عطا ضمیری
در دوران رقابت‌های انتخاباتی و مناظره‌های تلویزیونی بین کاندیداهای ریاست‌جمهوری، بحث بر سر برنامه‌های اقتصادی کاندیداها از حساسیت بسیار بالایی برخوردار بود. دکتر پزشکیان به‌عنوان نماینده جریان اصلاحات با اشاره به سند چشم‌انداز بیست‌ساله گفتند بدون دادن وعده جدید به دنبال اجرای برنامه‌های مطرح‌شده در سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور هستند که به دلایل مختلف ازجمله تنش بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی و بحران‌های دیگر، هیچ‌یک از اهداف این سند تحقق پیدا نکرده است. از این‌رو آقای دکتر پزشکیان نیز برنامه اقتصادی خود را هماهنگ با اهداف اقتصادی سند چشم‌انداز بیست‌ساله، به‌ویژه آن بخش از سرفصل‌های کلی سیاست‌های اقتصادی کشور ارائه داد.
در سند چشم‌انداز بیست‌ساله، رشد اقتصادی پیوسته، باثبات و ایجاد اشتغال مولد و کاهش نرخ بیکاری از بهترین اهداف اقتصادی سند مطرح‌شده که هدف‌گذاری توسعه اقتصادی کشور را مبتنی بر ایجاد سازوکارهای مناسب برای رفع موانع توسعه صادرات غیرنفتی قرار داده است. همچنین در ادامه، ایجاد سازوکار مناسب برای رشد بهره‌وری عوامل تولید و پشتیبانی از کارآفرینی، نوآوری استعدادهای فنی و پژوهشی را از اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله معرفی می‌کند.
دکتر پزشکیان نیز در بیانیه اقتصادی خود، کارآفرینان و صنعتگران را پیشگامان توسعه کشور معرفی می‌کند و به صراحت حمایت خود را از سرمایه‌داری ملی و کارآفرینان و صنعتگران این‌گونه بیان می‌کند: «کارآفرینان به بهره‌وری و کارایی‌شان وصل هستند که من دست آن‌ها را می‌بوسم و تلاش‌هایشان را ارج می‌نهم». پزشکیان در ادامه با جدا کردن سرمایه‌داری ملی از ثروتمندان نوکیسه می‌گوید: «ثروتمندان نوکیسه را متفاوت از کارآفرینان می‌دانم و همه تلاش خود را به کار خواهم بست که منشأ رانت حذف شود».
آنچه دکتر پزشکیان در بیانیه اقتصادی خود اشاره می‌کند، ریشه در تفکر ملی‌اندیشی شادروان مهندس عزت‌الله سحابی دارد که با توجه به سوابق کاری ایشان در شورای انقلاب، مجلس خبرگان بررسی قانون اساسی، سرپرستی سازمان برنامه و بودجه دولت مهندس بازرگان و در آخر حضور در کمیسیون صنایع اولین مجلس شورای اسلامی پس از پیروزی انقلاب، پیشگامان توسعه در آینده ایران را سرمایه‌داری ملی و طبقه بورژوازی صنعتی معرفی کردند که در زمان خود در مجله ایران فردا به‌صورت کامل آن را تشریح کردند. مهندس سحابی معتقد بود هر کنشگر اقتصادی، به‌ویژه در بخش صنایع به‌عنوان بورژوازی ملّی معرفی نمی‌شود، بلکه سرمایه‌داری ملی دارای اصولی است و در این راستا شش شاخص را به شرح زیر برای یک سرمایه‌دار ملی تعریف می‌کند:
ملاک و معیار تولید ملّی، کالاها و نیازمندی‌های جامعه، ایجاد ارزش افزوده است. در بخش صنعت داخلی، روی مواد اولیه یا واسطه‌ای و نیمه‌ساخته خارجی ایجاد ارزش افزوده می‌کند. هر چقدر در یک صنعت ارزش افزوده یا سهم واقعی تولید کالا (مواد اولیه، انرژی، کارگران ماهر، مدیران و کارشناسان) متکی به منابع داخلی باشد، ارزش افزوده آن برای کشور بیشتر خواهد بود. در نتیجه ارزش افزوده تولید کالای داخلی معیار سنجش ارزش جایگاه یک بورژوازی ملی است.
۲. بهبود کیفیت و افزایش سطح بهره‌وری طی برنامه‌ریزی دوره‌ای (معمولاً پنج‌ساله) بدون شک در یک کشور توسعه‌نیافته، طبقه بورژوازی صنعتی با ارزش افزوده پایین آغاز به کار می‌کند، اما تفاوت عمده سرمایه‌دار ملی با دیگران در برنامه‌ریزی دقیق و جدی دوره به دوره در راستای افزایش سطح کیفی کالا تولیدی خود با ارزش افزوده بیشتر است.
۳. نگاه درازمدت و میان‌مدت به استراتژی توسعه صادرات‌محور از اصول سرمایه‌داری ملی است؛ چراکه صرف‌نظر از ارزش افزوده کوشش و جدیت دارد که کالای تولیدی خود را به لحاظ کیفی و نیز هزینه تمام‌شده به حدی برساند که توان رقابت با تولیدات سطح جهانی داشته باشد و تجارت خارجی کشور را به تراز مثبت برساند.
۴. بورژوازی ملی متعهد به منافع ملی کشور است؛ چراکه با پرداخت حقوق، عوارض دولتی و مالیات‌ها، خود را متعهد به توسعه ملی و توسعه پایدار کشور می‌داند و نسبت به پرداخت عوارض و مالیات‌ها متعهد است.
۵. سرمایه‌داری ملی نسبت به حقوق دستمزد و مزایای کارکنان خود مسئولانه متعهد است و تأمین رفاه و بیمه کارکنان خود را یک تعهد و مسئولیت اجرایی تلقی می‌کند. همچنین بخشی از مازاد درآمد اقتصادی خود را در خدمت‌رسانی به بهبود زندگی و رفاه تنگ‌دستان، محرومان، معلولان و از کار افتادگان اختصاص می‌دهد؛ چراکه ملی فکر می‌کند و نه طبقاتی و همه اقشار جامعه را جزئی از ملت خود می‌شناسد.
۶. سرمایه‌داری ملی مازاد سود انباشته خود را در داخل کشور برای توسعه کمی و کیفی تولید صنعتی و بهبود وضعیت زیست‌محیطی پیرامون خود استفاده می‌کند و آن را در راه‌های سودآور ظاهری دیگر مثل زمین و ساختمان بانکداری و دلالی به کار نمی‌اندازد یا از کشور خارج نمی‌کند.
مهندس سحابی بر این باور بود که آن بخش از سرمایه‌داران یا تولیدکنندگان و کارآفرینان کشاورزی و صنعتی که به بی‌نیازی کشور از دنیای خارج کمک میکنند، به‌ویژه بی‌نیازی از کشورهای قدرتمند حاکم بر اقتصادی جهانی، سرمایه‌داری ملی یا به‌طورکلی ملی‌گرا هستند.
آنچه مهندس سحابی بر آن تأکید داشت، اشاره به صنایع کوچک در ترکیه در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی و همچنین کنش صاحبان صنایع در داخل کشور پس از پایان جنگ هشت‌ساله بوده است. ایشان بر این باور بود نیروهای صاحب ثروت و سرمایه همواره با دیدگاه‌های اعتراضی و انتقادی خود نسبت به حاکمیت، چه در قلمرو داخلی و چه در سیاست خارجی، عملاً دولت‌ها و حاکمیت را کم و بیش وادار به تبعیت از منافع خود و پذیرش مطالب خود می‌کردند و علت این توانایی، همانا نیاز حاکمیت به این طبقه و فعالیت اقتصادی آن بوده است. به همین دلیل مهندس سحابی، پیشگامان توسعه پایدار در جوامع درحال‌توسعه را نه سیاسیون میدانست و نه اندیشمندان حوزه فرهنگی، مذهبی و دینی، بلکه به باور ایشان، این طبقه سرمایه‌داری ملی و بورژوازی صنعتی هستند که می‌توانند مسیر را برای توسعه ملی هموار کنند. مهندس سحابی همواره باور داشت تأثیرگذارترین نقش سرمایه‌داری ملی و بورژوازی صنعتی، باورمندی این طبقه اقتصادی به بالندگی جامعه در یک نظام مردم‌سالار و قانونمند است که به انسجام ملی و توسعه پایدار کشور کمک می‌کند. به همین دلیل نقش سرمایه‌داری ملی را همچون اسکلت یک نظام مردم‌سالار [دموکراتیک] قانونمند، می‌دانسته است.
آنچه مهندس سحابی در یک جمع‌بندی از نقش و رسالت تاریخی بورژوازی ملی کشور بیان کردند در طول یک دهه گذشته بیش از هر زمانی تأثیر و نقش‌آفرینی خود را در جامعه ما به‌ویژه در همراهی صنایع کوچک ما در تأمین نیاز داخلی کشور و جلوگیری از تشدید بحران اقتصادی کشور نمایان کرده است.
بسیار جای افسوس دارد که در طول سه سال دولت آقای رئیسی بیش از هر زمانی صدای شکسته شدن استخوان‌های این طبقه اقتصادی که همواره در کنار مردم ایستاده به گوش رسید و مشکلاتی همچون قطع برق صنایع در فصل تابستان و قطع گاز صنایع در فصل زمستان، از قیمت‌گذاری دستوری تا نرخ بهره سنگین بانکی تا نبود سرمایه در گردش و کمبود نقدینگی برای صنایع کوچک و در آخر افزایش بی‌رویه قیمت حامل انرژی به‌ویژه برق و گاز صنایع نشان از همراهی نکردن دولت‌ها در طول یک دهه گذشته نسبت به مطالبات بحق صنایع کوچک و بورژوازی ملی ما در شرایط بحرانی کشور دارد.
آخرین سنگر امید صنایع کوچک و بورژوازی ملی، رویکرد مصلحانه آقای مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور کشور است تا طبق آنچه در بیانیه اقتصادی خود بیان کرده‌اند بحران‌های اقتصادی موجود، مورد بررسی و بازنگری قرار گیرد و بورژوازی ملی با حفظ سرمایه خود در صنایع کوچک کشور بتوانند رسالت تاریخی خود در امر توسعه پایدار را به‌درستی اجرا کند.
منابع
– بیانیه اقتصادی ستاد انتخاباتی دکتر مسعود پزشکیان.
– «بورژوازی ملی در ترکیه و ایران»، مهندس عزت‌الله سحابی، مجله چشم‌انداز ایران، شماره ۵۴، اسفند ۱۳۸۷ و فروردین ۱۳۸۸.
