فلسطین سرزمین خون و قیام

 

چگونه نتانیاهو مخالفانش را با کرونا فریب داد و خود را تثبیت کرد؟

#بخش_سیزدهم

 

در سیزدهمین بخش از گفت‌وگو با محمد احمدی درباره فلسطین، ایشان به تلاش ایدئولوژیک اونجلیک‌ها و اسرائیل برای جنگ آخرالزمان علیه ایران، شتاب نتانیاهو برای تحقق رؤیاهایش پیش از سقوط ترامپ، آثار سیاسی کرونا در مثلث ایران-امریکا-اسرائیل چگونه نتانیاهو مخالفانش را با کرونا فریب داد و خود را تثبیت کرد اشاره کرده است. گفتنی است مطالب این مجموعه تاکنون در هیچ کتابی منتشر نشده و تحقیقات ایشان مبتنی بر مستندات در منابع جدید و دست‌اول است که این گفت‌وگوها را بسیار خواندنی کرده و مشتاقانی در میان نخبگان ایرانی دست و پا کرده است.

 

آیا انتخابات پارلمان اسرائیل در مارس ۲۰۲۰ توانست سرنوشت نتانیاهو را روشن کند؟

پس از این انتخابات، احزاب به شکل زیر، کرسی‌های کنشت را تقسیم کردند:

– حزب لیکود با ایدئولوژی مرکب از لیبرالیسم و محافظه‌کاری ملی‌گرا به رهبری نتانیاهو با ۳۶ کرسی؛

– حزب «آبی و سفید» با ایدئولوژی لیبرالیسم فراگیر و رهبری بنی گانتز۱ با ۳۳ کرسی؛

– حزب «لیست پیوند» مرکب از اعراب فلسطینی به رهبری ایمن عوده۲ با ۱۵ کرسی؛

– حزب شاس۳ با ایدئولوژی پوپولیسم مذهبی، مرکب از یهودیان سفاردی و شرقی با ۹ کرسی؛

– حزب «اسرائیل وطن ما» با ایدئولوژی ملی‌گرای سکولار، مرکب از یهودیان روس به رهبری آویگدور لیبرمن۴ با ۷ کرسی؛

– حزب «یهودیت توراتی متحد» با ایدئولوژی محافظه‌کاری مذهبی، مرکب از یهودیان اشکنازی با ۷ کرسی؛

– حزب «کارگر- گشر- مرتز»۵ با ایدئولوژی سوسیال‌دموکراسی با ۷ کرسی؛

– حزب «یمینا»۶ با ایدئولوژی راست‌گرایی و صهیونیسم مذهبی با ۶ کرسی.۷

پس از انتخابات، بنی گانتز مأمور تشکیل کابینه شد، اما نیاز به اتحاد بین مخالفان نتانیاهو داشت. لیبرمن، احزاب چپ و لیست پیوند (اعراب) با وجود اختلاف در ایدئولوژی، حاضر به همکاری با گانتز برای برکناری نتانیاهو بودند، اما او موفق به کسب آرای کافی از نمایندگان نشد. در پی شیوع کرونا در اسرائیل، گانتز در یک چرخش کامل اعلام کرد که برای ائتلاف اضطراری با نتانیاهو آماده است. قرار شد این دو نفر کابینه جدید را با نخست‌وزیری نوبتی تشکیل دهند، به‌طوری‌که نتانیاهو در هجده ماه اول، نخست‌وزیر باشد و گانتز معاون او شود. سپس در هجده ماه بعدی، جای این دو عوض شود.

 آیا اختلاف بین دو جناح اصلی در انتخابات اسرائیل، اجازه تشکیل دولت ائتلافی به آن‌ها را می‌دهد؟

یکی از اختلافات بین نتانیاهو و گانتز بر سر طرح صلح ترامپ موسوم به معامله قرن است. ترامپ و نتانیاهو مخالف امتیاز دادن به فلسطینی‌ها در این باره هستند، ولی گانتز خواهان مذاکره با آن‌هاست. نوع تعامل با فلسطینی‌ها مهم‌ترین بحث سیاسی درازمدت در اسرائیل است و اختلاف بر سر آن باعث شکاف و احتمالاً فروپاشی یک کابینه ائتلافی در اسرائیل خواهد شد. نتانیاهو قول داده بر اساس طرح ترامپ، بخش‌های بزرگی از کرانه باختری را به‌سرعت و بدون توجه به جلب نظر جهانی، ضمیمه اسرائیل کند، اما گانتز می‌گوید فقط وقتی چنین خواهد کرد که توافق بین‌المللی برای آن حاصل شود؛ البته چنین توافقی در چارچوب طرح معامله قرن بسیار بعید است؛ البته گانتز در توافق با نتانیاهو تعهد داده که در موضوع الحاق کرانه باختری فقط نظر مشورتی بدهد، پس نمی‌تواند مانع اجرای آن شود. نتانیاهو نیز برای اجرای طرح ترامپ عجله دارد، زیرا ممکن است ترامپ در انتخابات آینده امریکا شکست بخورد و پس از آن، معامله قرن به فراموشی سپرده شود؛ اما مخالفان این طرح هشدار داده‌اند که اجرای آن سبب شعله‌ور شدن آتش منازعه خواهد شد و امید به راه‌حل بر اساس تشکیل دو کشور را از بین خواهد برد. صائب عریقات، سیاستمدار باسابقه تشکیلات خودگردان می‌گوید: «ضمیمه‌سازی (کرانه باختری) به معنای پایان هر امکانی برای راه‌حل بر اساس مذاکره است».

از موارد دیگر اختلاف در کابینه، انتخاب افراد جدید به‌عنوان وزیر دادگستری، دادستان کل، بازپرس دولتی و رئیس پلیس است که باید در محاکمه نتانیاهو از ۲۴ ماه مه ایفای نقش کنند. این محاکمه می‌تواند حتی تا سه سال به درازا بکشد و اگر نتانیاهو درنهایت محکوم شود، دیوان عالی می‌تواند حکم دهد که او به‌عنوان یک مجرم حق ندارد رئیس دولت باشد. پس نتانیاهو تلاش دارد دوستان خود را در پست‌های فوق بگمارد. یکی از متحدان سابق گانتز، به نام یائیر لاپید۸ می‌گوید نتانیاهو در توافق با گانتز حتی توانست کنترل هیئت انتصاب قاضیان دیوان عالی را نیز به دست بگیرد. به قول او: «گانتز قبول کرده که یک متهم به ارتکاب جرم، همه قاضیان مسئول بررسی پرونده خود را منصوب کند. این بی‌آبرویی حد و مرزی ندارد».

درمجموع، این توافق به نتانیاهو فرصت می‌دهد تا دو موضوع بحث‌انگیز روز در اسرائیل را به میل خود پیش ببرد: اولاً به بهانه بحران کرونا، محاکمه خود را به حاشیه ببرد یا حداقل از موضع قدرت با آن برخورد کند؛ و ثانیاً طرح معامله قرن برای حاکمیت دائمی اسرائیل بر مناطق اشغالی را به کرسی بنشاند، به‌طوری‌که حتی با سقوط ترامپ از قدرت، فلسطینی‌ها را در مقابل عمل انجام‌شده قرار دهد.

 چرا مخالفان نتانیاهو حاضر به دادن چنین امتیازاتی به او شدند؟

به قول نیویورک‌تایمز، بنی گانتز که سابقه‌اش بیشتر نظامی است و در حوزه سیاسی، تازه‌کار است، با این توافق به خود لطمه زد. او در چند دوره مبارزه انتخاباتی بارها قول داده بود که هرگز با نخست‌وزیری که به خاطر جرائمش تحت محاکمه است، همکاری نخواهد کرد. اکثر طرفداران گانتز به او به چشم یک ناجی نگاه می‌کردند که می‌توانست شر نتانیاهو را از سرشان کوتاه کند.۹

اما نتانیاهو که در ترفندهای سیاسی بسیار حرفه‌ای‌تر از گانتز است، با خریدن زمان، موقعیت خود را تاکنون تثبیت کرده و اگر تا هجده ماه دیگر دوام بیاورد، می‌تواند با بهره‌برداری از خدشه به اعتبار گانتز، به‌جای انتقال قدرت به او، پست خود را حفظ کند. از هم‌اکنون، ترفند نتانیاهو در توافق با او سبب شده حزب حامی گانتز به چند بخش منشعب شود و مهم‌ترین رقیب سیاسی لیکود در یازده سال حکومت نتانیاهو به‌سرعت تجزیه گردد. بسیاری از هواداران سابق گانتز، او را متهم به خیانت می‌کنند و این یعنی لکه‌ای سیاه در کارنامه سیاسی او که تازه می‌خواست شروع شود.

گانتز می‌گوید بحران کرونا او را مجبور به این کار کرده، اما بهتر است گفته شود نتانیاهو با کرونا او را فریب داده و جناحش را متلاشی کرده است. این در حالی است که در انتخابات ماه مارس، مخالفان نتانیاهو از احزاب فلسطینی گرفته تا ملی‌گرایان یهودی، با جمع شدن زیر پرچم گانتز، به ۶۱ کرسی پارلمان یعنی اکثریت ۱۲۰ کرسی دست یافته بودند؛ اما با مانورهای نتانیاهو، ابتدا چند نفر از این نمایندگان، حاضر به تشکیل کابینه با حضور این طیف متنوع احزاب نشدند. سپس خود گانتز فریب او را خورد و فرصت تاریخی برای سرنگونی نتانیاهو را از دست داد. بسیاری از ناظران اکنون معتقدند گانتز به‌جای عزل نتانیاهو، او را از سقوط نجات داد. لاپید شریک سابق گانتز به هوادارانش گفت: «باورم نمی‌شد کسی رأی شما را بدزدد و به نتانیاهو بدهد. این بدترین شیادی در تاریخ این کشور است».

گانتز برای معامله با نتانیاهو، از خواسته‌های جناح انتخاباتی‌اش یکی پس از دیگری عقب نشست: او لزوم جلب رضایت فلسطینی‌ها برای طرح صلح را رها کرد، اصلاح قانون نژادپرستانه «ملت-دولت» را که خواسته فلسطینی‌های حامی‌اش بود نادیده گرفت، محدودکردن دوره‌های نخست‌وزیری برای یک نفر (مثل نتانیاهو) را رها کرد و بازرسی از رسوایی در خرید زیردریایی (توسط نتانیاهو و شرکایش) را نیز نادیده گرفت.

پارلمان جدید فعلاً فقط بر موضوع کرونا و طرح ترامپ متمرکز خواهد بود. طرح معامله قرن که در ژانویه ۲۰۲۰ به‌طور رسمی اعلام شد، تقریباً همه آنچه اسرائیل برای ده‌ها سال دنبال می‌کرد، ازجمله شهر قدس و رسمیت شهرک‌های یهودی را به آن می‌دهد و حقوق فلسطینی‌ها را کاملاً مخدوش می‌کند. این انتخابات بار دیگر نشان داد که فلسطینی‌های شهروند اسرائیل نمی‌توانند خواسته‌های اساسی خود را از طریق دموکراسی به سبک اسرائیلی تأمین کنند.

 وضعیت بحران کرونا در اسرائیل چگونه است؟

اولین بیمار کرونا در اسرائیل در ۲۱ فوریه شناسایی شد؛ اما انتخابات دوم مارس در پیش بود و نتانیاهو با تعلل، در نوزدهم مارس اعلام وضع اضطراری کرد.۱۰ در دوم آوریل، ابتلای وزیر بهداشت، یاکوف لیتزمن۱۱ به کرونا اعلام شد. او رهبر یک حزب فرامذهبی (اولتراارتدوکس) است و هیچ تحصیلاتی در پزشکی ندارد، اما سال‌هاست که در کابینه نتانیاهو این وزارتخانه را در دست دارد. یکی از علل بحران کرونا در اسرائیل، رفتارهای او در بی‌توجهی به اصول و زیرساخت‌های بهداشتی است.۱۲

تا ۲۴ آوریل حدود ۱۵ هزار نفر در اسرائیل مبتلا شدند و نزدیک به دویست نفر بر اثر کرونا جان سپردند. آلوده‌ترین مناطق به کرونا، محله‌های یهودیان فرامذهبی است که به‌آسانی حاضر نیستند مراسم گروهی خود را تعطیل کنند، حتی مراسم روزانه مقابل دیوار ندبه در قدس از مقررات قرنطینه معاف شده است. طبق آمار وزارت بهداشت ۳۵ درصد موارد ابتلا در کنیسه‌ها روی داده است.

نفوذ ویروس کرونا به مناطق فلسطینی در کرانه باختری عمدتاً از طریق کارگرانی صورت گرفته که هر روز به مناطق یهودی رفت‌وآمد دارند. اسرائیل با سیاسی کردن بحران کرونا، احتمال کمک به کنترل بیماری در غزه را مشروط به این کرده که بقایای دو سرباز اسرائیلی کشته‌شده در جنگ سال ۲۰۱۴ غزه پیدا شود.۱۳

 گفته می‌شود موساد در تأمین وسایل پزشکی مورد نیاز برای مقابله با کرونا فعال است. چرا اسرائیل از نهادها و روش‌های معمول تجاری برای این کار استفاده نمی‌کند؟

نشریه آلمانی اشپیگل از نتانیاهو در ۱۹ مارس ۲۰۲۰ نقل‌قول می‌کند که تجهیزات پزشکی در نبرد با کرونا کمیاب شده، بنابراین اسرائیل از «هر طریق ممکن» برای دستیابی به این وسایل، وارد عمل خواهد شد.۱۴

عجیب اینکه سازمان جاسوسی موساد، مأمور عملیات تصرف و انتقال شده، مثلاً برخی تجهیزات پزشکی را با کمک کشورهایی مانند عربستان و امارات تأمین کرده که روابط محرمانه عمیقی با آن دارند. یک مأمور موساد می‌گوید همه دنیا به دنبال دستگاه تنفس مصنوعی و کیت‌های آزمایش کرونا می‌گردند، پس می‌توانیم محموله‌های آماده برای دیگران را برای خودمان برداریم. نیویورک‌تایمز می‌گوید موساد تلاش کرد تجهیزاتی را از آلمان که خود به بحران کرونا دچار شده، خارج کند، اما مأموران دولت، پیش از خروج کالاها از آلمان، آن را توقیف کردند. نیز تلاش موساد برای قاچاق مواد ضدعفونی‌کننده از هند، در گمرک آن کشور ناموفق ماند.۱۵

عملیات موساد در کشورهای غیردموکراتیک ساده‌تر است، زیرا جاسوسان آن می‌توانند در رهبران این کشورها نفوذ کنند یا با آن‌ها کانال ارتباطی برقرار کنند. رئیس موساد، یوسی کوهن۱۶ حتی گاهی مستقیماً با مقامات این کشورها تماس می‌گیرد و خواسته‌های خود را سفارش می‌دهد. او در سال‌های اخیر، بارها با سران و سازمان‌های جاسوسی در عربستان، امارات، مصر، اردن و قطر دیدار داشته است؛ اما برخی کشورهای دیگر مانند امریکا نیز در پی شکار محموله‌های پزشکی حتی از طریق راهزنی هستند و اسرائیل با آن‌ها رقابت دارد. عملیات تصرف و انتقال این تجهیزات اکنون تبدیل به یک پدیده رایج شده، گرچه قاچاق و غیرقانونی محسوب می‌شود.

اما در اینجا نکته عجیب دیگری هم به چشم می‌خورد و آن اعلام مأموریت کنونی موساد توسط نتانیاهو است که رئیس موساد را به‌عنوان مسئول واردکردن تجهیزات پزشکی از خارج معرفی کرده است، درحالی‌که انتظار می‌رود عملیات جاری سازمان‌های جاسوسی، محرمانه بماند. یک مقام سابق موساد می‌گوید علت آشکارکردن این مأموریت، روحیه دادن به اسرائیلی‌ها و تبلیغ برای دولت نتانیاهو است. رئیس موساد، رابطه نزدیکی با نتانیاهو دارد و پیش از این، مشاور امنیتی او بوده است. نتانیاهو تلاش دارد از فضای هراس‌انگیز کرونا در اسرائیل برای معرفی خود به‌عنوان منجی استفاده کند تا تزلزل ماه‌های گذشته خود را جبران کند و در محاکمه آینده خود، جایگاه بهتری داشته باشد.

 راهبرد اسرائیل در مورد عراق و سوریه و نقش ایران در آن کشورها چیست؟

در ماه‌های گذشته، هواپیماهای اسرائیل بارها به‌طور ناشناس به متحدان ایران در عراق و سوریه حمله کرده‌اند با این امید که واکنش آن‌ها منجر به رویارویی امریکا و ایران شود. رسانه‌های امریکا اغلب از این هجوم‌های ناشناس چیزی نمی‌گویند و بر حملات گروه‌های شیعه به نیروهای امریکایی متمرکز می‌شوند و مسئول آن را ایران معرفی می‌کنند. در ماه مه ۲۰۱۹ زمانی که جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ بود، به‌عنوان متحد نتانیاهو، این روایت را به رسانه‌ها القا کرد که ادامه ناامنی در عراق به دلیل حملات نیروهای حامی ایران است و امریکا و متحدانش باید واکنش شدیدی به آن نشان دهند.۱۷

هدف از این تبلیغات، جلب موافقت ترامپ برای طراحی جنگ با ایران ازجمله فرستادن ۱۲۰ هزار سرباز امریکایی به منطقه بود، اما ترامپ هزینه آن را زیاد می‌دانست. پس از سرنگونی پهپاد پیشرفته امریکا در ژوئن ۲۰۱۹ پمپئو و بولتون پیشنهاد جدیدی دادند مبنی بر اینکه ژنرال سلیمانی ترور شود؛ اما ترامپ گفت فقط وقتی این کار را می‌کند که اول ایران دست به قتل امریکایی‌ها بزند. از آن پس راهبرد سری تندروها بر این متمرکز شد که باید ایران را طوری تحریک کرد که واکنش آن منجر به وارد شدن تلفات بر امریکا شود. واضح است که این تحریک نباید توسط خود امریکایی‌ها انجام می‌شد. نتانیاهو این وظیفه را بر عهده گرفت. از ۱۹ ژوییه تا ۲۰ اوت ۲۰۱۹ اسرائیل پنج بار به‌طور ناشناس، به نیروهای شیعه تحت حمایت ایران حمله کرد تا هم به آن‌ها و هم به افسران ایرانی همراه آن‌ها آسیب بزند. پهپادهای اسرائیل حتی به یک ساختمان حزب‌الله لبنان نیز حمله کردند.

از سوی دیگر، نتانیاهو نگران بود که ترامپ به فکر سازش با ایران با وساطت مکرون رئیس‌جمهور فرانسه افتاده است. احتمالاً پمپئو که روابط نزدیکی با نتانیاهو دارد، این اخبار را به او رسانده بود. نتانیاهو کمی پیش از حملات اسرائیل، نگرانی‌اش را در کابینه امنیتی خود ابراز کرد. دو ژنرال ارشد اسرائیلی از این حملات انتقاد کردند و هدف آن را وادار کردن ایران به واکنشی عجولانه دانستند تا طی آن، تلفاتی به امریکایی‌ها وارد شده و نتانیاهو و پمپئو به هدف خود برسند؛ یعنی پروژه ترامپ و مکرون برای نزدیک شدن به ایران شکست بخورد و ترامپ چاره‌ای جز قبول حمله به ایران نداشته باشد.

نیروهای شیعه عراق در پاسخ به این اقدامات، چند بار به پایگاه‌های امریکا حمله بردند، اما هدف اسرائیل تأمین نشد؛ زیرا حملات طوری طراحی شده بود که فقط خسارت و هراس ایجاد کند، نه آنکه تلفاتی بر امریکایی‌ها وارد کند. بعلاوه، سازمان‌های جاسوسی امریکا با ردگیری پیام‌ها بین گروه‌های عراقی و سپاه پاسداران دریافتند که ایران حمله مستقیم به سربازان امریکایی را ممنوع کرده است. سفیر سابق اسرائیل در امریکا می‌گوید نتانیاهو که بی‌صبر شده بود، چند بار در اکتبر و نوامبر با کابینه امنیتی خود ملاقات کرد تا تحریکات جدیدی، مثلاً حمله به یک هدف حساس را برای کشیدن ایران به جنگ طراحی کند.

بالاخره با قتل یک امریکایی در ۲۷ دسامبر نتانیاهو و پمپئو حس کردند به آنچه می‌خواهند، رسیده‌اند. پمپئو با ادعای اینکه وابستگان ایران این کار را کرده‌اند، از ترامپ خواست که به قولش برای واکنش شدید عمل کند. درواقع، بازرسان امریکایی و عراقی هنوز مشغول بررسی حادثه بودند و نتیجه مشخصی نگرفته بودند. تحقیقات بعدی نشان داد که حمله به امریکایی‌ها از منطقه‌ای سنی‌نشین در استان کرکوک انجام شده که داعش در آن حضور فعال دارد. نیروهای شیعه همچنان به پرهیز از آسیب به امریکایی‌ها پایبند بودند؛ اما پمپئو ترامپ را فریب داد و امریکا به چند پایگاه حشدالشعبی در عراق و سوریه حمله کرد که منجر به قتل ۲۵ نفر شد. عراقی‌ها در واکنش به آن، اعتراضاتی را در ۳۱ دسامبر در مقابل سفارت امریکا برپا کردند، اما وارد ساختمان اصلی نشدند.

با این حال، پمپئو فرصت را مناسب دید تا خواسته قدیمی خود، نتانیاهو و بولتون را عملی کند. او امضای ترامپ برای ترور سردار سلیمانی را گرفت. سلیمانی یکی از قدرتمندترین رهبران نظامی ایران و از مجریان مهم سیاست خارجی آن بود به‌طوری که میلیون‌ها ایرانی، او را نماد میهن‌پرستی خود می‌دانستند؛ بنابراین، نتانیاهو و پمپئو این ترور را شروع جنگی می‌دانستند که سال‌ها به آن می‌اندیشیدند. روزنامه تایمز آو اسرائیل گزارش داد که طی آن هفته پرالتهاب، این دو نفر بارها از طریق تلفن با هم در تماس بودند تا دو کشور را در نبرد نزدیک خود، هماهنگ کنند.۱۸

به قول تلویزیون اسرائیل، نتانیاهو از قبل درباره نقشه امریکا برای ترور سلیمانی، از طریق پمپئو مطلع بود. چند ساعت قبل از اجرای ترور، نتانیاهو به خبرنگاران گفت «اطلاع داریم که اوضاع منطقه ما طوفانی است. چیزهایی بسیار بسیار دراماتیک در حال وقوع در آن است … در تماس مداوم با دوست بزرگ خود، امریکا هستیم». نتانیاهو بعد از عملیات ترور نیز ترامپ را برای آن ستود: «ترامپ شایسته ستایش کامل برای اقدامی همراه با اراده، قدرت و سرعت است»؛ اما چند روز بعد، نوع پاسخ موشکی ایران سبب شد ترامپ از جنگ پرهیز کند و نتانیاهو و پمپئو نتوانستند به نبرد تعیین‌کننده‌ای که می‌خواستند برسند.

 انگیزه‌های نتانیاهو از درگیری با ایران مشخص است؛ اما انگیزه پمپئو از این کار چیست؟

پمپئو که روابط نزدیکی با اسرائیل، بن‌سلمان و مخالفان ایرانی در خارج دارد، از مخالفان سرسخت برجام بوده است. او به‌عنوان رئیس سیا در ۲۰۱۷ گفت: گزینه بهتر از مذاکره با ایران، «کمتر از ۲ هزار مأموریت پروازی برای نابودی توانایی اتمی ایران است». او و معاون ترامپ، مایک پنس، از چهره‌های فعال در تشکیلات صهیونیسم مسیحی و رابط آن با کاخ سفید هستند که سیاست خارجی امریکا را بر اساس ایدئولوژی خود با جنگ آخرالزمان پیوند می‌زنند. پمپئو به‌عنوان یک اونجلیک گفته است که همه خاورمیانه باید بر محور اسرائیل حرکت کند.۱۹

در زمان ریاست پمپئو بر سیا، او مایکل دآندریا۲۰ افسر باسابقه این سازمان جاسوسی را به‌عنوان فرمانده عملیات علیه ایران منصوب کرد. این نشانه‌ای از افزایش خشونت‌ها داشت. دآندریا در دوران بوش و اوباما، مسئول حملات پهپادی در منطقه، از یمن تا سوریه و افغانستان، با هزاران نفر تلفات بود و چند سال هم فرماندهی عملیات شکنجه علیه زندانیان مسلمان در منطقه را بر عهده داشت. او با همکاری اسرائیل، عملیات ترور عماد مغنیه، از فرماندهان حزب‌الله را نیز در ۲۰۰۸ مدیریت کرد.۲۱

دآندریا طراح ترور سردار سلیمانی نیز بود؛ اما چند هفته پس از آن، در ژانویه ۲۰۲۰ هواپیمای فرماندهی او بر فراز افغانستان به نحو مرموزی سرنگون شد که به مرگ او انجامید.۲۲

با وجود بحران کرونا، چرا تنش‌ها در عراق، بار دیگر امریکا را به آستانه درگیری با ایران کشید؟

نتانیاهو و پمپئو که در سال‌های گذشته، در راه‌اندازی جنگ با ایران موفق نبودند، در سال ۲۰۲۰ بار دیگر در پی فرصتی جدید هستند تا پیش از پایان دوره ترامپ این کار عملی شود. مایکل اورن،۲۳ سفیر سابق اسرائیل در امریکا از قول نتانیاهو نقل می‌کند که: «نبرد با ایران بهتر است در زمان دولت فعلی (امریکا) رخ دهد چون می‌توان روی آن حساب کرد که منابع کمک به اسرائیل را که به‌طور معمول در جریان جنگ‌ها لازم است، تأمین خواهد کرد». روزنامه هاآرتص نیز از سخنان رئیس ستاد ارتش اسرائیل درباره مشکل نظامی با ایران چنین تعبیر می‌کند که او یک درگیری جدی با ایران در سال ۲۰۲۰ را نیازی غیرقابل‌تردید می‌داند. این فرمانده اسرائیلی می‌گوید «اعتماد به نفس آن‌ها (ایرانیان) در حال افزایش است» زیرا ایران تصمیم گرفته به هر حمله‌ای در سوریه، عراق و لبنان واکنش نظامی نشان دهد. از نظر او، اسرائیل نباید اجازه دهد نیروهای نظامی ایران در مرزهای شمالی‌اش مستقر شوند و عراق نیز خط قرمز اسرائیل است.۲۴

اما شیوع کرونا افق جدیدی را برای نتانیاهو و پمپئو گشود. نیویورک‌تایمز در ۲۱ مارس ۲۰۲۰ نوشت: درست زمانی که ترامپ با بحران کرونا مواجه بود و می‌خواست وضعیت اضطرار ملی را اعلام کند، در کاخ سفید بحث شدیدی بین او و مشاورانش درباره موضوعی دیگر درگرفت: آیا اکنون که ایران نیز به‌عنوان رقیب درازمدت امریکا در منطقه با بحران کرونا درگیر است، زمان مناسبی برای امریکا نیست که به ایران حمله نظامی کند؟۲۵

از یک‌سو، وزیر خارجه، مایک پمپئو و مشاور امنیت ملی، رابرت اوبراین۲۶ اصرار داشتند که به بهانه یک حمله راکتی در عراق که به مرگ دو سرباز امریکایی و یک انگلیسی منجر شد، باید پاسخ نظامی شدیدی به ایران داد، مثلاً به ناوگان ایران حمله کرد. از نظر آن‌ها، رهبران ایران با شیوع کرونا به‌سختی دست به گریبان هستند و امریکا می‌تواند با این کار بالاخره، آن‌ها را وادار به مذاکره مستقیم با خود کند.

اما از سوی دیگر، وزیر دفاع، مارک اسپر۲۷ و رئیس ستاد ارتش، مارک میلی۲۸ مخالف بودند. به قول آن‌ها پنتاگون و سازمان‌های جاسوسی، شواهد روشنی نداشتند که حمله نیروهای شیعه به دستور ایران بوده است. آن‌ها هشدار دادند که پاسخ بزرگ نظامی می‌تواند امریکا را وارد جنگی گسترده با ایران کند و روابط پرتنش کنونی با عراق را به فروپاشی بکشد. ترامپ موضع اخیر را پذیرفت و دستور داد تنها به عملیاتی کوچک در عراق اکتفا شود.

این در مقایسه با وضعیت مشابه در حدود سه ماه قبل از آن، نشانه محتاط شدن امریکاست. در آن زمان، ترامپ به‌ظاهر برای انتقام از حمله شیعیان، دستور ترور سردار سلیمانی را صادر کرد، اما واکنش شدید ایران باعث شد اکثر نظامیان و سیاستمداران امریکایی، از تبدیل عراق به صحنه جنگ گسترده با ایران نگران شوند. بیشتر امریکاییان نیز ترامپ را سرزنش کردند.

در آغاز بهار ۲۰۲۰ در دولت امریکا این تصور به وجود آمد که ایران دچار یکی از بدترین اوضاع شیوع کرونا در جهان است. رسانه‌های خارجی با آب و تاب گفتند که گروهی از کادر رهبری سالمند ایران بیمار شده‌اند، اختلاف و بی‌اعتمادی بین مقامات گسترش یافته و بیمارستان‌های اضطراری در پارکینگ‌ها، استادیوم‌ها و تالارهای عروسی برپا شده‌اند تا انبوه بیماران را در خود جای دهند.

این اخبار رسانه‌ای برای تندروهای کاخ سفید، امیدبخش بود تا بتوانند حمله مستقیم به ایران را به مرحله عمل درآورند. پمپئو و اوبراین اصرار داشتند که عملیات محدود و محتاطانه فقط باعث جرئت یافتن ایران در منطقه می‌شود؛ بنابراین در اوج بحران کرونا، نیروهای امریکایی در ۲۳ مارس با همکاری امارات، آزمایشی جنگی برای تسخیر یک شهر دارای پالایشگاه برگزار کردند که احتمالاً به معنی تمرین برای هدف گرفتن یکی از شهرهای ایران بود.

اما برخی از مقامات امریکایی به نیویورک‌تایمز گفته‌اند که با وجود مشکلات ایران در زمینه کرونا، اکنون اشتهای ترامپ و مشاورانش برای درگیری با ایران تقریباً از میان رفته است. اگر امریکا بخواهد آماده جنگ شود، برای دفاع از نیروهای موجود خود در عراق، به سربازان و تجهیزات بیشتری نیاز دارد، اما این کار به معنای تحریک بیشتر عراقی‌ها و افزایش تنش‌ها خواهد بود. مقامات امریکایی بر این باورند که ترور ژنرال سلیمانی آن‌طور که انتظار می‌رفت ایران و گروه‌های طرفدارش در عراق و جاهای دیگر را متزلزل نکرده است. به نظر می‌رسد گروه‌های شیعه در عراق حتی امریکا را تحریک می‌کنند تا با واکنش‌های تند خود، عزم عراقی‌ها برای اخراج ۵ هزار سرباز امریکایی باقی‌مانده را راسخ‌تر کند؛ و اخراج امریکایی‌ها همان هدف راهبردی و درازمدت ایرانی‌هاست.

نیروهای شیعه حتی دوباره به پایگاه امریکا حمله بردند و آن کشور را در برابر گزینه‌های دشواری قرار دادند: اگر امریکا پاسخ ندهد، باعث تشویق آن‌ها به حمله بیشتر می‌شود. اگر امریکا پاسخ محدود یا شدید بدهد، با انتقادات بیشتری از سوی دولت عراق و احزاب شیعه حامی آن برای خروج سریع‌تر از عراق مواجه می‌شود. نیویورک‌تایمز می‌گوید مقامات امریکایی اوضاع خود در عراق در ماه‌های آینده را سخت می‌بینند و در نحوه پاسخ به آن دچار شکاف هستند. ژنرال مکنزی، رئیس فرماندهی مرکزی امریکا در منطقه، طی یک کنفرانس مطبوعاتی در پنتاگون گفت: «ایران ممکن است قادر به جلوگیری از حملات (شیعیان) در عراق نباشد». او با این تعبیر، به‌طور غیرمستقیم، دولت امریکا را از انتقام‌گیری علیه ایران منع کرده است.

 نحوه مواجهه اقتصادی امریکا با ایران در دوران شیوع کرونا چگونه است؟

امریکا به‌جای برخورد نظامی در زمان شیوع کرونا که می‌توانست اعتراض جهانی و داخلی شدیدی را به دنبال داشته باشد، تحریم‌های جدیدی علیه افراد و شرکت‌های ایرانی وضع کرد؛ اما رویکرد امریکا با اعتراض بسیاری در جهان روبه‌رو شد که دوران شیوع کرونا را زمان مناسبی برای کاهش تحریم می‌دانستند، نه افزایش آن. تندروها در امریکا امید دارند ایران در مواجهه با بحران کرونا فرسوده شود و ترکیب کرونا با تحریم بتواند اثر آن را مضاعف کند تا نتیجه‌ای را که امریکا مایل است به بار آورد. به همین دلیل، امریکا با اعطای وام ۵ میلیارد دلاری صندوق بین‌المللی پول به ایران برای مقابله با کرونا مخالفت کرد. با اینکه ایران از ۱۹۴۵ تاکنون عضو و سهامدار این صندوق بوده است.۲۹

البته همان‌طور که امریکا به کرونا به‌عنوان فرصتی برای تضعیف ایران نگاه می‌کند، ایران نیز از کرونا استفاده سیاسی می‌کند تا امریکا را برای کاهش تحریم‌ها تحت فشار بگذارد. در صورت اخذ وام صندوق، ایران به یک پیروزی سیاسی می‌رسد که اهمیتش از خود وام بیشتر است و آن، شکستن تحریم امریکا، احیای روابط مالی و استفاده از وام مزبور در تجارت خارجی است، حتی اگر درخواست وام به نتیجه نرسد، امریکا در موضع اخلاقی ضعیفی قرار می‌گیرد که می‌تواند جایگاه سیاسی و اخلاقی ایران را در دنیا تقویت کند.

با اینکه امریکا نفوذ زیادی در این صندوق دارد و مایل به شکستن طلسم تحریم‌های خود نیست، از داخل و خارج، تحت فشار است تا از کرونا به‌عنوان اهرم فشار علیه ایران استفاده نکند. سازمان ملل، نهادهای حقوق بشر و کشورهای مختلف از امریکا خواسته‌اند تحریم‌ها علیه ایران را کاهش دهد. حتی در داخل امریکا، جو بایدن، نامزد ریاست‌جمهوری و ۳۴ عضو کنگره و سنا، شامل برنی سندرز، از ترامپ خواسته‌اند که تحریم‌ها را فعلاً تعلیق کند.

سهم امریکا در صندوق ۱۷ درصد است، سهم چین و ژاپن هریک ۶ درصد و سهم کشورهای دیگر، کمتر از این ارقام است. اکثر کشورهای عضو صندوق، ازجمله اتحادیه اروپا، حامی اعطای وام به ایران هستند. اروپا فاصله جغرافیایی زیادی با ایران ندارد و بحران کرونا در ایران می‌تواند تأثیر مخربی بر آن داشته باشد. گرچه بعید است اروپا و دیگران در یک جبهه متحد در مقابل امریکا صف بکشند و آن را در رأی‌گیری منزوی کنند.

اما الجزیره می‌نویسد ایران ممکن است راه‌های دیگری را در صندوق بین‌المللی پول دنبال کند، مثلاً از «حق برداشت ویژه» بهره ببرد که شامل سبدی از ارزهای آزاد در صندوق است و ایران در آن بیش از ۲ میلیارد دلار سهم دارد. صندوق می‌تواند بخشی از این سهام را به خریدار دیگری واگذار کند که در مقابلش ارز، مثلاً یورو بپردازد. سپس این ارز به یک حساب خارجی متعلق به بانک مرکزی ایران منتقل می‌شود. این نوع تبادل مستقیماً بین اعضای صندوق انجام می‌شود و نیازی به رأی‌گیری از اعضای دیگر مانند امریکا ندارد. سپس ایران می‌تواند از طریق کانالی مانند آنچه سوئیس برای معامله شرکت‌های خود با ایران برپا کرده، به خرید اقلام مورد نیاز برای مقابله با کرونا بپردازد. ایران می‌تواند بعداً بخشی از سهام یک کشور دیگر عضو صندوق را از همین طریق خریده و دوباره سهم خود را افزایش دهد.

ایران تاکنون راه‌هایی برای تأمین نیازهای ضروری خود پیدا کرده و بسیاری از مقامات اطلاعاتی امریکا معتقدند سیاست فشار حداکثری بر ایران به‌منظور فلج کردن اقتصاد و کشاندن ایران به میز مذاکره با شرایط امریکا (شرایط دوازده‌گانه پمپئو)، حتی با وجود بحران کرونا نتیجه لازم را نداشته، به‌ویژه اینکه خود امریکا نیز در بحران فرو رفته است.۳۰

 انتخابات امریکا در سال ۲۰۲۰ چه تأثیری بر رفتار اسرائیل در قبال ایران دارد؟

احتمال زیادی وجود دارد که ترامپ به دلیل عملکرد ضعیف خود در بحران کرونا، در انتخابات ریاست‌جمهوری نوامبر ۲۰۲۰ شکست بخورد. اگر نظرسنجی‌های آینده نشان دهد که ترامپ واقعاً شکست خواهد خورد، ممکن است بار دیگر نتانیاهو با کمک رابط خود در کاخ سفید، یعنی پمپئو، سناریویی برای راه‌اندازی جنگ با ایران را دنبال کند، زیرا راضی کردن رئیس‌جمهور بعدی، یک پروژه جدید و دشوار برای اسرائیل خواهد بود. اسرائیل ممکن است در سال ۲۰۲۰ وفادارترین دولت امریکا در تاریخ خود را از دست بدهد و پس از آن حسرت بخورد که چرا از این فرصت برای حمله پیش‌دستانه به ایران با حمایت امریکا استفاده نکرد؛ اما فعلاً کرونا شرایط سیاسی، اقتصادی و اخلاقی جدیدی را در جهان پدید آورده که حتی لجوج‌ترین جنگ‌طلب‌ها را به انفعال و چالش می‌کشد.

یکی از نقاط ضعفی که هواداران نتانیاهو در انتخابات اخیر درباره رقیبش گانتز مطرح می‌کردند این بود که او از ارضای نیاز فوری اسرائیل برای حمله به ایران، هراسی بیش از حد دارد. گویی یکی از شرایط نخست‌وزیری اسرائیل، جنگ با ایران در دوران باقی‌مانده از حکومت ترامپ است. طرفداران نتانیاهو معتقدند کرونا موقعیتی طلایی برای حمله به ایران است. مثلاً یک نهاد رسانه‌ای فعال در زمینه روابط اسرائیل و امریکا، موسوم به «سندیکای اخبار یهودیان» می‌نویسد: ایران در بحران است و این فرصتی راهبردی برای اسرائیل ایجاد کرده است.۳۱

این نوعی نهاد هاسبارا (تبلیغات اسرائیلی) به شمار می‌رود که معتقد است بحران بیماری در ایران بر مسائل قبلی آن شامل مشکلات مالی، اجتماعی، سیاسی و حکومتی افزوده و موقعیت بی‌نظیری را برای اسرائیل و امریکا پدید آورده، زیرا حتی بسیاری از رهبران و نخبگان آن هم مبتلا شده‌اند. این نهاد می‌گوید ایران جامعه‌ای بسته است که اطلاعات حیاتی در مورد وجود بیماری کرونا را مخفی کرده و با پخش ویروس آن در جهان به همه آسیب زده، پس نباید برای آن دلسوزی کرد؛ البته روشن است که تبادلات و سفرها بین منشأ کرونا یعنی چین با کل دنیا بسیار بیشتر از ایران با سایر کشورهاست. به‌تازگی نیز معلوم شده که اولین موارد ابتلا در غرب، پیش از شناسایی کرونا در ایران بوده است. از سوی دیگر، سندیکای رسانه‌ای فوق می‌گوید ایران همچنان برنامه اتمی خود را با قوت ادامه می‌دهد، زیرا مانع بازرسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از محل‌هایی شده است که موساد در سال ۲۰۱۸ به‌عنوان سایت‌های اتمی مخفی آن معرفی کرده بود. به قول این سندیکا، فرصت اسرائیل برای اقدام علیه یک ایران ضعیف، از چند موضوع ناشی می‌شود: بحران کرونا، نارضایتی اقتصادی در کشور و کاهش توانایی ایران در کمک به سوریه و لبنان و غزه؛ بنابراین، اسرائیل اکنون موقعیتی غیرمنتظره برای از کار انداختن برنامه اتمی ایران و حمله به حماس و حزب‌الله برای حداقل کردن تهدید علیه خود دارد؛ البته همان‌طور که دیدیم، بحث جنگ با ایران تحت شرایط کرونا، حتی در کاخ سفید نیز به نتیجه نرسید. اسرائیل هم نمی‌تواند رؤیای جنگ با ایران را به‌تنهایی دنبال کند. به‌ویژه اینکه هم امریکا و هم اسرائیل، از نظر شیوع کرونا با توجه به جمعیت خود در مقایسه با ایران در شرایطی بدتر هستند: طبق آمار تا ۲۴ آوریل، تعداد افراد مبتلا در هر صد هزار نفر در این کشورها به ترتیب زیر است: امریکا ۲۶۴ نفر، اسرائیل ۱۶۳ نفر و ایران ۱۰۶ نفر.۳۲

به‌علاوه اکثر مبتلایان کرونا در ایران شفا یافته‌اند. به هر حال در دورانی که بیشتر جهان بر مسائل بشردوستانه ناشی از بحران کرونا تمرکز دارد، هرگونه استفاده سیاسی و نظامی از این بحران، نوعی فرصت‌طلبی برای تسویه‌حساب و نقض فاحش حقوق بشر به شکلی حسابگرانه تلقی خواهد شد.■

پی‌نوشت:

1. Benny Gantz
2. Ayman Odeh
3. Shas
4. Avigdor Lieberman
5. Labor-Gesher-Meretz
6. Yamina
7. https://en.wikipedia.org/wiki/2020_Israeli_legislative_election
8. Yair Lapid

۹.https://www.nytimes.com/2020/04/20/world/middleeast/netanyahu-israel-government-gantz.html?action=click&module=moreIn&pgtype=Article&region=Footer

۱۰.https://en.wikipedia.org/wiki/2020_coronavirus_pandemic_in_Israel

11. Yaakov Litzman

۱۲.https://en.wikipedia.org/wiki/Yaakov_Litzman

13. https://en.wikipedia.org/wiki/2020_coronavirus_pandemic_in_the_State_of_Palestine

۱۴.https://www.spiegel.de/politik/ausland/israel-der-mossad-auf-corona-mission-a-5597dd17-d41c-4658-824e-44cb2ddabaa7

۱۵.https://www.nytimes.com/2020/04/12/world/middleeast/coronavirus-israel-mossad.html

16. Yossi Cohen

۱۷.https://thegrayzone.com/2020/03/20/pompeo-netanyahu-war-iran-trump/

۱۸.https://www.timesofisrael.com/pompeo-netanyahu-discuss-irans-malign-influence-after-soleimani-strike/

۱۹.https://en.wikipedia.org/wiki/Mike_Pompeo

https://newrepublic.com/article/156166/pence-pompeo-evanglicals-war-iran-christian-zionism

20. Michael D’Andrea

۲۱.https://www.nytimes.com/2017/06/02/world/middleeast/cia-iran-dark-prince-michael-dandrea.html

۲۲.https://www.middleeastmonitor.com/20200128-cia-chief-behind-soleimanis-assassination-killed-in-downed-plane-in-afghanistan/

23. Michael Oren

۲۴.https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-as-israel-eyes-harsher-strikes-on-iran-targets-end-goal-remains-murky-1.8321284

۲۵.https://www.nytimes.com/2020/03/21/world/middleeast/trump-iran-iraq-coronavirus-militas.html

26. Robert O’Brien
27. Mark Esper
28. Mark Milley

۲۹.https://www.aljazeera.com/ajimpact/imf-overcome-roadblocks-give-aid-iran-200416233604121.html

۳۰.https://thegrayzone.com/2020/03/20/pompeo-netanyahu-war-iran-trump/

۳۱.https://www.jns.org/opinion/iran-is-a-mess-which-creates-strategic-opportunities-for-israel/

۳۲.https://www.poehm.com/en/list-corona-infected-countries-in-relation-to-population/