لطف‌‌الله میثمی
از سال ۱۳۵۱ که عزت‌الله سحابی در دادگاه نظامی به جرم دفاع از مبارزات مسلحانه مجاهدین به یازده سال حبس محکوم شد در زندان عادل‌آباد شیراز به‌سر می‌برد. او امید زیادی به حرکت مجاهدین به‌ویژه بنیان‌گذاران سازمان داشت. خود او در زندان عادل‌آباد عضو گروه پنج‌نفره اندیشه بود. این گروه تقریباً تمام دستاوردهای اندیشه‌ای تا آن زمان را بررسی کرده بودند؛ سال ۱۳۵۴ برای عزت‌الله سحابی سال پرماجرایی بود.
زمستان ۱۳۵۴ خبر ناگوار بیانیه تغییر ایدئولوژی سازمان مجاهدین به زندان عادل‌آباد رسید. در پی این بیانیه، عده‌ای از کادرهای بالای سازمان که در زندان بودند تغییر ایدئولوژی دادند. مهندس برایم نقل می‌کرد که ضمن اندوه فراوان زیر فشار بسیاری بوده است، هم باید بچه‌های مؤمن به اندیشه بنیان‌گذاران را سامان می‌داد و هم پاسخی به بیانیه تغییر ایدئولوژی می‌داد. وی می‌گفت چاره‌ای جز پناه بردن به خداوند و کلام او در قرآن نبود و آنجا توانستم از قرآن توشه‌گیری مستقلی داشته باشم. حال شاید بگویم نوعی اجتهاد.
یکی از دستاوردهای مهندس این بود که می‌گفت قرآن یک مانیفست ضد احبار و رهبان است. بدین معنا که نخست قرآن یک مانیفست ایجابی است و بیان روشن و مرزبندی شده‌ای دارد و دیگر اینکه قهرمان مقابله با احبار و رهبان در مسیحیت و یهودیت است. این مطالب را سال ۱۳۵۷ وقتی از زندان عادل‌آباد به زندان قصر آمد، برایم نقل می‌کرد.
بیش از چهل سال است که از آن نقل‌قول می‌گذرد. شنیدم استاد تاریخ دانشگاه نانتز امریکا به نام جان تولان[۱] کتابی به نام چهره‌هایی از محمد[۲] نوشته است که قرار است جولای امسال در امریکا منتشر شود. مؤلف این کتاب شرحی از این کتاب برای خوانندگان آینده خود منتشر کرده است که عبدالعلی بازرگان آن را به فارسی برگردانده است.
در بخشی از این نوشته مطالبی با این مضمون آمده است که محمد قهرمان دوران روشنگری در برابر روحانیت کلیسا و افشاگر توطئه آن‌ها و تثلیث بود در دورانی که حتی مردم از دسترسی مستقیم به انجیل محروم بودند و تنها قرائت کلیسا در دسترس آن‌ها بود و داشتن انجیل و مطالعه آن جرم تلقی می‌شد. ترجمه قرآن از عربی به لاتین در چنین شرایطی پشتوانه‌ای بود که محققان بتوانند با دستیابی به توحید و یکتاپرستی ناب با قرائت‌های رسمی کلیسا مقابله کنند و تحول چشمگیری به نام نهضت روشنگری[۳] به وجود آمده است.
من وقتی تحقیق پرفسور جان تولان را درباره عصر روشنگری شنیدم، به یاد توشه‌گیری مهندس سحابی از قرآن افتادم که قرآن مانیفست ضد احبار و رهبان است و حتی ترجمه ناقص آن توانسته است در اروپای قرون‌وسطی چنین تحولی ایجاد کند و افسوس که ما عموماً تلاشمان این است که ببینیم در غرب چه تحولی می‌شود و این تحول را کلید فهم قرآن قرار دهیم و چشممان به آن‌سوی جهان است. متفکران ما کمتر از این زاویه که جان تولان به آن نگاه کرده‌اند نگریسته‌اند.
روان مهندس سحابی شاد و راهش پررهرو باد.
[۱] John Tolan
[۲] Faces of Muhammad: Western Perceptions of the Prophet of Islam from the Middle ages to Today
[۳] Enlightenment
