانا، حافظ و دیگر سخنوران بزرگ فارسی بهره می‌برده‌اند. همچنین وصف کلاس‌های پر از شور، حال و معنویت او در زمینه معارف اسلامی را باید از دانشجویان این کلاس‌ها شنید.
***
تا آنجا که از مقدمه مفصل کتاب برمی‌آید، مؤلف در خانواده‌ای مذهبی تولد و پرورش یافته و از همان ابتدای کودکی و نوجوانی، با تأسی از پدر بزرگوارش، به حضرت علی (ع) و کلمات گهربار آن بزرگوار شیفتگی خاصی پیدا کرده است. بعدها نیز طی بیش از نیم‌قرن، دلبستگی به آن حضرت و مطالعه و تحقیق در نهج‌البلاغه بیشتر و بیشتر شده تا آنجا که به صورت مشغله اصلی فکری او درآمده، به‌طوری‌که بیشتر اوقات فراغتش مصروف تتبع در این کتاب شریعت و تدریس آن در محافل فرهنگی و مذهبی اصفهان می‌شده است. بنابر آنچه گفته شد اگر کتاب کلید گشایش نهج‌البلاغه را حاصل و ثمره عمراً و بنامیم، سخنی به گزاف نگفته‌ایم.
دکتر کتابی در تألیف کلید گشایش نهج‌البلاغه توجه خاصی به مفردات راغب اصفهانی مبذول داشته و کوشیده است بسان او فرهنگی «تفسیرگونه بر مفردات و ترکیبات و جملات مشکل نهج‌البلاغه» بنگارد. هرچند خود با صراحت تأکید کرده که هیج مفرداتی به پایه و مایه مفردات اصفهانی نمی‌رسد. (ص ۳۰) ولی در هر حال باید اذعان کرد که راهنمایی جامع و کامل‌بودن صورت گرفته و به منابع عدیده‌ای ازجمله الکاشف عن الفاظ نهج‌البلاغه، اثر حاج‌شیخ محمد دشتی و کاظم محمدی مراجعه شده است.
در تنظیم مدخل‌ها با تبعیت از شیوه معمول در مفردات راغب اصفهانی، افعال ثلاثی مجرد بر رباعی و مؤید معلوم بر مجهول و همچنین افعال بر مشتقات آنها (از قبیل اسم فاعل و مفعول) مقدم شده و سپس اسم یا عَلَم و دیگر موارد ذکر شده‌اند. در ضمن مدخل‌ها به ترتیب حروف اصلی اول و سپس دوم الفبای عربی منظم شده‌اند. مثلاً واژه تحکم (با توجه به ریشه ثلاثی مجرد آن یعنی حکم) ضمن حرف «ح» (و نه حرف «ت») آمده است. همچنین اسامی برحسب حروف اولشان، بدون «الف و لام» تنظیم شده‌اند. (الراضی = راضی) تا بدین‌ترتیب برای خواننده فارسی سهولت بیشتری فراهم آید.
نویسنده همچنین در بیان معانی الفاظ از مجموعه‌ای بسیار غنی از کتاب‌های مرجع و فرهنگ‌های عربی ازجمله بیان‌العرب، مجمع‌البحرین، صحاح‌اللغه، کنزاللغه، اقرب الموارد و نیز تفاسیر معروف قرآن و نهج‌البلاغه مانند تفسیر جلالین یا شرح ابن ابی‌الحدید بهره بسیار برده است. در مجموع منابع مورد ارجاع کتاب به ۹۴ عنوان بالغ می‌شود که بعضی از آنها نظیر آثارالباقیه، اعیان‌الشیعه، الکامل فی‌التاریخ، الغدیر فی‌الکتاب والسنته والادب، غررالحکم و دررالکلم، المختصرالنافع، جامع‌السعادات، مجمع‌البیان و... شامل مجلدات متعددی می‌شود که حاکی از گستره شایان تحسین مطالعات و تحقیقات مؤلف است.
* برای تفصیل بیشتر درباره مندرجات و ویژگی‌های کلید گشایش نهج‌البلاغه، به جهان کتاب، شماره ۳۳۲، به مقاله آقای دکتر کامیار صداقت ثمرحسینی رجوع کنید.
