فراز و نشیب کنش متقابل اسرائیل و امریکا درباره جنگ با ایران
#بخش_دوازدهم
در دوازدهمین بخش از گفت‌وگو با دکتر محمد احمدی درباره فلسطین، ایشان به عواقب تندروی‌های تیم نتانیاهو-ترامپ اشاره کرده و نشان می‌دهد چگونه اسرائیل اسیر وسواس جنگ با ایران شده است. همچنین توضیح کاملی درباره سایه سنگین نتانیاهو بر سیاست خارجه امریکا ارائه می‌دهد. گفتنی است مطالب این مجموعه تاکنون در هیچ کتابی منتشر نشده و تحقیقات ایشان مبتنی بر مستندات در منابع جدید و دست‌اول است که این گفت‌وگوها را بسیار خواندنی و مشتاقانی در میان نخبگان ایرانی دست و پا کرده است.
آیا کارنامه نتانیاهو در مورد ایران، در دوران ترامپ بهتر از دوران اوباما بوده است؟
نتانیاهو بیش از هر نخست‌وزیر دیگر اسرائیل بر مسند قدرت بوده و حتی بن‌گوریون مؤسس اسرائیل را نیز پشت سر گذاشته است. محور تلاش‌های او در این سال‌ها «مقابله با ایران بوده» اما او در دو انتخابات بی‌نتیجه سال ۲۰۱۹ برای بقای خود جنگید، آن هم با رقیبانی که برخی از آن‌ها از سال‌ها پیش، به‌شدت با جنگ‌طلبی او علیه ایران مخالفت کرده‌اند. برخی از مقامات اسرائیل، ازجمله این مخالفان می‌گویند رئیس‌جمهور امریکا که اسرائیل این‌همه روی او سرمایه‌گذاری کرده و به او امید بسته، فردی دمدمی‌مزاج است و احتمال دارد در مورد ایران تغییر موضع بدهد. نتانیاهو در مصاحبه‌ای در آگوست ۲۰۱۹ پاسخ داد که ممکن است ترامپ هم مثل اوباما برای پرهیز از جنگ، در پی قراردادی هسته‌ای با ایران باشد «اما این بار، ما توانایی خیلی بیشتری برای اعمال نفوذ داریم». نیویورک‌تایمز گزارشی از تلاش نتانیاهو برای درگیر کردن امریکا در یک جنگ آخرالزمانی علیه ایران ارائه می‌دهد.۱
دونالد ترامپ وارث قراردادی شد که سازمان‌های جاسوسی امریکا می‌گفتند به‌خوبی کارش را در جهت نظارت بر برنامه اتمی ایران انجام می‌دهد، اما نقشه‌های نظامی دوران اوباما برای حمله به ایران هم به دست ترامپ افتاد. او در اولین نطق خود در کنگره، طی یک جمله، هم به لحن تهدیدآمیز امریکا علیه ایران بازگشت و هم تملق اسرائیل را گفت: «من تحریم‌های جدیدی علیه نهادها و اشخاص حامی برنامه موشک‌های بالستیک ایران وضع کرده‌ام و اتحاد ناگسستنی‌مان با کشور اسرائیل را تحکیم کرده‌ام». در کابینه ترامپ بر سر کنار کشیدن از برجام اختلاف بود. وزیر دفاع وقت، جیمز ماتیس،۲ و وزیر خارجه وقت، رکس تیلرسون۳ می‌گفتند برجام ایده‌آل نیست، اما به‌خوبی کار می‌کند و با هماهنگی اروپایی‌ها می‌توان آن را محکم‌تر هم کرد. سفیر فرانسه در امریکا می‌گفت: اروپایی‌ها فکر می‌کردند ترامپ به خرابکاری‌هایش ادامه خواهد داد، اما درنهایت، از قرارداد اتمی خارج نمی‌شود، چون طبق معمول، همه سیاستمداران در حین تبلیغات، با موقعی که حکومت می‌کنند، متفاوت هستند.
برای تحقق جنگ باید دولت‌های تندرو و هماهنگ با یکدیگر در اسرائیل و امریکا حاکم باشند. زمانی که برنامه شلدون ادلسون سرمایه‌دار صهیونیست امریکایی برای روی کار آوردن ترامپ به نتیجه رسید، نتانیاهو نیز که با اتکا بر حمایت‌های ادلسون بر سر کار آمده بود، امیدوار شد که جنگ علیه ایران تحقق یابد. ترامپ از همان ماه‌های اول ریاست‌جمهوری خود، برجام را قراردادی وحشتناک توصیف کرد که امریکا باید از آن خارج شود. تعدادی از مشاوران او در کابینه تلاش کردند تا او را از الغای قرارداد منصرف کنند و به مذاکره مجدد برای تبدیل برجام به قراردادی سخت‌گیرانه ترغیب کنند. اروپایی‌ها نیز این سیاست را دنبال کرده‌اند، گرچه اقدامات ترامپ در تنش‌آفرینی، مانند خروج از برجام و ترور سردار سلیمانی، آن را بی‌معنا کرده، زیرا ایران را به سمت مخالف سوق داده است. درگیری‌های نظامی ایران و امریکا در سال ۱۳۹۸ مانند سرنگونی پهپاد پیشرفته و حمله موشکی به پایگاه امریکا، باعث اعتماد به نفس بیشتری در میان ایرانیان شده است.
سیر وقایع منجر به خروج امریکا از برجام چه بود؟
ترامپ وزیر خارجه خود، تیلرسون را در مارس ۲۰۱۸ از کابینه اخراج کرد. مک‌مستر،۴ مشاور امنیت ملی، نیز در همان ماه کناره گرفت. وزیر دفاع ماتیس هم نُه ماه بعد مجبور به خروج از کابینه شد. رئیس وقت سازمان سیا، مایک پمپئو۵ پست وزارت خارجه را گرفت. او که قبلاً به‌عنوان نماینده کنگره از کانزاس، به ضدیت با ایران شهرت داشت، اکنون مهم‌ترین علمدار دولت امریکا علیه ایران تلقی می‌شد. مشاور امنیت ملی جدید ترامپ، جان بولتون بود که مدتی قبل از آن با طرح خود ترامپ را تشویق به ترک برجام کرده بود. اکنون مشخص بود که مأموریت بولتون در پست جدید، نابود کردن قرارداد اتمی است.
البته کاخ سفید هنوز به‌طور رسمی اظهار می‌کرد که مذاکرات جدید را بر خروج از برجام ترجیح می‌دهد. برایان هوک۶ که از اوایل دولت ترامپ در وزارت خارجه حضور داشت، مأمور بود در تماس با مقامات اروپا، برجام را طوری گسترش دهد که موشک‌های بالستیک ایران و حمایت ایران از سازمان‌های مخالف اسرائیل شامل حماس و حزب‌الله را محدود کند. این محدودیت‌ها در طرح مشترکی بین امریکا و اروپا روی کاغذ آمد که بازرسی سخت‌گیرانه‌تر از تأسیسات هسته‌ای را نیز شامل می‌شد.
اما درست زمانی که هوک از تصورات خود درباره امکان شکل‌گیری یک توافق جدید سخن می‌گفت، بازیگران دیگری نیز در واشنگتن حضور داشتند که فشار می‌آوردند تا امریکا به‌طور کلی از برجام خارج شود. آنان نمایندگان نتانیاهو و برخی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس بودند. اکنون برخی مقامات فرانسوی و آلمانی حاضر در آن گفت‌وگوها می‌گویند همه مذاکرات هوک با آن‌ها برای اصلاح برجام، یک ظاهرسازی پیچیده و داستان‌سرایی بود. سفیر فرانسه در امریکا می‌گوید دولت فرانسه به این نتیجه رسید که برایان هوک در این سیستم، هیچ جایگاه سیاسی ندارد. یک مقام دولت ترامپ پاسخ می‌دهد که ترامپ با چند ماه مهلتی که برای اصلاح برجام به اروپاییان داد، احساس سخاوت می‌کرد، اما معنایش این نبود که سخاوت او نامحدود باشد.
در همین زمان، نتانیاهو ادعا کرد در ژانویه ۲۰۱۸ موساد در یک عملیات مهم توانسته ده‌ها هزار سند، فیلم و عکس را از انباری در حومه تهران برباید. به قول او این اسناد تاریخچه مخفی تلاش ایران برای دستیابی به بمب هسته‌ای را نشان می‌داد. بعداً رئیس موساد گفت هدف این عملیات برقراری بازرسی سخت‌گیرانه بود تا بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطلع شوند که ایرانیان مواد هسته‌ای را در کجا مخفی کرده‌اند و آن مواد را نابود کنند.
اما نتانیاهو در پی دستاوردهای خیلی بزرگ‌تری از این ماجرا بود: او می‌خواست ترامپ را متقاعد کند که از برجام خارج شود. اکنون نتانیاهو اذعان دارد که ترامپ حتی قبل از انتخاب خود به ریاست‌جمهوری، به او قول داده بود قرارداد اتمی را باطل خواهد کرد، اما او دنبال راهی بود تا ترامپ را مصمم به اجرای این تصمیم کند. در مارس ۲۰۱۸ نتانیاهو در ملاقات با ترامپ، رئوس اسناد ادعایی را به وی نشان داد و از آن‌ها نتیجه گرفت که ایران در طی دو دهه، درباره برنامه اتمی خود دروغ گفته است.
نتانیاهو در اواخر آوریل ۲۰۱۸ در تلویزیون اسرائیل ظاهر شد تا نتایج عملیات موساد را به همه نشان دهد، اما بسیاری از ناظران در ایالات‌متحده، این را تلاش‌های لحظه آخری نتانیاهو برای شکل دادن به تصمیم ترامپ تلقی می‌کردند. با این حال، تیم این دو نفر هماهنگ شده بودند: مقامات امریکایی و اسرائیلی ترتیب یک گردهمایی خبری مشترک در واشنگتن با حضور چها نفر را دادند تا از یک طرف، نتانیاهو و رئیس موساد، عملیات جاسوسی خود و نتایج آن را فاش کنند و از طرف دیگر، پمپئو اهمیت این نتایج را شرح دهد و ترامپ آن را توجیهی بر لزوم خروج امریکا از برجام معرفی کند.
حالا که تصمیم‌ها گرفته شده بود فقط باید به اروپایی‌های خوش‌خیال که هنوز مشغول مذاکره به تصور نجات قرارداد اتمی بودند، ابلاغ می‌شد. دو هفته پیش از اعلام خروج امریکا از برجام، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، میهمان رسمی کاخ سفید بود. ترامپ خود را علاقه‌مند به مکرون نشان می‌داد و رسانه‌ها نیز از روابط فردی فوق‌العاده بین این دو نفر خبر می‌دادند. در مراسمی نمایشی، همسران آن‌ها یک نهال بلوط فرانسوی را در چمن کاخ سفید کاشتند. مکرون در توئیت خود، از این درخت به‌عنوان پیوند طرفین یاد کرد. ترامپ در ملاقات خصوصی به مکرون گفت که اکنون او اولین کسی است که از تصمیم امریکا برای خروج از برجام مطلع می‌شود، اما مکرون برای تغییر موضع وی پاسخ داد که مذاکرات با برایان هوک موفق بوده و در حال ثمر دادن است. جالب اینکه ترامپ با شگفتی پرسید «برایان هوک دیگر کیست؟». ظاهراً ترامپ از مذاکرات بین امریکا و اروپا در این باره خبری نداشت. مدتی بعد درخت فرانسوی کاشته‌شده در کاخ سفید خشک شد، درست همان‌طور که سستی رابطه طرفین در ماجرای حفظ برجام مشخص شد.
نقش تندروها مانند جان بولتون در خروج از برجام چه بود؟
اگر به سال اول دوران ترامپ برگردیم، درمی‌یابیم که برنامه مشاوران او از ابتدا با تندروی همراه بود. استیو بنون۷که در آن زمان، نفوذ زیادی بر ترامپ داشت، به جان بولتون۸ متوسل شد تا راهبرد جدیدی علیه ایران تدوین کند. بولتون در آن هنگام، سمتی در کابینه نداشت و تنها به‌عنوان یک مشاور سابق امنیت ملی در دولت جرج بوش، مفسر فاکس‌نیوز و نماینده سابق امریکا در سازمان ملل شناخته می‌شد. از نظر بنون، بولتون می‌توانست ترامپ را متقاعد کند که سیاست وی در مورد ایران ناکافی است و به او دل و جرئت بدهد تا روشی سخت‌تر در پیش گیرد. بولتون در دولت بوش، یکی از معماران تغییر رژیم در عراق بود. سپس در دوران اوباما نیز، نه‌تنها از لغو قرارداد برجام بلکه فراتر از آن، از لزوم سرنگونی طرف مقابل قرارداد، یعنی حکومت ایران دم می‌زد.
به قول نیویورک‌تایمز، بولتون به درخواست استیو بنون، سندی در این باره تنظیم کرد تا در دولت مطرح شود، اما این سند بیشتر شبیه یک طرح بازاریابی بود، نه راهبرد عملیاتی. مثلاً معلوم نبود که پس از خروج امریکا از برجام چه خواهد شد. توصیه دیگر او این بود که پس از تعیین سیاست جدید امریکا، اسرائیل باید به ایران حمله کند. اما اینکه پس از آن چه خواهد شد معلوم نبود. بولتون در زمانی که مذاکرات اتمی با ایران در جریان بود، در رسانه‌ها چندین بار گفته بود که هیچ جایگزینی برای جنگ وجود ندارد. او کمی قبل از انعقاد برجام، مطلبی در نیویورک‌تایمز با این عنوان نوشت: «برای جلوگیری از بمب ایرانی، ایران را بمباران کنید». او در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که تنها راه‌حل درازمدت برای قضیه ایران، تغییر رژیم است.۹
بولتون دیدگاه‌های خود در این باره را در گردهمایی‌های سالانه مجاهدین خلق در پاریس مطرح می‌کرد؛ یعنی همان گروهی که از ده‌ها سال پیش، در پی سرنگونی حکومت در ایران بوده است. او بیش از یک دهه با مجاهدین خلق رابطه نزدیک داشت و برای سخنرانی در میان آنان پول می‌گرفت. در گردهمایی ژوئیه ۲۰۱۷ بولتون اصرار داشت: سیاست جدید واشنگتن برای ثمر دادن باید فقط تغییر رژیم باشد و با دو سال کار در این زمینه، به هدف خود در ایران خواهیم رسید. سخنان او باعث ذوق‌زدگی حاضران شد. بار دیگر، بولتون در همایش مارس ۲۰۱۸ به مجاهدین خلق قول داد در چهلمین سال انقلاب، همراه با یکدیگر جشن سرنگونی را در تهران خواهند گرفت.
سرانجام در همان ماه، بولتون به سفارش تندروها وارد کابینه شد و شتاب به‌سوی جنگ آغاز شد. کمی پس از تعیین بولتون به‌عنوان مشاور امنیت ملی، ترامپ در مه ۲۰۱۸ از برجام خارج شد که به زنجیره‌ای از یک بحران فزاینده در روابط بین‌المللی منجر شد و رویارویی هسته‌ای را دوباره به صحنه آورد. ترامپ تحریم‌های اقتصادی را در آوریل ۲۰۱۸ اعلام کرد با این هدف که صادرات نفت ایران را کاهش دهد. در مه ۲۰۱۹ بولتون از پنتاگون خواست نقشه‌ای برای تهاجم به ایران با حضور ۱۲۰ هزار نیروی امریکایی را طراحی کند. سیر وقایع پس از این شتاب گرفت: حمله مشکوک به نفت‌کش‌ها در نزدیک تنگه هرمز، توقیف نفت‌کش ایرانی در جبل‌الطارق توسط انگلیس، حملات اسرائیل به عراق و سوریه با ادعای هدف‌گیری نیروهای ایران و سرانجام، ترور سردار سلیمانی. ایران نیز چند واکنش نظامی نشان داد: در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۹ ایران یکی از بزرگ‌ترین پهپادهای ارتش امریکا به ارزش ۲۲۰ میلیون دلار را بر فراز تنگه هرمز سرنگون کرد.۱۰
سپس رئیس موساد، ایران را مسئول حملاتی در منطقه خلیج فارس توسط سپاه پاسداران و گروه‌های مرتبط دانست. همچنین ایران در واکنش به اقدامات امریکا و متحدانش، یک نفت‌کش انگلیسی را در نزدیکی تنگه هرمز توقیف کرد و پایگاه امریکا در عراق را هدف حمله موشکی قرار داد.
اما بدترین نتیجه برای امریکا و متحدانش این بود که ایران قدم‌به‌قدم، محدودیت‌های حاصل از برجام را از دوش خود برداشت و به برنامه هسته‌ای خود توسعه داد؛ البته ترامپ و مشاورانش این اقدامات ایران را دلیلی بر غیرقابل‌اعتماد بودن این کشور دانستند. اما آن‌ها باید پیش‌بینی می‌کردند که پس از خروجشان از برجام، چه نوع مسائلی پیش خواهد آمد. یک مقام امریکایی به نیویورک‌تایمز گفت یک سال قبل از خروج امریکا از قرارداد اتمی، سازمان سیا یک برآورد سرّی از پیش‌بینی واکنش ایران در صورت اقدام تند امریکا در این باره را به مقامات ارائه کرد. نتیجه این برآورد، ساده‌انگارانه بود: عناصر تندرو در ایران قدرت بیشتری خواهند گرفت و میانه‌روها را کنار خواهند زد و ایران تلاش خواهد کرد با قطع ارتباطات دیپلماتیک، حمله‌ای را در خلیج فارس، عراق یا جای دیگری در منطقه آغاز کند.
ایلان گلدنبرگ۱۱از مقامات ارشد پنتاگون در دوران اوباما، از خاطرات خود در سال‌های پیش از قرارداد اتمی می‌گوید. او آن دوره را به یک بازی بر اساس بلوف طرف‌های درگیر تشبیه می‌کند: اسرائیل می‌خواست دنیا باور کند که روزی به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله خواهد کرد گرچه هنوز تصمیم آن را نگرفته است. امریکا می‌خواست دنیا باور کند که آماده حمله به ایران برای جلوگیری از دستیابی آن به بمب هسته‌ای است، اما این را به‌عنوان یک گزینه روی میز نگه داشته است. ایران نیز می‌خواست دنیا بداند که به یک قدرت هسته‌ای تبدیل شده، اما تصمیمی برای ساخت بمب ندارد. خروج ترامپ از برجام، بار دیگر این بازی را به شکل جدیدی احیا کرد. به نوشته نیویورک‌تایمز، این بار رئیس‌جمهور امریکا درباره قدرت خود لاف می‌زند اما مشخص شده که تمایلی به استفاده از آن ندارد، زیرا دریافته که ممکن است اوضاع منطقه از کنترل خارج شود. وزیر خارجه ایران در آگوست ۲۰۱۹ در سخنرانی خود در استکهلم گفت: ترامپ نمی‌تواند انتظار داشته باشد که خودش غیرقابل‌پیش‌بینی باشد، اما دیگران قابل پیش‌بینی باشند. به تعبیر او، پیش‌بینی‌ناپذیر بودن متقابل است و به هرج‌ومرج خواهد انجامید.
آیا راهبرد امریکا در مورد ایران با انتخابات امریکا ارتباط دارد؟
هدف ترامپ از فشار اقتصادی بر ایران، کشیدن دولت آن به‌پای میز مذاکره است تا قراردادی مطابق خواست امریکا برای توقف دائمی برنامه هسته‌ای ایران، و محدودکردن نقش منطقه‌ای و قدرت موشکی آن بسته شود. اما این قمار ترامپ فقط وقتی ممکن است فایده‌ای داشته باشد که قبل از انتخابات سال ۲۰۲۰ امریکا نتیجه دهد وگرنه، احتمالاً رئیس‌جمهور دیگری بر سر کار خواهد آمد که کمتر تندرو باشد و عجله‌ای برای درگیر شدن با ایران نداشته باشد، حتی اگر خود ترامپ دوباره انتخاب شود و ایران تا آن زمان، برنامه‌های خود را ادامه دهد، او دیگر انگیزه‌ای مانند امروز برای فشار بر ایران نخواهد داشت. زیرا به‌طور کلی، رؤسای جمهور امریکا فقط برای انتخاب در دور دوم باید به حامیان خود (در اینجا ادلسون و ایپک) امتیاز بدهند و پس از آن نیازی به این کار ندارند. از سوی دیگر، بعید است نتانیاهو تا آن دوران، نخست‌وزیر اسرائیل بماند یا نگران انتخاب مجدد خود باشد.
تام دانیلون۱۲، مشاور امنیت ملی در دولت اوباما، با این استدلال که امریکا در دوره اوباما توانست با نوعی قرارداد صلح، از هراس جنگ و اشاعه تسلیحات اتمی جلوگیری کند، برجام را دارای منافع بزرگ برای امریکا می‌داند؛ البته ایران نیز با این اهداف مشکلی نداشت. اما خروج امریکا از برجام، هراس را به امریکا و اسرائیل بازگرداند. در اوضاع پرتنش کنونی، هر نوع محاسبه غلط آن‌ها می‌تواند فضای انتخابات امریکا، امنیت اسرائیل، نیروهای منطقه‌ای امریکا، خطوط کشتیرانی، معاملات نفتی، بازارهای بورس و فضای مجازی را به هم بریزد و جامعه امریکا را در جنگی فاجعه‌بار درگیر کند.
افکار عمومی ایرانیان درباره خواسته‌های امریکا از ایران چگونه است؟
امریکا این استدلال را مطرح کرده که اگر پول کمتری به خزانه ایران وارد شود، دولت ایران مجبور خواهد شد برای کاستن از مشکلات مردم خود، هزینه کمتری صرف حزب‌الله و سایر گروه‌های مرتبط در خاورمیانه کند؛ البته سازمان‌های جاسوسی امریکا می‌گویند حمایت مالی و نظامی ایران از این نوع گروه‌ها در سال‌های اخیر کم شده و سران عربستان و امارات باید خوشحال باشند که نفوذشان در امریکا در دوران ترامپ زیاد شده و ثمراتی هم داشته است.
با وجود گزارش سازمان‌های جاسوسی امریکا، دو شگفتی در این قضیه به چشم می‌خورد: یکی اینکه توان نظامی و نفوذ منطقه‌ای ایران در همین دوران، بیشتر شده و بر نگرانی‌های متحدان امریکا افزوده است. دیگر اینکه نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اکثر مردم ایران از نقش منطقه‌ای این کشور حمایت می‌کنند. نظرسنجی‌های طراحی‌شده توسط مرکز مطالعات امنیتی و بین‌المللی دانشگاه مریلند۱۳ بارها در طی سال‌های اخیر از طریق مؤسسات حرفه‌ای سنجش افکار انجام داده تا سیر افکار عمومی در ایران را به دور از تبلیغات داخلی و خارجی، برای پژوهشگران بین‌المللی آشکار کند.۱۴
برای نمونه، در آگوست ۲۰۱۹ از ایرانیان پرسیده شد که با توجه به وقایع اخیر بین ایران، امریکا، انگلیس و کشورهای خلیج فارس، در مورد پهپادها، تانکرها و سایر کشتی‌ها، رفتار ایران باید چگونه باشد (سؤال ۲۶ از فایل PDF در سایت مرکز فوق). حدود ۷۷ درصد شرکت‌کنندگان پاسخ دادند در صورت تخلف از مرزهای دریایی و هوایی ایران، یا حمله به یک کشتی یا هواپیمای ایرانی، این کشور باید مرتکبین را تنبیه کند تا احتمال چنین وقایعی در آینده کاهش یابد. همچنین پرسیده شد آیا از نظر شما، فعالیت‌های سپاه پاسداران در منطقه خاورمیانه باعث امنیت بیشتری برای ایران شده است (سؤال ۲۷). در مه ۲۰۱۹ حدود ۷۵ درصد مردم و سپس در آگوست ۲۰۱۹ حدود ۸۰ درصد مردم پاسخ مثبت داده‌اند. نیز وقتی درباره درس‌های برجام از ایرانیان پرسیده شد (سؤال ۵۰)، در ژانویه ۲۰۱۸ حدود ۶۷ درصد و سپس در مه ۲۰۱۹ حدود ۷۰ درصد شرکت‌کنندگان پاسخ دادند که تجربه برجام نشان می‌دهد امتیاز دادن ایران به قدرت‌های خارجی، ارزش ندارد، زیرا ایران نمی‌تواند اطمینان یابد که آن قدرت‌ها به تعهدات خود در قرارداد پایبند خواهند بود.
وقتی در مه ۲۰۱۹ درباره توسعه برنامه موشکی ایران پرسیده شد (سؤال ۵۲)، حدود ۹۲ درصد شرکت‌کنندگان، آن را برای ایران مهم یا تا حدودی مهم دانستند. نیز پرسیده شد به نظر شما آیا ساختن موشک‌های پیشرفته، باعث کاهش یا افزایش احتمال حمله سایر کشورها مثل امریکا یا اسرائیل به ایران خواهد شد (سؤال ۵۳). در مه ۲۰۱۹ حدود ۶۱ درصد پاسخ دادند احتمال حمله به ایران کاهش می‌یابد و حدود ۲۲ درصدگفتند تأثیری بر آن نخواهد داشت. همچنین پرسیده شد آیا ایران باید نقش منطقه‌ای خود را افزایش یا کاهش دهد (سؤال ۵۷). در مه ۲۰۱۹ حدود ۶۶ درصد طرفدار افزایش آن، حدود ۱۸ درصد هوادار حفظ آن در سطح موجود و حدود ۱۱ درصد طرفدار کاهش آن بودند. وقتی درباره نیروهای ایران در سوریه پرسیده شد (سؤال ۵۹)، در مه ۲۰۱۹ حدود ۶۱ درصد پاسخ دادند ایران باید نیروی نظامی خود را در آنجا حفظ کند.
آیا روابط نزدیک نتانیاهو با ترامپ، ثمراتی در بین یهودیان اسرائیل و امریکا داشته است؟
مشکلات کنونی باعث نزدیک شدن امریکا و اسرائیل شده است. نتانیاهو که زمانی خود را در مبارزه آشکار با اوباما می‌دید، اکنون از روابط خود با ترامپ حتی برای بقای سیاسی خود سود می‌جوید. تبلیغات گسترده نتانیاهو و رسانه‌های همسو، باعث محبوبیت ترامپ بین اسرائیلی‌ها شده و مقر حزب لیکود در تل‌آویو، پوستر بزرگی از نتانیاهو و ترامپ را در کنار هم نصب کرده است. سوی دیگر این ساختمان، پوستری از نتانیاهو در کنار پوتین رئیس‌جمهور روسیه را نشان می‌دهد. این نشانه‌ای از اتکای نتانیاهو به روابط خارجی‌اش است تا بتواند از بحران فساد و بلاتکلیفی در انتخابات اسرائیل، جان سالم به در برد. به قول یک مقام اسرائیلی، ترامپ با یک حرکت نامطلوب می‌تواند باعث شکست نتانیاهو در انتخابات بشود.
وضعیت در میان یهودیان امریکا متفاوت است. درست در زمانی که ترامپ خود را این‌قدر در آغوش نتانیاهو نشان می‌دهد، نظرسنجی‌ها نشان از پشت کردن اکثر یهودیان امریکا به این دو نفر دارد. روزنامه هاآرتص با استناد به نظرسنجی یک بنیاد یهودی امریکایی می‌گوید چند دلیل برای نارضایتی فزاینده یهودیان امریکا از این دو وجود دارد.۱۵
اولین علت، حمایت نتانیاهو از ترامپ و سیاست‌های اوست. سپس قدرت گرفتن نیروهای راست‌گرا و مذهبی در سیاست‌های اسرائیل، رفتارهای اسرائیل با فلسطینی‌ها، توسعه شهرک‌سازی در کرانه باختری، و کنار زدن یهودیان سکولار اسرائیل از صحنه است. اکثر یهودیان امریکا حامی راه‌حل دو کشور مجزا در فلسطین هستند؛ یعنی حداقل بخشی از شهرک‌ها باید برچیده شود تا کشور مستقل فلسطینی در کرانه باختری مستقر گردد؛ البته اکثر یهودیان از وجود اسرائیل حمایت می‌کنند، اما حدود یک‌سوم یهودیان امریکا می‌گویند بین خود و اسرائیل، چندان پیوندی یا اصلاً پیوندی احساس نمی‌کنند. فقط ۲۴ درصد یهودیان امریکا در سال ۲۰۱۶ به ترامپ رأی دادند و اکثریت قاطع، طرفدار دموکرات‌ها بودند. اما به قول روزنامه نیویورک‌تایمز، ترامپ پشتیبانی از اسرائیل را نوعی آزمون برای یهودیان امریکا معرفی کرده است. او می‌گوید یهودیان مخالف با سیاست‌های وی، هم به اسرائیل و هم به قوم یهود، بی‌وفایی می‌کنند.
علت اخراج بولتون از کابینه ترامپ چه بود؟
ترامپ در ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۹ جان بولتون، سومین مشاور امنیت ملی خود در طی دو سال حکومت را با یک توئیت، از کاخ سفید اخراج کرد. ترامپ گفت او و سایر اعضای کابینه با بسیاری از پیشنهادهای بولتون بشدت مخالف بودند. مسائل ایران و سوریه در صدر این فهرست بود و بولتون دقیقاً نظرات نتانیاهو را دنبال می‌کرد. البته از ابتدا انتخاب او برای این پست عجیب به نظر می‌رسید، چون شعار ترامپ «اولویت برای امریکا»۱۶بود یعنی توجه به مسائل داخلی و تجاری امریکا، نه دخالت در کشورهای دیگر. ترامپ از قبل، شیفته برنامه‌های متعدد فاکس‌نیوز با حضور بولتون بود و علاوه بر سفارش اسرائیل و حامیانش، این در انتخاب او به‌عنوان مشاور امنیت ملی تأثیر داشت. اما مقامات کاخ سفید می‌گویند ترامپ مرتباً جلوی آن‌ها به بولتون متلک می‌گفت. مثلاً: «بگذار حدس بزنم. تو می‌خواهی به همه آن‌ها (مخالفان امریکا) حمله اتمی بکنی!». ترامپ به‌مرور دریافت که بولتون باعث عصبی شدن رهبران کشورهای دوست، به‌جز محور ضد ایرانی می‌شود.۱۷
ایران نیز از حضور بولتون ناخشنود بود. ظریف وزیر خارجه بارها از تهدیدات «تیم ب» علیه ایران انتقاد کرده بود. منظور او بی‌بی (نتانیاهو)، بولتون، بن‌سلمان (ولیعهد عربستان) و بن‌زائد (ولیعهد امارات) بود. ظریف کمی پس از برکناری بولتون گفت که همه دنیا به‌جز این چند نفر، نفس راحتی خواهند کشید.
بعداً وقتی بولتون می‌خواست با افشاگری خود در جریان استیضاح ترامپ، انتقام خود را از او بگیرد، ترامپ توییت‌های جدیدی برای رسوا کردن او فرستاد ازجمله: «آدمی که سال‌ها پیش نتوانست به‌عنوان سفیر ( امریکا) در سازمان ملل تأیید بگیرد، و از آن زمان برای هیچ‌چیز دیگری تأیید نشده، به من برای شغلی التماس می‌کرد که تأیید سنا را لازم نداشته باشد و من آن را به او دادم، با اینکه خیلی‌ها می‌گفتند آقا این کار را نکن. و بعد وقتی آن شغل را گرفت، در تلویزیون از مدل لیبی اسم برد».۱۸
منظور از مدل لیبی، هجوم امریکا و متحدانش به یک کشور مسلمان برای سرنگونی حکومت آن است. ترامپ در توئیت دیگری می‌گوید: «بولتون اشتباهات زیادی در داوری‌های خود داشت و اخراج شد، چون اگر به حرف او گوش می‌دادم تا حالا در جنگ جهانی ششم هم درگیر شده بودیم. وقتی او اخراج شد، فوراً دست به نوشتن کتابی جنجالی و دروغ زد. این‌ها مسائل محرمانه امنیت ملی است. چه کسی چنین کاری می‌کند؟». منظور از جنگ جهانی ششم، چند جنگی بود که بولتون برای تغییر حکومت در ایران، عراق، سوریه، لیبی و ونزوئلا خواهان آن بود. آرزوی او برای سرنگونی رژیم‌های عراق و لیبی یک بار در سال‌های قبل محقق شده بود.
تفسیر تندروها از بی‌میلی ترامپ برای برخورد نظامی با ایران چگونه بود؟
در ژوئن ۲۰۱۹ ترامپ نقشه‌ای برای واکنش نظامی علیه ایران به انتقام سرنگونی پهپاد گران‌قیمت خود در نظر داشت، اما با نومید ساختن تندروهای متحد خود، آن را در آخرین دقایق لغو کرد. این باعث نگرانی در میان تندروهای ضد ایرانی در اسرائیل و امریکا شد. آن‌ها دریافتند که ترامپ درنهایت، عزم و اراده مقابله نظامی با ایران را ندارد. تندروها می‌ترسیدند که دو شریک دیگر محور ضد ایرانی، یعنی عربستان و امارات، نرم شدن موضع ترامپ در قبال ایران را نشانه‌ای از لزوم تغییر موضع خودشان تلقی کنند تا در برابر ایران تنها نمانند. عربستان و امارات قبلاً بشدت در دولت ترامپ لابی می‌کردند تا موضع سرسختانه‌ای در قبال ایران بگیرد و از برجام خارج شود. ولی امارات در ۲۰۱۹ از کاهش نقش نظامی خود در جنگ یمن پرده برداشت تا از مناقشه‌اش با طرفداران ایران در یمن بکاهد. امارات همچنین نمایندگانی را به تهران فرستاد تا درباره امنیت دریایی منطقه مذاکره کنند. در عربستان نیز اختلاف‌نظر میان بن‌سلمان تندرو با پادشاه هوادار مذاکره با ایران درگرفته است.
در ۳ ژانویه ۲۰۲۰ ترامپ دستور ترور سردار سلیمانی را صادر کرد و ایران در ۸ ژانویه واکنش نظامی خود را با حمله به پایگاه امریکا در عین‌الاسد عراق نشان داد. به فاصله کوتاهی پس از حمله ایران، کنگره امریکا تصمیم گرفت اختیارات جنگی رئیس‌جمهور برای درگیری نظامی با ایران را سلب کرده و منوط به مجوز کنگره کند.
سناتورها و نمایندگان کنگره، ازجمله برخی از جمهوری‌خواهان هم‌حزبی با ترامپ، در پی حمله ایران برآشفته شدند که چگونه اقدام نسنجیده ترامپ در ترور سلیمانی، امریکا را به‌سرعت در آستانه یک جنگ با ایران قرار داده است. وقتی ترامپ با لحنی آشتی‌جویانه اعلام کرد آماده صلح است و واکنش نظامی به ایران نشان نخواهد داد، آن‌ها نفس راحتی کشیدند اما پاسخ سؤال‌های خود از کاخ سفید را در این زمینه که چطور کار به اینجا کشید، نگرفتند. ترامپ برای آنکه فشار را از دوش خود بردارد، اعلام کرد که نیروهای امریکایی در حملات موشکی ایران صدمه ندیده‌اند.
بعداً پنتاگون به‌مرور اعلام کرد که تعداد فزاینده‌ای از سربازان امریکایی در حمله ایران دچار آسیب مغزی شده‌اند. نیویورک‌تایمز از سیاست خبری دولت ترامپ درباره این آسیب‌دیدگان انتقاد کرده است.۱۹
سانسور اخبار نظامی و عدم شفافیت از زمان جنگ اول امریکا علیه عراق در سال ۱۹۹۱ خط‌مشی ارتش امریکا بوده تا رسانه‌ها باعث شکستن روحیه سربازان و مردم نشوند. آمار رسمی از سربازان امریکایی با آسیب مغزی در جنگ‌های این کشور از ۲۰۰۱ به این‌سو، بیش از ۴۱۳ هزار نفر بوده، اما معلوم نیست چه تعداد از این آسیب‌ها منجر به مرگ یا معلولیت دائمی شده است. گزارش فوق می‌گوید واقعیت درباره آسیب جنگ‌ها به مردم امریکا گفته نمی‌شود، گرچه این می‌تواند ناشی از عدم توانایی ارتش در تشخیص صدمات به خود باشد.
اما درواقع، صدمه اصلی به راهبردهای امریکا بود. از یک‌سو، ایران توانست سیستم دفاعی امریکا در مهم‌ترین پایگاهش در منطقه را فلج کند. رؤسای جمهور امریکا همواره می‌گفتند همه گزینه‌ها در مورد ایران روی میز است، ازجمله گزینه نظامی. اکنون این حرف فقط یک گزافه‌گویی به شمار می‌رود. از سوی دیگر، نتانیاهو دریافت که ترامپ اهل جنگ با ایران نیست و اگر اسرائیل به‌تنهایی وارد جنگ با ایران شود، سرنوشتی مشابه پایگاه عین الاسد خواهد داشت و گنبد آهنین نیز نمی‌تواند از اسرائیل دفاع کند. درواقع تندروی‌های این دو نفر، برخلاف خواست ایشان، باعث کنار رفتن گزینه‌های نظامی و افزایش شانس صلح شده است.
آیا نتانیاهو دست از تهدید نظامی ایران برداشته است؟
حضور نتانیاهو بیش از یک دهه بر تصمیم‌گیری‌های امریکا درباره ایران سنگینی کرده و او برای خود، مأموریتی ایدئولوژیک قائل است که هنوز به ثمر ننشسته است. اسرائیل که یک دهه قبل، برای کشاندن امریکا به رویارویی با ایران، از حمله خود علیه این کشور دم می‌زد، بار دیگر از احتمال جنگ سخن گفته است. برخلاف بوش و اوباما که از ترس عواقب پیش‌بینی‌نشده چنین جنگی، تلاش می‌کردند مانع آن شوند، اسرائیلی‌ها تصور می‌کنند ترامپ جلو نتانیاهو را نخواهد گرفت. اما با توجه به مخالفت‌های داخلی، به نظر می‌رسد اسرائیل از جنگ علیه اهداف موجود در خاک ایران منصرف شده و به‌جای آن، صدها حمله پراکنده به سوریه کرده تا مراکز نیروهای ایرانی و حزب‌الله… را هدف قرار دهد. گاهی نیز به مراکز حشدالشعبی در عراق حمله کرده که به ادعای آن، پایگاه موشک‌های ایرانی برای استفاده در سوریه بوده است. بسیاری از حملات هوایی اسرائیل به سوریه با دفاع موشکی، ناکام مانده، اما حتی اگر موفق هم می‌بود، این حملات پراکنده نمی‌تواند جایگزین کاری باشد که روی زمین انجام می‌شود.
تهدید به جنگ می‌تواند یک بلوف یا یک حقه انتخاباتی باشد که نتانیاهو برای افزایش آرا به نفع خود، لازم دارد. اما وقتی رئیس‌جمهور امریکا رغبتی به جنگ ندارد و نخست‌وزیر اسرائیل در فکر سود بردن از تهدید جنگ است، می‌توان انتظار داشت که هیچ جنگی در خاک ایران روی نخواهد داد. یاکوف پری،۲۰ رئیس سابق شین‌بت، سال‌ها سخنان نتانیاهو درباره تهدید ایران و تعابیر آخرالزمانی او را زیر ذره‌بین خود دنبال کرده است. پری می‌گوید: «وقتی بی‌بی (نتانیاهو) پشت تریبون کنشت (پارلمان) می‌رود تا سخنرانی کند، ما مشغول یک بازی شمارش می‌شویم و شرط می‌بندیم که او چند بار نام ایران را بر زبان خواهد آورد. امروزه بی‌بی با طلسم خود سعی می‌کند تا این موضوع را در فهرست مشکلات دنیا نگه دارد، تا ترامپ را عمیقاً در آن درگیر کند، تا عقاید خود را در گوش دیگران فرو کند و نشان دهد که او پیشگوی سرنوشت تلخی است که درباره آن هشدار داده بود».
لئون پانتا که در زمان افول رابطه بین اوباما و نتانیاهو، در پست ریاست سازمان سیا و وزارت دفاع خدمت کرده بود، اکنون اعتقاد دارد که خطری از جانب دیگر در پیش رو است. او می‌گوید: «اگر به نظر برسد که ایالات‌متحده هر چه را که اسرائیل در هر زمینه‌ای می‌خواهد، اجرا خواهد کرد، آنگاه به نظر من ایالات‌متحده اهرم‌های خود را از دست می‌دهد. هدف اساسی ما باید حفاظت از منافع امنیت ملی ما باشد. منفعت ایالات‌متحده در چیست؟ بله، ما دوست و متحد اسرائیل هستیم، اما به نظر من همیشه باید رابطه را به شکلی نگه داریم که به تصویر بزرگ‌تر در آن منطقه توجه کنیم و اینکه برای حفظ صلح در آنجا چه کاری لازم است.» به نظر من به شکل مشابه، امریکا همه اهرم‌های خود علیه ایران را خرج کرده و دیگر کار مؤثری باقی نمانده که ایران به امید جلوگیری از آن، نرمش نشان دهد. یک قدرت بزرگ تا وقتی می‌تواند تأثیرگذار باشد که کشورهای دیگر را در تعلیق میان بیم و امید نگه دارد تا آن‌ها همواره در این اندیشه باشند که چه کنیم تا نظر مثبت آن را جلب کنیم و مانع اقدامات مخرب آن شویم. قدرت گذشته امریکا بر اساس همین سیاست تعلیق در بیم و امید بود و اکنون‌که امریکا همه کارت‌های خود را بازی کرده است، قدرت آن رو به افول می‌رود.■
پی‌نوشت:
۱.https://www.nytimes.com/2019/09/04/magazine/iran-strike-israel-america.html?fbclid=IwAR2eCCBLxDn-r6mJrgdLnxNJpUA6St3YeZ1VxuPCYAQFvpGAI7iXCgQ4Auw
- James Mattis
- Rex Tillerson
- McMaster
- Mike Pompeo
- Brian Hook
- Steve Bannon
- John Bolton
۹.https://www.ccn.com/thank-god-donald-trump-fired-john-bolton/
- https://en.wikipedia.org/wiki/2019_Iranian_shoot-down_of_American_drone
- Ilan Goldenberg
- Tom Donilon
- Center for International & Security Studies at Maryland (CISSM)
۱۴.https://cissm.umd.edu/research-impact/publications/iranian-public-opinion-under-maximum-pressure
https://www.iranpoll.com/publications/maximum-pressure
۱۵.https://www.haaretz.com/us-news/.premium-netanyahu-s-embrace-of-trump-driving-u-s-jews-away-from-israel-survey-shows-1.8495710
- America First
۱۷.https://www.pbs.org/newshour/politics/what-led-up-to-trumps-firing-of-john-bolton
۱۸.https://www.ccn.com/thank-god-donald-trump-fired-john-bolton/
۱۹.https://www.nytimes.com/2020/02/12/opinion/iran-us-trump.html
- Yaakov Peri
