نظام‌الدین قهاری
در شماره ۱۱۵ مقاله‌ای با عنوان «کارهایی که خاتمی نکرد» منتشر شد. دکتر نظام‌الدین قهاری، از فعالان نهضت ملی ایران، مطلبی درباره برخی اقدامات سید محمد خاتمی در دوره ریاست‌جمهوری‌شان نوشته‌اند که تقدیم خوانندگان عزیز چشم‌انداز ایران می‌شود. سید محمد خاتمی در شرایط خطیر امروز ایران مردم را برای شرکت در انتخابات دعوت کرده‌اند و خواستار این است که صلاحیت نامزدهای اصلاح‌طلب نیز تأیید شود.
در ایام ریاست‌جمهوری سید محمد خاتمی درحالی‌که کشور در رکود و ابهام به‌سر می‌برد، دیپلماسی سیاست خارجی کشور تعامل و آرامش با کشورهای همسایه شد و سیر تحولات تاریخی نشان می‌دهد که سیاست خارجی در زمان ریاست‌جمهوری ایشان موفق‌ترین دوره در تاریخ جمهوری اسلامی ایران بوده است. این امر ترس و اضطراب تعدی و تهاجم‌های نظامی متقابل بین ایران و همسایگان را منتفی ساخت. (یورونیوز، فوریه ۲۰۱۹؛ ماهنامه پژوهش ملل/ دوره دوم، شماره ۱۶، فروردین ۱۳۹۶)
- در عرصه سیاست‌گذاری جهانی: جناب آقای خاتمی در مقابل تز برخورد تمدن‌ها که از سوی ساموئل هانتینگتون (۱۹۹۳) مطرح شده بود و آن را اجتناب‌ناپذیر می‌دانست و به اضطراب و تشویش اذهان مردم جهان به‌شدت می‌افزود، اندیشه ارزشمند گفت‌وگوی تمدن‌ها را مطرح ساخت که دریچه پرنشاط و آرامش‌بخشی در برابر مردم آگاه ولی نگران جهان گشود. مسلماً این پیشنهاد بر پایه این استدلال قرار داشت: اگر تمدن‌های مختلف در عرصه جهانی بر پایه کوشش‌های والای انسان‌های آگاه و متفکر به وجود آمده و هدف آنان ایجاد آسایش، رفاه و امنیت در سرزمین خود و دیگر نقاط جهان بوده، چرا به‌جای مبادله این اندیشه‌های حیات‌بخش به نبرد و تقابل‌های خونین و نابود سازنده متوسل شوند؟ چرا تجاربی که طی قرن‌ها با تفکرات ارزنده چون میراثی به ما رسیده است با صلح و آرامش مبادله و بازگو نشود؟ چرا تجارب ذی‌قیمتی که به دست آورده‌اند به یکدیگر عرضه نکنند و دست در دست هم در کنار یکدیگر برای ایجاد صلح، دوستی و صمیمیت در جهان نکوشند؟
این پیشنهاد ارزشمند ضمن آنکه بر برخورد تمدن‌های هانتینگتون خط قرمز نفی‌کننده‌ای کشید امید و آرامش والایی به اندیشه‌های بالنده مراجع آکادمیک، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مختلف گشود. آقای خاتمی در ۱۳ آبان ۱۳۷۷ در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک سخنرانی کرد که نخستین سخنرانی یک رئیس‌جمهور از ایران بعد از یازده سال بود. سخنرانی ایشان تا بدان‌جا ارزشمند بود که بیل کلینتون، رئیس‌جمهور وقت امریکا، برای شنیدن این سخنرانی که جزو اولین سخنرانی‌ها بود در جلسه مذکور حضور یافت در این سخنرانی اندیشه گفت‌وگوی تمدن‌ها موجب تأیید و تشویق نمایندگان مختلف در جلسه قرار گرفت. در پی آن مجمع عمومی و دبیرکل سازمان ملل سال ۲۰۰۱ را به‌عنوان سال گفت‌وگوی تمدن‌ها معرفی کردند. هرچند انتظار می‌رفت به بهانه این تصمیم منصفانه و عقلایی جلسات و نشست‌های مختلفی در مقر سازمان ملل و مراکز فرهنگی و سیاسی ایران و کشورهای دیگر برقرار شود و موضوع گفت‌وگوی تمدن‌ها را موشکافی ژرف‌تر کرده و برای پذیرش اذهان ساکنان معاصر و آینده جهان آماده می‌ساختند و راهکارهای اجرایی آن را مشخص می‌کردند، تا از هرگونه نزاع و درگیری احتمالی در آینده که موردپسند جنگ‌افروزان است جلوگیری شود.
- از اقدامات ارزنده‌ای در زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی انجام شد تشکیل اجلاس سران کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در تهران در سال ۱۳۷۶ مرکب از نمایندگان عالی‌مقام کلیه کشورهای مسلمان بود که طی سخنرانی‌های متعدد ازجمله سخنرانی رهبری و سپس ریاست‌جمهور سیاست صلح‌طلبانه و در عین حال ستم‌ستیزی جمهوری اسلامی ایران و به‌خصوص حمایت از مردم رنج‌کشیده فلسطین اعلام شد و همبستگی کشورهای مسلمان را خواستار شد و خاطره و اثرات نیکوی آن در کلیه سرزمین‌های اسلامی پایدار ماند.
- در سیاست داخلی، جناب آقای خاتمی در سخنرانی سال ۱۳۷۵ در معرفی برنامه‌های خود پیش از ریاست‌جمهوری در دانشگاه شریف ضمن نفی جمودی که طی قرن‌ها بر اذهان و اندیشه ایرانیان حاکم شده بود، راهکار رفع و درهم‌شکستن این سنگواره ارتجاع را در پیش گرفتن تساهل، قانون‌گرایی و دموکراسی در امور خرد و کلان مدیریت کشور و روابط حاکم بر کلیه آحاد مردم ایران پیشنهاد کرد. چه نیکو بود که پس از پیروزی ایشان در انتخابات ریاست‌جمهوری که با آرای چشمگیر مردم صورت گرفت هواداران و کوشندگان راه پیروزی ایشان در مراکز مختلف فرهنگی با برپایی کنفرانس‌های متعدد حتی در مراکز ستادی تبلیغات انتخاباتی به ارائه راهکارهای تساهل و تسامح و قانون‌گذاری و آموزش قانون اساسی به مردم می‌پرداختند تا این افکار و اندیشه‌های شکوهمند ملکه اذهان جامع ایرانیان قرار گیرد و هیچ‌گاه به فراموشی سپرده نشود، یا حتی بایسته می‌بود که این مطالب در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش علوم سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی به‌عنوان درس پایه‌ای دائمی برگزیده می‌شد.
- در پایه ارائه نظریه تساهل و تسامح و قانون‌گرایی و ارائه حسن نیت به مخالفان آقای خاتمی اظهار داشت: ما در صددیم معاندان را به مخالفان و مخالفان را به موافقان تبدیل کنیم. ارائه این کلام شیوا و آشتی‌جویانه سبب شد جمعی از هم‌وطنانی که به خارج از مرزها رفته بودند و در گروه‌های معاند عضویت داشتند، به میهن بازگردند و مورد لطف و محبت مسئولان و شادی و آسایش خانواده‌های خود شوند. این‌جانب شاهد دو مورد از ین افراد بوده‌ام که پس از بازگشت به میهن با صمیمیت و محبت مسئولان از مرزداران تا بالاترین مقام قرار گرفته ادامه تحصیل داده و اینک مشغول خدمت هستند.
- به‌لحاظ فرهنگی، به‌راستی دوره ریاست‌جمهوری ایشان همچون دوره وزارتشان در وزارت ارشاد اسلامی دوره شکوفایی فرهنگی ایران بود. چنانچه محمدتقی بانکی اولین شماره ماهنامه نگاه نو در سال ۱۳۷۰ نوشت: «امروز نوشته‌های روزنامه‌نگاران مانند آبی است که سال‌ها پشت سدی بلند جمع شده و ناگهان چون سیل بر بستر رودخانه‌ای خشک رها شده است. در آستانه میدان فراخ آزادی هستیم». طی دوره هشت‌ساله ریاست‌جمهوری آقای خاتمی تعداد ۴۵ هزار جلد کتاب در موضوعات مختلف علمی، فرهنگی، جامعه‌شناسی روا‌ن‌شناسی و سیاسی تاریخی چاپ و منتشر شد. به‌راستی از تمام دوران گذشته ازلحاظ رشد فرهنگی بی‌نظیر بود. روزنامه‌های متعدد منتشر شد که در پیشبرد اندیشه خوانندگان تأثیر عمیق گذاشت. هرچند با توقیف و تعطیل فله‌ای روبه‌رو شدند، ولی بلافاصله نویسندگان به نام و زبان دیگری افکار خود را منتشر ساخته و به آگاهی مردم می‌رساندند.
- در بخش هنری همچون فیلم‌ها و نمایش‌ها تحولات روبه تضایدی آغاز شد، حتی موسیقی ایرانی از ذلت و عقب‌ماندگی آزاد شد و راه پیشرفت و سازندگی خود را آغاز کرد.
- در کشاورزی و کالاهای استراتژیک تولید رو به کمال نهاد و به‌تدریج نیاز کشور به محصولات خارجی کاهش یافت و حتی پس از چهل سال برای اولین بار در سال ۱۳۸۳ تولید گندم ایران به خودکفایی کامل رسید. همچنین تولیدات صنعتی داخلی افزایش و بیکاری کاهش یافت.
- مترو تهران که سازندگی آن به رکود و توقف گراییده بود در سال ۱۳۷۸ به مرحله بهره‌برداری رسید که در بهبود ترافیک و جابه‌جایی انتقال مردم نقش بسزایی ایفا کرد.
- تشکیل صندوق ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ که نقش صندوق ثروت ملیایران را دارد از اقدامات بسیار مفید آقای خاتمی در دوران ریاست‌جمهوری بود. این اقدام در پشتیبانی از صنایع داخلی و گسترش آنان به‌منظور افزایش تولیدات صنعتی با کیفیت مؤثر بود. جلوگیری از افزایش بهای ارزهای خارجی در دوران هشت‌ساله ریاست‌جمهوری ایشان را نیز می‌بایست به این اقدامات افزود.
- در دوران ریاست‌جمهوری ایشان به کف باکفایت وزیر کشور کاردان آقای محمد نوری شوراهای شهر تهران و شهرستان‌ها و بخش‌های مختلف کشور در اسفند ۱۳۷۷ تشکیل شد و این اصل مردم‌سالاری و دموکراتیک قانون اساسی که قریب بیست سال به تأخیر افتاده بود به اجرا درآمد و در سپردن کار مردم به دست مردم نقش والا و ارزنده‌ای ایفا کرد. در حقیقت می‌توان این اقدام را گامی مؤثر در راستای اجرای دموکراسی نامید.
- رفتار و منش شایسته شخصی:
خاتمی با سیمای همیشه متبسم با مردم روبه‌رو می‌شد و در تمام موارد سعی خود را به کار می‌برد که آرامش خود را حفظ کند و به خواسته‌های کوچک و بزرگ مردم جامه عمل بپوشاند. خاتمی در صدد بود که تفکر و اندیشه تعامل و تعقل را در ایران و بین ایرانیان گسترش دهد و این مطلب را در کتابی که به قلم ایشان به رشته تحریر درآمده (خرد و اندیشه در کام خودکامگی) به شیوایی بیان می‌دارد؛ و حتی در برابر پیشنهاد تشکیل مکتب فلسفی ایران نظریه موافق نشان داده راهنمایی‌ها و تشویق‌های زیادی به عمل آوردند.
- خاتمی سعی بلیغ داشت آرامش و امنیت کشور را حفظ کند و در مقابل کسانی که به هر بهانه سعی در نابسامان کردن جامعه داشتند با حسن خلق و آرامش روبه‌رو می‌شد و همواره خشونت و پرخاشگری را نفی میکرد و راه‌های صلح‌جویانه و سازش و مدارا را توصیه میکرد و از روش‌های استبدادی و خودکامگی پرهیز میکرد.
- خاتمی از گفتن حقیقت اجتناب نداشت و بارها علت اصلی حوادثی که جامعه را دچار اضطراب و ناآرامی میکرد بیان داشت. ازجمله حوادث ۱۸ تیر ۱۳۷۸ دانشگاه را ناشی از کشف عاملان قتل‌های سیاسی زنجیره‌ای دانست. در مقابل خواسته‌های برحق و غیرقابل اجرای هم‌وطنان خود اقرار کرد: (کارگزاری بیش نیست!) که به‌راستی خاطره تاریخی اخلاقیات دوگانه درگاه و دیوان دوران قاجار یا اختلاف دربار و دولت‌ها را در دوران پهلوی زنده ساخت. همچنین بر اندیشمندان ایران روشن گشت که اگر خواستار اجرای تمامی خواسته‌های خود از رئیس‌جمهور منتخب خویش هستند باید در جهت اصلاح قوانین کشور ازجمله قانون اساسی از راه‌های قانونی کوشش کنند. به آن امید که در آینده توسط اصلاح‌طلبان با حسن نیت صورت پذیرد.
به هر حال آقای خاتمی نعمت بزرگی بود که خداوند به جمهوری اسلامی عرضه داشت و در اذهان ملت قدرشناس ایران و جریده تاریخ کشورمان مکان والایی دارد.
یادش همواره گرامی و حیاتش همواره پایدار باد.
