یاسر فیض‌آبادی۱
داستان دنباله‌دار کمبود یا مازاد عرضه و نوسانات مداوم قیمتی در صنعت مرغداری کشور اعم از نیمچه گوشتی، تخم‌گذار و مرغ مادر که اخیراً به معدوم‌سازی ۱۵ میلیون قطعه جوجه یک‌روزه به بهانه نبود خریدار و قیمت‌های پایین‌تر از هزینه تولید توسط برخی واحدهای تولید جوجه انجامید، عمق فاجعه در این صنعت را نمایان کرد. صنعت مرغداری یکی از بزرگ‌ترین صنایع غیرنفتی کشور به حساب می‌آید، ولی به دلیل نبود حمایت مؤثر دولت، زنجیره تولید در این بخش بهینه نشده و حلقه‌های زنجیره پسین و پیشین صنعت به‌طور ناکارآمدی فعال است. انتشار ویروس کرونا که به تعطیلی دانشگاه‌ها، رستوران‌ها، تالارهای پذیرایی، هتل‌ها و مراسم نوروزی و نتیجتاً کاهش شدید تقاضا برای مرغ منجر شد، این مشکل را دوچندان کرد. به نظر می‌رسد توجه به نکات و توصیه‌های سیاستی زیر در بررسی چالش‌های پیش‌روی صنعت مرغداری حائز اهمیت است:
۱)تقاضا برای جوجه‌ریزی مشتق‌شده از تقاضا برای گوشت مرغ مصرفی جامعه در هر دوره است؛ بنابراین با تخمین میزان مصرف مرغ در کشور، می‌توان ظرفیت تولیدی جوجه را هم تنظیم و کنترل کرد. ازآنجا که در کشور به‌طور ماهانه حدود ۲۰۰ تا ۲۴۰ هزار تن و سالانه ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تن گوشت مرغ تولید و مصرف می‌شود، نیاز است تا ماهانه ۱۲۰ میلیون قطعه جوجه یک‌روزه برای پاسخگویی به چنین تقاضایی پرورش داده شود. این ظرفیت بایستی در ستاد تنظیم بازار مصوب و کنترل شود تا مازاد تولید جوجه یک‌روزه و مرغ به عرضه کمتر از قیمت مصوب در بازار و زیان مرغداران مرغ مادر و نیمچه‌های گوشتی منجر نشود.
۲)متأسفانه فرهنگ تولید و مصرف گوشت مرغ در جامعه دچار نابسامانی‌هایی شده است. مرغداران تصور می‌کنند با افزایش وزن، سود متوسط هر واحد تولیدی افزایش می‌یابد، درحالی‌که با افزایش وزن بالای دو کیلو (سایز استاندارد)، ضریب تبدیل خوراک هم کمتر شده و مرغ در ازای مصرف هر کیلو دان وزن‌دهی کمتری خواهد داشت، درنتیجه سوددهی متوسط پایین می‌آید.
در طرف مصرف‌کننده نیز به باور عمومی شهروندان، مرغ درشت نشان از سلامت آن دارد، درحالی‌که با افزایش وزن بیش از سایز استاندارد، چربی بیشتر جایگزین گوشت می‌شود. به دلیل رعایت نکردن اندازه استاندارد جهانی، در مواقعی که بازار داخلی با مازاد عرضه و کاهش قیمت مواجه می‌شود امکان صادرات مرغ نیز وجود ندارد که رفع این معضل نیازمند کنترل شدید شرکت پشتیبانی دام و طیور است. از طرفی به دلیل نبود سردخانه‌های مجهز و کافی، ظرفیت خرید و نگهداری این شرکت برای ذخیره‌سازی و فروش در زمان کمبود عرضه نیز فراهم نیست.
می‌توان با صادرات جوجه و مرغ مازاد بر نیاز داخل افزون بر جلوگیری از زیان تولیدکنندگان، ارز قابل‌توجهی را وارد کشور کرد (همان‌طور که در گذشته به کشورهایی مانند پاکستان، افغانستان، ارمنستان و عراق جوجه و مرغ صادر می‌شد)، اما مسائل فوق‌الذکر قدرت رقابت از صادرکنندگان را سلب کرده است.
۳)درحالی‌که در حلقه‌های زنجیره تولید جوجه و مرغ شاهد تعدد واحدهای تولیدی در کشور هستیم، حلقه‌های بازاریابی و تجارت محصول شامل کشتارگاه‌ها و واردات خوراک دچار شبه‌انحصارات است که همین امر موجب استثمار مرغداران شده است. عمده واردات خوراک در انحصار افراد خاصی است که تعیین‌کننده قیمت دان خوراکی هستند و حتی در استان‌هایی که صدها واحد مرغداری فعال است تنها یک کشتارگاه وجود دارد که تعیین‌کننده قیمت مرغ تولیدی مرغداران است. وجود چنین شرایطی موجب کاهش مداوم قدرت چانه‌زنی مرغداران در مقابل انحصارگران در این صنعت شده است.
۴) شرکت پشتیبانی امور دام و طیور که زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی فعالیت می‌کند مسئول تنظیم بازار گوشت مرغ کشور است. با وجود آنکه ستاد تنظیم بازار در سال گذشته قیمت مصوب هر قطعه جوجه یک‌روزه را ۲ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام کرد، متأسفانه مسائلی نظیر مازاد تولید و کمبود و گرانی دان خوراکی سبب شد تا برای فروش هر قطعه جوجه یک‌روزه به نرخ ۵۰۰ تومان هم تقاضا در بازار وجود نداشته باشد، حتی در صورت موفق نبودن در کنترل و تنظیم بازار، روش‌های مختلفی برای از بین بردن مازاد تولید جوجه وجود دارد، به‌طور مثال تخم‌مرغ قبل از اینکه به دستگاه برود به‌صورت خوراکی بفروش رسد. معدوم‌سازی جوجه‌های یک‌روزه قبل از اینکه عملی اقتصادی باشد عملی غیرانسانی و غیراخلاقی است. با این معدوم‌سازی، باید با یک وقفه کوتاه زمانی منتظر کمبود تولید و عرضه مرغ، افزایش مجدد قیمت و نارضایتی شهروندان باشیم.
به هر تقدیر نباید با چنین واقعه دردناکی به‌صورت یک پدیده مقطعی برخورد کرد، زیرا علت اصلی آن نه در کرونا، بلکه در ساختار غلط نظام تعادل بین عرضه و تقاضا در این صنعت ریشه دارد. ادامه بی‌توجهی مسئولان ذی‌ربط به چالش‌های مطرح‌شده می‌تواند تأمین مرغ موردنیاز کشور را مجدداً دچار چالش کند، به‌طوری‌که همچنان شاهد داستان دنباله‌دار مازاد عرضه مرغ، کاهش قیمت و زیان مرغداران در یک دوره و سپس کمبود عرضه مرغ، افزایش قیمت و نارضایتی شهروندان در دوره بعد خواهیم بود.■
پی‌نوشت:
- استادیار گروه اقتصاد مدیریت کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائمشهر
