معمولاً جنگ‌ها با اهداف محلی و محدود درمی‌گیرند، اما برخی از آن‌ها به‌سرعت، به کشمکش‌های بین‌المللی تبدیل می‌شوند. هنوز دو سال از آغاز جنگ اوکراین با عواقب جهانی آن نگذشته که جنگ دیگری به‌موازات آن باز هم با ابعادی بین‌المللی در جریان است. اسرائیل سال‌ها تلاش داشت غزه را بی‌اهمیت جلوه دهد و وانمود کند دلیلی ندارد یک طرح مبتنی بر عدالت برای حل مشکلات آن دنبال شود. اکنون نیز غزه را همانند خاری در چشم خود می‌بیند که کافی است با یک جراحی خشونت‌آمیز از شر آن خلاص شود، اما چنان‌که خواهیم دید، این کوته‌فکری عواقب بزرگی را به دنبال دارد.
توهمات نتانیاهو
نخست‌وزیر اسرائیل وعده داده جنگ غزه را آن‌قدر ادامه می‌دهد تا حماس نابود شود، ولی شواهد نشان می‌دهد این وعده بسیار بزرگ‌تر از توانایی اسرائیل است و درواقع، شعاری است که نتانیاهو در آن گیر کرده و راه پیش یا پس ندارد. دولت او با تبلیغات درباره افول قدرت حماس و مرگ هزاران عضو آن، تلاش دارد سربازان، مردم و حامیان خارجی خود را قانع کند که این جنگ با موفقیت در حال پیشرفت است و به‌زودی غزه جدیدی بدون حماس شکل خواهد گرفت. ارتش اسرائیل ادعا دارد یک‌سوم تلفات اهالی غزه، رزمندگان حماس هستند و تا پایان سال ۲۰۲۳ حدود ۸ هزار عضو حماس کشته شده‌اند. درحالی‌که منابع مستقل ارقام کاملاً متفاوتی را مطرح می‌کنند. مثلاً سازمان ناظر حقوق بشر در اروپا و مدیترانه می‌گوید کمتر از ۸ درصد تلفات غزه از گروه‌های مسلح هستند و بقیه آن‌ها مردم غیرنظامی‌اند.۱
اسرائیل تلفات و خسارات خود را به‌درستی اعلام نمی‌کند، بلکه فقط بخشی از آن را که سانسور نظامی اجازه می‌دهد، آشکار می‌کند. اطلاعات جنگ غزه توسط دولت و ارتش اسرائیل به‌شدت سانسور می‌شود، اما روزنامه‌نگاران اسرائیلی که به‌طور غیررسمی، اطلاعات جنگ را از سربازان و افسران در صحنه نبرد جمع‌آوری می‌کنند، اذعان دارند اخبار پخش‌شده از سوی ارتش و رسانه‌های رسمی کاذب و گمراه‌کننده است.۲
توهمات نتانیاهو نمی‌تواند مدت زیادی ادامه یابد. دو ماه پس از شروع جنگ، نشریه اسرائیلی هاآرتص نوشت: «اسرائیل نمی‌تواند در این جنگ پیروز شود. در مناطق بحرانی، حماس و حزب‌الله موفق شده‌اند قواعد بازی را تعیین کنند و هر چه جنگ بیشتر طول بکشد، عواقب آن برای اسرائیل بدتر خواهد شد».۳
مهم‌ترین اندیشکده امریکایی که به هر دو حزب سیاسی آن کشور نزدیک است، یعنی «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی»۴ به این نتیجه رسیده است که حماس نه‌تنها در حال نابودی نیست، بلکه حتی از وضعیت شکست هم فاصله زیادی دارد.۵
امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، با طعنه می‌گوید اگر اسرائیل می‌خواهد هدف نابودی حماس را دنبال کند، باید ده سال بجنگد. اسرائیل با تبلیغات فراوان درباره سرکوب حماس، طی سه ماه جنگ حدود یک درصد مردم غزه را کشته و این کشتار سبب شده افکار عمومی جهان را به‌شدت علیه خود و به نفع فلسطینی‌ها برانگیزد. این مشابه همان اشتباهی است که امریکا در دو دهه آغازین قرن حاضر مرتکب شد، با این تصور که با کشتار و سرکوب نظامی می‌تواند شبه‌نظامیان مخالف خود در افغانستان و عراق را از میان بردارد. شکست دادن حماس از طریق ترور رهبران آن نیز توهم دیگر اسرائیل است. در دوران انتفاضه دوم که از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ طول کشید، اکثر بنیان‌گذاران و رهبران حماس دستگیر یا ترور شدند، اما نسل جدید رهبران آن با اراده‌ای قوی‌تر، ساختار حکومتی آن را در غزه بر سر کار آوردند و به‌موازات آن، ارتشی ایجاد کردند که در چندین جنگ مقابل اسرائیل ایستادگی کرد. این همان ویژگی پایداری و رشد در شبکه‌های ریزوم است که وابسته به سلسله‌مراتب نیستند. اسرائیل هرقدر تلاش کند اعضای حماس را با بمباران و کشتار حذف کند، درواقع به مردم خشمگین غزه انگیزه بیشتری برای پیوستن به حماس می‌دهد. امریکا نیز همین تجربه اشتباه را در افغانستان و عراق داشت و با کشتارهای بیشتر درواقع به گروه‌های شبه‌نظامی مخالف خود، قدرت بیشتری می‌داد تا مردم را به خود جذب کنند.
نظرسنجی منتشرشده در ماه دسامبر ۲۰۲۳ نشان می‌دهد محبوبیت حماس و مقاومت مسلحانه در میان فلسطینی‌های کرانه باختری و غزه افزایش یافته و اکثر فلسطینی‌ها معتقدند تلاش اسرائیل برای نابودی غزه یا گروه‌های مقاومت آن شکست خواهد خورد، حماس پیروز این جنگ خواهد بود و در نهایت دوباره بر غزه حکومت خواهد کرد. با اینکه ۶۴ درصد اهالی غزه می‌گویند در خانواده خود، مقتول یا مجروح داشته‌اند، ۷۲ درصد فلسطینی‌ها می‌گویند حمله حماس به درون اسرائیل در هفتم اکتبر کار درستی بوده است. همچنین از نظر اکثریت بزرگی از فلسطینیان، یمن بهترین نقش را در منطقه ایفا می‌کند و عربستان و امارات بدترین نقش را در بین کشورهای مسلمان دارند. حدود ۸۸ درصد فلسطینی‌ها نیز خواستار کناره‌گیری محمود عباس هستند.۶
این به معنای آن است که تصورات دولت‌های اسرائیل و امریکا درباره شکست حماس و طراحی آینده غزه بدون حضور حماس چقدر از واقعیت به دور است.۷
غزه سرزمین بسیار کوچکی است، معادل نصف وسعت شهر تهران، با جمعیتی کم معادل ربع شهر تهران و منابعی بسیار محدود، به‌طوری‌که تولید ناخالص داخلی سرانه آن یک‌چهارم متوسط جهانی است.۸
علاوه بر آن، غزه دهه‌ها تحت اشغال یا محاصره بوده و توان تدارکاتی اندکی دارد. در مقابل آن، اسرائیل حدود ۳ میلیون مرد و زن ۱۷ تا ۴۹ ساله به‌عنوان سرباز قابل احضار دارد که از میان آن‌ها حدود ۶۴۰ هزار سرباز و ذخیره فعال هستند. بودجه نظامی آن بیش از ۲۴ میلیارد دلار است و این رژیم در کنار امریکا جزو رده‌های نخست هزینه سرانه نظامی در جهان به شمار می‌رود.۹
اسرائیل با تعداد سربازان حدود ۲۰ برابر اعضای حماس و بسیار مجهزتر از آن‌ها، تصور می‌کرد می‌تواند غزه را به‌سرعت مجبور به قبول خواسته‌هایش کند؛ اما با گذشت ماه‌ها از آغاز نبرد، نه‌تنها تصورات دولت نتانیاهو تحقق نیافته، بلکه جنگ غزه ابعاد جهانی پیدا کرده و از طرق دیگری دامن اسرائیل را گرفته است. یک دلیل آن، چهره ستمدیده غزه است که ملت‌های منطقه و دنیا از طریق شبکه‌های مجازی و رسانه‌ای شاهد بوده‌اند و به آن واکنش نشان داده‌اند.
شاهرگ دریایی
یکی از ابعاد جهانی جنگ غزه، رویارویی یمنی‌ها با اسرائیل و متحدانش در تنگه باب‌المندب و دریای سرخ است. در میان ملت‌های منطقه، عربستان یکی از ثروتمندترین و یمن یکی از فقیرترین کشورهای عربی هستند. عربستان سال‌ها جنگ، محاصره و گرسنگی را بر مردم یمن تحمیل کرده، اما اکنون یمن با کنترل باب‌المندب، به مؤثرترین دولت عربی در جنگ غزه تبدیل شده است. یمنی‌ها مانع حرکت کشتی‌های عامل واردات و صادرات اسرائیل از طریق دریای سرخ می‌شوند تا آن را مجبور کنند فشار را از روی مردم ستمدیده غزه بردارد. از سوی دیگر، عربستان و مصر به‌عنوان مهم‌ترین کشورهای عربی، هر دو در نزدیکی غزه هستند، هر دو روابطی آشکار یا پنهان با اسرائیل دارند و هر دو ساحلی طولانی و منافعی حیاتی در دریای سرخ دارند، اما با شرمساری به نقش قاطع یمن در مقابل اسرائیل و نقش خنثی خود در این جنگ می‌نگرند. شاید تنها کاری که از مصر و عربستان بر آمده، عدم مشارکت در ائتلاف دریایی امریکا برای کنترل باب‌المندب باشد و یکی از دلایل آن این است که اگر با یمن درگیر شوند، شاهرگ حیاتی‌شان یعنی دریای سرخ به روی کشتی‌های آن‌ها نیز بسته خواهد شد. این تنگه یکی از مهم‌ترین آبراه‌های جهان است و هر سال یک تریلیون دلار تجارت بین‌المللی با ۳۰ درصد حمل کانتینرهای جهان از طریق آن انجام می‌شود. اقدام یمنی‌ها باعث شده بسیاری از شرکت‌های بزرگ کشتیرانی از ترس گرفتار شدن در تنش‌ها، مسیر بسیار طولانی‌تری را بین اروپا و آسیا انتخاب کنند و دور قاره آفریقا بچرخند. همراه با بحران کرونا و جنگ اوکراین، این یکی از بزرگ‌ترین ضربات به اقتصاد دنیا در سال‌های اخیر است و مشکلات ناشی از تورم جهانی را پیچیده‌تر خواهد کرد.۱۰
کنترل آبراه‌های حیاتی
امریکا تلاش کرده ائتلافی بین کشورهای عربی و غربی برای بهره‌گیری از نیروی دریایی آن‌ها به‌منظور حفاظت از کشتی‌های تجاری در دریای سرخ ایجاد کند. اقدامی مشابه در خلیج فارس و تنگه هرمز از ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ و در زمان جنگ عراق علیه ایران، برای حفاظت از نفت‌کش‌های عربستان و کویت یعنی حامیان دولت بعث عراق اتفاق افتاد. در آن زمان، نیروی دریایی امریکا به بهانه امنیت کشتیرانی با اسکورت این نفت‌کش‌ها در خلیج فارس در عمل به سود عراق و علیه ایران اقدام می‌کرد؛ اما هرچه زمان می‌گذشت، میزان ناامنی دریایی بیشتر می‌شد و این وضعیت فقط در پایان آن جنگ خاتمه یافت.۱۱
اکنون نیز امریکا در صدد است به بهانه حمایت از امنیت دریایی در دریای سرخ و تنگه باب‌المندب، در عمل از اسرائیل در جنگ غزه حمایت کند، اما شرایط جدید منطقه و امریکا بسیار متفاوت از آن دوران است. از یک‌سو، دفاع رضایت‌بخش در مقابل نبرد نامتقارن و موشک‌ها و پهپادهای یمن ممکن نیست. از سوی دیگر، اگر امریکا بخواهد به خاک یمن حمله کند، این به معنای یک جنگ جدید در غرب آسیاست، درحالی‌که امریکا چند ناکامی نظامی در سال‌های اخیر در منطقه داشته و آمادگی چنین جنگی را ندارد. همچنین هر کشور منطقه که با امریکا در این کار همکاری کند، به همدستی با اسرائیل علیه مردم مظلوم غزه متهم خواهد شد؛ البته امریکا چند پایگاه نظامی در نزدیکی این تنگه دارد و ناوگان آن در سرتاسر دریای سرخ و باب‌المندب حضور دارند. پس چرا تاکنون واکنش شدیدی به اقدامات یمنی‌ها نشان نداده و انتظار دارد کشورهای دیگر به آن بپیوندند؟ کاخ سفید و پنتاگون می‌دانند اقدام نظامی علیه یمن و به نفع اسرائیل مساوی است با هدف قرار گرفتن بسیاری از کشتی‌های دیگر ازجمله نفت‌کش‌ها در مسیر قاره‌های اروپا و امریکا. در شرایطی که جنگ اوکراین باعث کاهش یا قطع دسترسی غرب به منابع انرژی روسیه شده، بحران مجدد در بازار نفت و گاز، آخرین چیزی است که دولت بایدن در نزدیکی انتخابات ۲۰۲۴ به دنبال آن است. امریکا ترجیح می‌دهد به‌جای شروع یک جنگ با آینده‌ای مبهم، از طریق ارعاب یمن مانع اقدامات آن شود و زحمت این کار را نیز به گردن دیگران بیندازد. به قول یک دریاسالار بازنشسته امریکایی: «این تصور که ما می‌توانیم در دریای سرخ که به‌اندازه کالیفرنیا وسعت دارد گشت‌زنی کنیم، مثل این است که کالیفرنیا را با پنج یا شش خودرو پلیس زیر نظر بگیریم. تعداد کشتی‌های ما در آنجا همین است و این کار واقع‌بینانه نیست». درواقع، حجم کشتیرانی در دریای سرخ بسیار زیاد است و امکان اسکورت آن‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر، افزایش ناوگان و سربازان امریکایی در این منطقه خطر جدیدی ایجاد می‌کند. به قول یک کارشناس شورای روابط خارجی اروپا: «خود این شبکه بازدارنده می‌تواند عاملی برای شدت گرفتن اوضاع شود».۱۲
اسرائیل عجله دارد برای نجات اقتصادش، مشکل یمن حل شود، اما با نیروی دریایی خود نمی‌تواند کار مؤثری در این زمینه انجام دهد؛ بنابراین دست به دامان امریکا شده و خواستار برخورد نظامی با یمنی‌هاست، ولی ائتلاف مورد نظر امریکا با عدم همراهی کشورهای عربی مواجه شده است. عربستان می‌توانست نقش مهمی در این پروژه داشته باشد، ولی حاضر به همکاری با امریکا برای مقابله با یمنی‌ها نیست. عربستان که خاطرات تلخی از جنگ با یمن دارد، می‌ترسد هر گونه درگیری جدید باعث تحریک یمنی‌ها و شکستن آتش‌بس شود و توافق درازمدت برای صلح بین طرفین را به خطر اندازد. از سوی دیگر، مصر که منافع حیاتی در کانال سوئز و دریای سرخ دارد، می‌توانست نقش مهمی در همکاری با ائتلاف دریایی امریکا داشته باشد، ولی مصری‌ها نیز از قبل، به‌منظور تضمین امنیت دریانوردی در کانال سوئز، نوعی توافق امنیتی با یمنی‌ها داشته‌اند و تمایلی به شکستن آن ندارند. یمن اعلام کرده فقط کشتی‌های مرتبط با اسرائیل را هدف قرار می‌دهد؛ بنابراین تا کنون آسیبی به عبور و مرور در کانال سوئز وارد نشده که باعث نگرانی مصر شود.
ائتلاف ناکام
رویترز می‌گوید متحدان امریکا مایل نیستند نام آن‌ها در این ائتلاف برده شود یا اصلاً تمایلی به شرکت در آن ندارند. مثلاً ایتالیا و اسپانیا که به‌عنوان دو کشور مدیترانه‌ای منافع زیادی در دریای سرخ دارند، از فهرست شرکت‌کنندگان کنار رفته‌اند.۱۳
پنتاگون اعلام کرده بیش از بیست کشور به ائتلاف دریایی امریکا می‌پیوندند، اما حدود نیمی از آن‌ها چنین اقدامی را تأیید نکرده‌اند و تعدادی از بقیه هم مشارکت اندکی مانند فرستادن یک افسر را پذیرفته‌اند. یک استاد روابط بین‌المللی در دانشگاه مادرید می‌گوید دولت‌های اروپایی بسیار نگران این هستند که رأی‌دهندگان بالقوه خود را به مخالفان خود تبدیل کنند، زیرا مردم اروپا به نحوی فزاینده از اسرائیل انتقاد کرده و نگران هستند کشورشان به جنگی ناخواسته کشیده شود.۱۴
نظرسنجی در چند کشور اروپایی، از نیمه نوامبر تا اوایل دسامبر ۲۰۲۳، نشان می‌دهد حمایت از فلسطین در این کشورها در حال افزایش و حمایت از اسرائیل در حال کاهش است.۱۵ این نظرسنجی در آلمان، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، سوئد و دانمارک انجام شده و بر اساس آن، تعداد پاسخ‌های «نمی‌دانم» به‌سرعت در حال کاهش است، یعنی میزان آگاهی و توجه اروپاییان نسبت به مسئله غزه سریعاً در حال رشد است. اکثریت قاطع آن‌ها می‌گویند اسرائیل باید جنگ را متوقف کند و راه‌حل دوکشوری در جهت تشکیل کشور مستقل فلسطینی اجرا شود. اقلیت کوچکی از اروپاییان وضعیت کنونی اسرائیل به‌عنوان تنها موجودیت حاکم را تأیید می‌کنند. در زمان این نظرسنجی، بیشترین درصد برای ترجیح دادن اسرائیل در میان آلمانی‌ها مشاهده شده که کمتر از ۳۰ درصد و در حال کاهش است و کمترین درصد برای ترجیح دادن اسرائیل در میان ایتالیایی‌ها دیده شده که حدود ۱۲ درصد است. می‌توان نتیجه گرفت جنگ غزه افکار عمومی اروپاییان را از اسرائیل دور کرده و احزاب اروپا را نگران آینده خود در انتخابات کرده است. از این‌رو، موضع اکثر دولت‌های اروپایی در بی‌میلی به مشارکت با امریکا در دریای سرخ قابل درک است. مشکل دیگر آن‌ها احتمال واکنش یمنی‌ها علیه کشتی‌های تجاری اروپاست. از سوی دیگر، چین و هند به‌عنوان مهم‌ترین شرکای تجاری اروپاییان، که استفاده بسیار زیادی از مسیر دریای سرخ می‌کنند، علاقه‌ای به حضور در ائتلاف امریکا ندارند. چین این مسیر را بخشی از جاده ابریشم دریایی می‌داند که نباید تحت کنترل امریکا قرار گیرد. مقامات هندی نیز گفته‌اند پیوستن به ائتلاف مورد نظر امریکا سبب می‌شود هند به هدفی برای حملات دریایی تبدیل شود و آن‌ها از این کار پرهیز می‌کنند. دولت‌های عربی، حتی امارات متحده که مدت‌ها علیه یمن جنگیده و روابط خوبی با اسرائیل دارد، حاضر به همکاری با ائتلاف دریایی امریکا نیستند؛ زیرا نمی‌خواهند همدست اسرائیل در جنگ غزه تلقی شوند. افکار عمومی در کشورهای عرب قاطعانه از فلسطینیان حمایت می‌کنند و رژیم‌های عرب بیش از هر چیز نگران ثبات خود هستند.
شطرنج به سبک ایرانی
نیویورک‌تایمز می‌گوید شرایط بین ایران و ایالات‌متحده از زمان تصرف سفارت امریکا در تهران تاکنون این‌قدر پیچیده نبوده است. مقامات اطلاعاتی امریکا و اروپا بر این باورند که ایران به دنبال برخورد مستقیم با ایالات‌متحده یا اسرائیل نیست، اما به‌طور غیرمستقیم حملات به پایگاه‌های امریکا و کشتی‌های مرتبط با اسرائیل را هدایت می‌کند و نقش مؤثری در تجهیز روسیه علیه ارتش اوکراین دارد.۱۶
در شطرنج پیچیده جهانی، ایران نوعی اتحاد با دو ابرقدرت عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل یعنی روسیه و چین تشکیل داده و برنامه اتمی آن نیز با حرکت اشتباه ترامپ در خروج از برجام، از کنترل بین‌المللی خارج شده است. «مؤسسه سلطنتی روابط بین‌المللی» موسوم به چتهام هاوس،۱۷ یکی از اندیشکده‌های مهم و باسابقه انگلیس است. مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در این مؤسسه می‌گوید: «ایران موفق شده امریکا و منافع آن در خاورمیانه را در وضعیت مات قرار دهد، در همه محدوده‌ها فعال است، در برابر هر نوع تغییر درونی مقاوم است و اورانیوم را در سطوحی بسیار نگران‌کننده غنی‌سازی می‌کند».
با شروع نبرد علیه حماس، هم‌پیمانان ایران از جهت‌های مختلف به اسرائیل و پایگاه‌های امریکا حمله کردند. با وجود تمرکز جنگ در غزه، بیشترین هراس اسرائیل و ایالات‌متحده از حزب‌الله است. برخی مقامات کابینه نتانیاهو ازجمله یوآف گالانت، وزیر دفاع، هشدار داده‌اند که اشتباهات در قضیه نفوذ حماس به داخل اسرائیل نباید در مورد حزب‌الله تکرار شود، زیرا این گروه لبنانی دارای ۱۵۰ هزار موشک آماده حمله به اسرائیل است و حتی نیروی ویژه خود موسوم به «رضوان» را برای تهاجم زمینی به اسرائیل آموزش داده است؛ اما نگرانی واشنگتن این است که اسرائیل در حمله به حزب‌الله پیش‌دستی کند و به اسرائیلی‌ها پیغام داده اگر حزب‌الله از مرز عبور کند، از آن‌ها حمایت خواهد کرد، ولی اگر آن‌ها به خاک لبنان وارد شوند، نمی‌تواند چنین کند. درواقع، حزب‌الله مثل حامی خود، ایران، طوری اسرائیل را تهدید می‌کند که بهانه‌ای برای به راه انداختن جنگ تمام‌عیار علیه این عضو مقاومت را نداشته باشد. از سوی دیگر، حزب‌الله نیرویی بازدارنده برای جلوگیری از هر گونه حمله مستقیم اسرائیل به ایران محسوب می‌شود، زیرا اسرائیل می‌داند در صورت چنین اقدامی، با هزاران موشک آماده پشت مرزهایش روبه‌رو خواهد شد.
به قول یکی از کارشناسان اندیشکده امریکایی موسوم به مؤسسه بروکینگز۱۸ ایران مایل به شدت گرفتن اوضاع در این مرحله نیست، چون بدون این کار در حال دستیابی به بیشتر منافع خود است. با این حال، به اعتقاد مقامات امریکایی، ایران بسیاری از هم‌پیمانان خود را از لحاظ عملیاتی کنترل نمی‌کند. مثلاً یمنی‌ها که باعث بیشترین نگرانی غرب در دریای سرخ شده‌اند، از سلاح‌ها و اطلاعاتی بهره می‌برند که ایران فراهم کرده، اما تحت فرمان ایران اقدام نمی‌کنند. محور مقاومت در عمل از نظریه ریزوم برای سازمان‌دهی خود استفاده می‌کند: اعضای این محور درک متقابلی از اهداف یکدیگر دارند، اما مستقلاً تصمیم می‌گیرند و تابع دستور از رئیس خاصی نیستند. مثلاً کسی نمی‌تواند ایران را مسئول عملیات حماس، حزب‌الله یا یمنی‌ها بداند یا توقع اعمال فشار ایران بر آن‌ها را داشته باشد. درحالی‌که ایران با درک تصمیم آن‌ها به ایشان کمک می‌کند. در مقابل، رابطه امریکا با اقمار و وابستگان خود اغلب دستوری است و معمولاً تصمیم یا موافقت امریکا برای هر اقدام مشترکی لازم است و اگر به هر دلیل تصمیم خود را تغییر دهد، آن‌ها باید پیروی کنند. مثال آن را در تبعیت ناتو از امریکا هنگام ورود به افغانستان یا خروج از آن، یا تبعیت اروپا از سیاست امریکا در جنگ اوکراین می‌توان مشاهده کرد.
جو بایدن جلو دوربین رسانه‌ها تعهد کرده در کنار اسرائیل ایستاده است؛ اما در عمل، این کار عواقب پیچیده‌ای برای امریکا دارد. از یک‌سو، دخالت امریکا در جنگ غزه این تصور را در جهان اسلام ایجاد می‌کند که نوعی جنگ منطقه‌ای بین تمدن‌ها شکل گرفته و کشورها و گروه‌های مسلمان وظیفه دارند در آن دخالت کنند یا حداقل در کنار امریکا و اسرائیل نایستند. پایگاه‌های امریکا در عراق و سوریه متحمل خسارات و تلفات زیادی بر اثر حملات این گروه‌ها شده‌اند و منافع امریکا در نقاط مختلف به خطر افتاده است. این ضربه سختی به حیثیت امریکا می‌زند که گروگان رژیمی به نام اسرائیل شده که در توهم خود برای کنترل منطقه‌ای کوچک به نام غزه ناکام مانده است. همه این محاسبات باید امریکا را دچار تردید جدی در پیروی از لجاجت اسرائیل بر سر غزه کند. مقامات امریکا به شکل آشکار در رسانه‌ها و به شکل محرمانه در پیام‌های خود به ایران خاطرنشان کرده‌اند مایل به درگیری با ایران و هم‌پیمانان آن نیستند. این نوعی درخواست از ایران است تا مانع حمله گروه‌های مقاومت به منافع امریکا در منطقه شود. گرچه ایران همواره یادآور شده است که گروه‌های مقاومت به‌طور خودجوش تصمیم می‌گیرند و عوامل ایران نیستند. در هر صورت، ایران و هم‌پیمانان یمنی آن کنترل باب‌المندب و هرمز، دو تنگه راهبردی دنیا را در دست دارند و این می‌تواند تبعات درازمدتی در نظم جهانی داشته باشد. در آینده نیز اگر هر گونه کشمکشی بین دنیای اسلام و غرب دربگیرد، محور مقاومت می‌تواند از این حربه استفاده کند.
اثر غزه بر حیثیت امریکا
جنگ غزه علاوه بر صحنه نظامی، به عرصه دیجیتال و به خیابان‌ها و نهادهای شهرهای مهم جهان، به صورتی که هرگز سابقه نداشته نیز راه یافته است. این حجم عظیم فعالیت در فضای مجازی و واقعی دنیا، نه در دوران جنگ ویتنام و نه در زمان اشغال افغانستان و عراق دیده نشده یا امکان ظهور نداشته است. به‌عنوان نمونه، کاربران تیک‌تاک، از پیام‌رسان‌های بزرگ جهان، اخبار و تصاویر جنگ غزه را می‌بینند، نظر می‌دهند، خشم و اعتراض خود را نشان می‌دهند و شرکت‌های بزرگ حامی اسرائیل مانند مک‌دونالد را تحریم می‌کنند. به قول توماس فریدمن، تحلیلگر نیویورک‌تایمز، جنگ بر سر باریکه غزه که فقط دو برابر پایتخت امریکا وسعت دارد، احتمالاً رئیس‌جمهور بعدی در واشنگتن را تعیین خواهد کرد، زیرا جوانان حزب دموکرات، بایدن را به علت حمایت او از اسرائیل کنار می‌زنند.۱۹
معمولاً حمایت از اسرائیل به‌عنوان شرط لازم برای بقای نامزدها در مبارزات انتخاباتی امریکا محسوب می‌شود و سایر مسائل سیاست خارجی تأثیر چندانی در رقابت نامزدها ندارد، اما انتخابات سال ۲۰۲۴ به چند تحول مهم در این زمینه وابسته شده که در رأس آن، جنگ غزه است.۲۰
دولت اسرائیل می‌گوید این جنگ ممکن است چند ماه ادامه یابد، درحالی‌که امریکا تحت فشار است که هر چه زودتر راهی برای نجات از عواقب آن پیدا کند. این جنگ با ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی آن، دولت امریکا را در سال منتهی به انتخابات خود به دلایل مختلف به‌شدت نگران حیثیت خود کرده است: افکار عمومی جهان خواهان آتش‌بس است و امریکا را مسئول ادامه جنگ و کشتار می‌بیند، مرز لبنان و اسرائیل ممکن است شاهد جنگی تمام‌عیار شود، پایگاه‌های امریکا در عراق و سوریه تحت حملات روزمره هستند، یمن مانع عبور و مرور بخشی از کشتی‌ها از تنگه باب‌المندب شده که می‌تواند منجر به افزایش قیمت نفت شود و اگر ایالات‌متحده بخواهد پاسخ نظامی به نیروهای مقاومت بدهد، منطقه شاهد جنگی همه‌جانبه علیه نیروهای امریکایی نیز خواهد شد. از سوی دیگر، پروژه امریکایی عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل متوقف شده، چهره امریکا به‌عنوان مدافع حقوق بشر و قوانین بین‌المللی به علت حمایت از خشونت بی‌حدوحصر اسرائیل شدیداً آسیب دیده و بعید است به‌زودی ترمیم شود. به این ترتیب، حیثیت سیاسی و نظامی امریکا در بند توهمات دولت تندرو اسرائیل و در رأس آن نتانیاهو درآمده که طبق همه پیش‌بینی‌ها در پایان این جنگ، سقوط خواهد کرد.
جنگ غزه بر سرنوشت جنگ اوکراین نیز اثر گذاشته است. امریکا و متحدانش در صدد بودند روسیه را در اوکراین تحت فشار فزاینده قرار دهند و به دستاورد مهمی در سیاست خارجی دست یابند، اما روسیه به خاطر تمرکز جهانی بر غزه و فراموشی نسبی اوکراین، اعتماد به نفس بیشتری یافته است. شکاف بین غربی‌ها بر سر اوکراین نیز به نفع روس‌ها تمام شده است. زلنسکی در سفر خود به امریکا در دسامبر ۲۰۲۳ تقاضای ۶۱ میلیارد دلار کمک نظامی داشت، اما فقط ۲۰۰ میلیون دلار به دست آورد، زیرا اسرائیل نیز خواهان کمک هنگفتی از امریکاست. از سوی دیگر، حمایت دولت امریکا از ادامه جنگ غزه به احتمال زیاد منجر به از دست رفتن آرای نسل جوان و بسیاری از اقشار تحصیلکرده از حزب دموکرات خواهد شد و در این صورت، جمهوری‌خواهان به قدرت خواهند رسید. در نتیجه، اوکراین روزهای مصیبت‌بارتری در پیش خواهد داشت؛ زیرا جمهوری‌خواهان به‌جای هزینه کردن برای سیاست خارجی، بیشتر بر مسائل داخلی امریکا متمرکز می‌شوند.
تأثیر جنگ غزه بر انتخابات امریکا
سرنوشت انتخابات ریاست‌جمهوری و کنگره امریکا در سال ۲۰۲۴ احتمالاً در گرو جنگ غزه خواهد بود. گروه‌های فشار و لابی‌های اسرائیل در امریکا نقش مهمی در سازمان‌دهی نامزدهای هوادار اسرائیل و اختصاص پول برای انتخاب آن‌ها دارند، اما لابی جی‌استریت، متشکل از هواداران دموکرات اسرائیل، گردهمایی امسال خود را به علت نگرانی از شکاف بر سر غزه لغو کرده است.۲۱ ولی گردهمایی لابی بزرگ‌تر موسوم به ایپک که طرفدار راست‌گرایان اسرائیل است، فرصتی برای نامزدهای انتخابات امریکاست تا بر سر ابراز وفاداری به اسرائیل با یکدیگر مسابقه دهند. بایدن یا هر نامزد دیگر حزب دموکرات باید در این گردهمایی ثابت کند در جریان جنگ غزه بیشترین خدمت را به اسرائیل داشته و در طراحی آینده غزه نیز بیشترین منافع را برای اسرائیل در نظر خواهد گرفت، حتی اگر این رژیم به تندروی‌های خود ادامه دهد. جنگ غزه در اجلاس امسال ایپک قطعاً محور توجه خواهد بود و اگر دولت بایدن از نظر ایپک کارنامه قابل قبولی ارائه نکند، به احتمال زیاد در انتخابات شکست می‌خورد، اما این سکه روی دیگری هم دارد: دولت بایدن بر سر دوراهی است، زیرا جلب رضایت ایپک باعث می‌شود اعتراض‌های جناح کلیدی و پیشرو حزب دموکرات، شامل جوانان، مسلمانان و یهودیان منتقد اسرائیل را برانگیزد و آرای آن‌ها را از دست بدهد. پیروزی بایدن بر ترامپ در سال ۲۰۲۰ مدیون همین گروه رأی‌دهندگان بود. آمارها نشان می‌دهد نارضایتی بین عموم رأی‌دهندگان نیز از موضع دولت امریکا در قبال جنگ غزه در حال افزایش است. ۵۷ درصد کل آن‌ها و ۷۲ درصد نسل زیر سی سال آن‌ها از سیاست بایدن در این زمینه ناراضی هستند.۲۲
کلاس‌ها و محیط‌های دانشگاهی شاهد مباحثات دانشجویان درباره این جنگ بر اساس اخبار شبکه‌های اجتماعی شده‌اند. دانشجویان بیش از پیش، از رابطه امریکا با اسرائیل انتقاد می‌کنند و به اعتراض‌ها می‌پیوندند. بسیاری از آن‌ها در گذشته فقط از طریق رسانه‌های رسمی با سیاست‌های اسرائیل و رابطه امریکا با آن آشنا بودند و طبعاً از آن انتقاد نمی‌کردند، اما تصاویر شبکه‌های اجتماعی درباره جنایات جنگی در غزه سبب شده چشمان آنان باز شود. در انتخابات آینده امریکا شامل ریاست‌جمهوری و کنگره، اکثر مردم این کشور انتظار دارند نامزدهایی بدون وابستگی به صهیونیست‌ها وارد این عرصه شوند و بنابراین، مبارزات انتخاباتی صحنه نبرد داغ ایپک با نامزدهای منتقد اسرائیل خواهد بود. این یکی از مهم‌ترین نتایج بین‌المللی جنگ غزه است.
اکثر جوانان امریکایی به‌طور سنتی به حزب دموکرات تمایل داشته‌اند، اما نیویورک‌تایمز در یک نظرسنجی از امریکایی‌ها دریافته است که اکنون جوانان در پاسخ به هر پرسش درباره اسرائیل، علیه آن نظر می‌دهند.۲۳
طبق این نظرسنجی، عده اندکی از این جوانان صلح‌طلبی اسرائیل در مورد فلسطین را باور دارند. نیمی از جوانان می‌گویند اسرائیل غیرنظامیان را از روی عمد می‌کشد و اکثر آن‌ها مخالف کمک اقتصادی و نظامی به اسرائیل هستند. کاربران شبکه اجتماعی تیک‌تاک انتقادات بیشتر و تندتری علیه سیاست امریکا در مورد اسرائیل دارند، زیرا این شبکه توسط امریکا و متحدان آن کنترل نمی‌شود و بنابراین آزادانه تصاویر تلفات مردم و بمباران مراکز درمانی غزه را پخش می‌کند. بر اساس این نظرسنجی، در بین کل جمهوری‌خواهان ۷۶ درصد با اسرائیل همدلی می‌کنند و در میان کل مسیحیان سفیدپوست اونجلیک یا تبشیری که اغلب از لحاظ ایدئولوژیک به اسرائیل تعلق‌خاطر دارند و به حزب جمهوری‌خواه رأی می‌دهند، ۸۰ درصد با اسرائیل همدلی می‌کنند. احساسات مثبت نسبت به موجودیت اسرائیل هنوز در میان اکثر امریکاییان وجود دارد، اما روند کلی افکار عمومی به زیان اسرائیل در حال تغییر است و اکثر مردم مخالف اقدامات اسرائیل در غزه هستند. در مجموع بین دموکرات‌ها و جوانان، احساسات مثبت نسبت به فلسطینی‌ها بیشتر است.
با توجه به شکاف بین نسل قدیم و جدید دموکرات‌ها و اتفاق‌نظر نسبی جمهوری‌خواهان در مورد غزه و اسرائیل، به نظر می‌رسد شانس جمهوری‌خواهان برای انتخاب شدن بیشتر باشد، ولی جلوگیری از پیروزی آن‌ها ممکن است. اگر نامزدهای نسل جدید به‌طور مستقل یا تحت پرچم دموکرات‌ها وارد عرصه شوند، ممکن است از بازگشت جمهوری‌خواهان به قدرت جلوگیری کنند. بسیاری از جوانان ناراضی از سیاست‌های امریکا در قبال اسرائیل، مایل به نوعی حساب‌کشی و تنبیه برای نامزدهای نسل قدیم هر دو حزب مانند بایدن و ترامپ هستند. از این‌رو برنی سندرز و همفکران او که با نامزدهای نسل قدیم مخالف‌اند، ممکن است به‌عنوان نامزد جوانان در رقابت‌ها از اسرائیل انتقاد کنند تا آرای آن‌ها را به دست آورند و یا از نامزدهای مستقل و پیشرو دیگر حمایت کنند.
پیچیدگی دیگری که جنگ غزه در جامعه امریکا ایجاد کرده، مربوط به مسلمانان و یهودیان آن کشور است. اغلب یهودیان امریکا حامی حزب دموکرات هستند و در انتخابات سال ۲۰۲۰ به بایدن رأی داده‌اند. با اینکه اکثر آن‌ها منتقد دولت راست‌گرای نتانیاهو هستند، اکنون با نتایج نامطلوب جنایات اسرائیل و حمایت دولت امریکا از آن روبه‌رو شده‌اند. خشم مردم از جنگ اسرائیل علیه غزه، هراس زیادی را در جامعه یهودیان امریکا ایجاد کرده و فعالیت یهودستیزان را آن‌قدر گسترش داده که احتمالاً در نیم‌قرن اخیر سابقه نداشته است. از سوی دیگر، طرفداران تندرو اسرائیل که به‌طور روزمره اعتراضات گسترده علیه آن را مشاهده می‌کنند، با حمله به مسلمانان و به‌خصوص فلسطینی‌های مهاجر در مناطق خلوت، به آن‌ها آزار و صدمه می‌رسانند. همچنین آن‌ها تلاش دارند منتقدان اسرائیل را از نهادهایی مانند کنگره و دانشگاه‌ها اخراج کنند. این یادآور تنش‌های نژادی و اسلام‌ستیزی پس از حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ است، با این تفاوت که این بار یهودیان منتقد اسرائیل نیز آن را تجربه می‌کنند.
پی‌نوشت‌ها
- https://en.wikipedia.org/wiki/Euro-Mediterranean_Human_Rights_Monitor
- https://www.haaretz.com/opinion/2023-12-25/ty-article-opinion/.premium/dont-believe-the-idf-and-israeli-analysts-theres-no-solution-to-hamas-tunnels/0000018c-a2af-d408-a99f-efff01240000
- https://www.haaretz.com/opinion/2023-12-07/ty-article-opinion/.premium/israel-cannot-beat-hamas-its-time-to-think-ahead/0000018c-40cd-db23-ad9f-68dd82620000
- Center for Strategic and International Studies
- https://www.csis.org/analysis/what-does-destroying-hamas-mean
- https://pcpsr.org/en/node/963
- https://apnews.com/article/israel-hamas-palestinians-opinion-poll-wartime-views-a0baade915619cd070b5393844bc4514
- https://tradingeconomics.com/west-bank-and-gaza/gdp-per-capita
- https://en.wikipedia.org/wiki/Israel_Defense_Forces
- https://www.atlanticcouncil.org/blogs/econographics/shipping-disrupted-by-attacks-in-the-red-sea
- https://en.wikipedia.org/wiki/Tanker_War
- https://www.nytimes.com/2024/01/07/us/politics/iran-us-israel-conflict.html
- https://www.reuters.com/world/us-allies-reluctant-red-sea-task-force-2023-12-28
- https://www.middleeastmonitor.com/20231229-us-allies-abandoning-red-sea-alliance
- https://yougov.co.uk/politics/articles/48218-israel-palestine-fundamental-attitudes-to-the-conflict-among-western-europeans
- https://www.nytimes.com/2024/01/07/us/politics/iran-us-israel-conflict.html
- Royal Institute of International Affairs-Chatham House
- Brookings Institution
- https://www.nytimes.com/2023/12/29/opinion/israel-hamas-war.html
- https://edition.cnn.com/2024/01/01/world/2024-predictions-trump-israel-ukraine-intl/index.html
- https://jewishinsider.com/2024/01/aipac-j-street-conferences-israel-advocacy-organizations
- https://www.bbc.com/news/world-us-canada-67808808
- https://www.nytimes.com/2023/12/19/us/politics/biden-israel-gaza-poll.html
