حسین رفیعی
مقدمه
مدتی است مذاکرات شورای انقلاب به‌تدریج منتشر می‌شود و در سایت‌ها در دسترس است. متأسفانه این مذاکرات در آن زمان ضبط نشده و توسط آقایان دکتر عباس شیبانی و بعدها مهندس بازرگان تندنویسی شده‌اند. به همین دلیل کامل و منقّح نیستند و در خیلی از موارد جمله ناقص رها شده است. با وجود این، اطلاعات بسیار مفیدی از فضای مذاکرات و نظرات اعضای شورای انقلاب به دست می‌دهند و بخشی مهم از تاریخ انقلاب و منبعی موثق برای تحلیل انقلاب است که می‌تواند شناخت ما را از انقلاب دقیق کند. ناشر این مذاکرات کار مفیدی که انجام داده توضیحاتی است که در پاورقی آورده و تا حدود زیادی موضوعات را روشن کرده، مخصوصاً منابع توضیحات را هم ذکر کرده است. در اینجا سعی خواهیم کرد فشرده‌ای از این مذاکرات را به‌تدریج منعکس کنیم.
نکات مهم
- با صلاح‌دید امام که در پاریس بودند، هسته مرکزی اولیه شورای انقلاب از پنج روحانی مورد تأیید خود، آقایان مطهری، بهشتی، موسوی اردبیلی، باهنر و هاشمی رفسنجانی در تهران تشکیل شد. این هسته اجازه داشت ت شخصیت‌های دیگر را به ترکیب شورا بیفزاید.
- خبر تشکیل شورای انقلاب، ۲۳ دی ۱۳۵۷ رسانه‌ای شد. تا بهمن ۱۳۵۷ به‌تدریج آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله مهدوی کنی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، آقای احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس مصطفی کتیرایی، سرلشکر قرنی و تیمسار مسعودی به جمع شورا پیوستند.
- با تشکیل دولت موقت، آقایان بازرگان، یدالله سحابی، حاج سید جوادی و کتیرایی به دولت رفتند و قرنی به ارتش منتقل شد. آقایان حسن حبیبی، عزت‌الله سحابی، عباس شیبانی، بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده جای آن‌ها را گرفتند.
- چند ماه بعد، بار دیگر شورا تصمیم به افزایش تعداد اعضای خود می‌گیرد و آقایان میرحسین موسوی، حبیب‌الله پیمان و احمد جلالی هم عضو شورا می‌شوند.
- شورای انقلاب عملاً جایگاه قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری در کلیه امور کشور را داشت. گروه تروریستی فرقان با ترور آقای مطهری در اردیبهشت ۱۳۵۸ و تهدید به ترور ابراهیم یزدی، صادق قطب‌زاده، هادوی (دادستان کل) و امیرانتظام که به‌زعم این گروه در زمره اعضای شورا بودند قلب تصمیم‌گیری انقلاب را هدف قرار داده بود.
- با بروز مشکلات اداره کشور و تعداد مراکز تصمیم‌گیری با موافقت امام، عده‌ای از اعضای شورای انقلاب به دولت موقت آمدند تا «حفظ وحدت» محقق شود. آقای خامنه‌ای معاون وزیر دفاع، آقای باهنر معاون وزیر آموزش و پرورش، آقایان رفسنجانی و مهدوی کنی معاونان وزیر کشور و آقای بنی‌صدر، معاون وزیر دارایی شدند. فهرست اعضای شورا کماکان محرمانه بود.
- پس از چندی تعدد مشکلات و ضعف شورای انقلاب و دولت موقت، مردم را نسبت به آینده کشور دچار تردید کرد. دولت موقت اعتراض داشت تعداد مراکز تصمیم‌گیری مانع کار آن است. بنی‌صدر معتقد بود دولت بازرگان «نظام» ندارد و مترصد است بنیان ساختار رژیم سابق را حفظ نموده و تنها آن را اصلاح کند.
جبهه ملی توصیه کرد که دولت موقت کنار رود و شورای انقلاب منحل شود و قدرت خود را به دولت منتخب رهبری انقلاب واگذار کند. دکتر بهشتی نقد شورا به دولت موقت را این می‌دانست که نباید نیروهای انقلابی در پیچ و خم بوروکراسی اداری موجود تضعیف و خنثی شوند.
- با درگذشت ناگهانی آیت‌الله طالقانی در شهریور ۵۸، شورای انقلاب اعلام کرد رئیس خود را از دست داده است. درحالی‌که آیت‌الله طالقانی از چند ماه پیش از فوت در جلسات شورای انقلاب شرکت نمی‌کرد و آقای بهشتی عملاً ریاست شورا را در اختیار داشت.
- در مذاکرات آمده است که از اول آبان ۵۸، دولت و شورای انقلاب به این توافق دست یافتند که امکان اداره کشور به سبک قبلی مقدور نیست و دولت موقت باید کناره‌گیری کند و دولتی با ترکیب جدید جایگزین شود. اشغال سفارت امریکا، نوعی کاتالیزور بود که به کناره‌گیری دولت موقت شتاب داد. پس از این، شورای انقلاب اعلام کرد طرحی ضربتی برای اداره کشور در نظر دارد. ایران تا پایان انتخابات مجلس نخست‌وزیر نخواهد داشت و باید تغییراتی بنیادین در نظام اقتصادی و اجتماعی حاصل شود و با جذب نیروهای جوان، مؤسسات و وزارتخانه‌ها از عناصر فاسد، پاک‌سازی و شورا ترمیم شود و سه انتخابات تصویب قانون اساسی، انتخاب رئیس‌جمهور و نمایندگان مجلس به عمل آید.
- در این مقطع شورای انقلاب امور تقنینی و اجرایی را به عهده گرفت، درحالی‌که توان این کار را نداشت و به‌رغم برداشت عمومی، قدرت سیاسی، تمرکزی در شورای انقلاب نداشت. چهره‌هایی چون بازرگان، معین‌فر به شورای انقلاب پیوستند و جلالی و میرحسین موسوی مسئولیت‌های دیگری را عهده‌دار شدند. آقایان بهشتی، رفسنجانی، مهدوی کنی و موسوی اردبیلی به ترتیب متصدی سرپرستی جهاد سازندگی، وزارت کشور، کمیته‌ها و دادگاه‌های انقلاب و سپاه و بنیاد مستضعفان شدند. بنی‌صدر تصدی دو وزارتخانه امور خارجه و اقتصاد و دارایی را عهده‌دار شد. حبیبی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، عزت‌الله سحابی به سازمان برنامه و بودجه، شیبانی به وزارت کشاورزی و معین‌فر به وزارت نفت رفتند.
در همین ایام روزنامه بنی‌صدر، اسامی شورای انقلاب را افشا کرد و از آقایان منتظری، بهشتی، اردبیلی، مهدوی کنی، خامنه‌ای، باهنر، هاشمی رفسنجانی، بازرگان، شیبانی، بنی‌صدر، معین‌فر، قطب‌زاده، حبیبی و عزت‌الله سحابی نام برد (انقلاب اسلامی، ۲۲/۸/۵۸)
- مهندس بازرگان، وظیفه جدید شورای انقلاب را راهی می‌دید که آقایان متوجه اشکالات خواهند شد. دولت موقت می‌گفت «اختلاف هست، تعدد مراکز تصمیم‌گیری است و نمی‌شود کاری کرد». شورا معتقد بود نباید معطل این حرف‌ها شد و با سرعت بخشیدن به اقدامات انقلابی نیازهای جامعه انقلابی را باید محقق نمود.
جبهه ملی طی یک نامه سرگشاده به امام خمینی اعتراض کرد که سابقه ندارد شورای انقلاب جایگزین نخست‌وزیر و مقام اجرایی شود. جنبش مسلمانان مبارز این نقد را به شورای انقلاب وارد می‌دانست که روش و طرز عمل و بینش فکری و مشی آن به همراه دولت موقت، درمجموع با مقتضیات و ضرورت‌های انقلاب تناسب نداشته و اعضای آن خط امام را بر مبنای مذاق و مصلحت فردی خویش تفسیر می‌کنند که این امر برای انقلاب سمّ مهلکی است. این اظهارنظر در حالی بود که از چند ماه قبل دکتر پیمان در شورای انقلاب شرکت نمی‌کرد.
شیخ علی تهرانی، خواستار انتشار صورت‌جلسات شورای انقلاب بود. مسعود رجوی از دکتر بهشتی دعوت کرد برای بررسی کارنامه یک‌ساله شورای انقلاب با وی مناظره تلویزیونی داشته باشد (کیهان،۲۲ اسفند ۵۸). آیت‌الله صدوقی طی پیامی به شورای انقلاب هشدار داد بیش از این نشستن و شاهد توطئه بودن برخلاف تعهدات انقلابی است و تاکنون اقدام چندانی در زمینه پاک‌سازی‌ها صورت نگرفته است (جمهوری اسلامی، ۳/۱۰/۵۸).
- در بهمن ۱۳۵۸، بنی‌صدر رئیس‌جمهور و رئیس شورای انقلاب شد. ابتدا اطمینان داد تعدد مراکز قدرت و تصمیم‌گیری را حل کند و وحدت کامل را محقق خواهد ساخت (اطلاعات، ۸/۱۱/۵۸).
حجت‌الاسلام رفسنجانی اعلام کرد بنی‌صدر یا باید اعضای کابینه خود را برای تصویب به شورای انقلاب معرفی کند یا تا تشکیل مجلس صبر کند. بنی‌صدر هم مورد اخیر را ترجیح داد. او هشدار داد که باید ترکیب و تصمیمات شورای انقلاب با رأی اخیر ملت (انتخاب او) متناسب باشد (اطلاعات، ۱۳/۱۱/۵۸). وی پیش از انتخابات مجلس اعلام کرد باید انتخابات مجلس تجسم همان آرایی باشد که به رئیس‌جمهور داده شد (جمهوری اسلامی، ۳/۱۱/۵۸).
بنی‌صدر هم به تعدد مراکز قدرت ازجمله شورای انقلاب نقد کرد (انقلاب اسلامی، ۲۳/۱۲/۵۸). در مقابل، بهشتی که دیگر رقیب فکری بنی‌صدر شده بود، اعلام کرد قاعده دموکراسی و در تصمیم‌سازی‌های درون شورا رعایت می‌شود (کیهان، ۱۸/۲/۵۹).
- در هفتم خرداد ۱۳۵۹، مجلس شورای اسلامی آغاز به کار کرد و بار مسئولیت شورا به مجلس انتقال یافت. با این وجود، شورا تا پایان تیر ۱۳۵۹ و آغاز رسمی فعالیت دولت منتخب مردم و مجلس برقرار بود.
- دکتر محمدجواد باهنر چند روز بعد از پایان کار شورا، بیلان کاری آن را بیان کرد. بر این اساس شورا ظرف ۱۷ ماه، ۲۰۰۰ لایحه را تصویب کرده بود. او موفق‌ترین طرح شورای انقلاب را لغو قراردادهای استعماری از طرح مستشاران خارجی عنوان کرد.■
