نویسندگان: کیتی بِنِر، مارک مازتی، بن هابارد و مایک ایزاک
منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ: ۲۰ اکتبر ۲۰۱۸
برگردان: هادی عبادی
جمال خاشقچی هر روز صبح تلفن خود را بررسی می‌کرد تا متوجه شود در زمانی که خوابیده بوده، چه اتفاق بدی افتاده است. او اثرات ارتش سایبری عربستان را می‌دید که دستور گرفته بودند به او و بقیه منتقدانِ رهبران عربستان حمله کنند. گاهی اوقات حمله‌ها منحصر به او می‌شد، به همین دلیل بود که دوستانش اغلب با تماس می‌گرفتند تا جویای حال او شوند.
مگی میچل سلِم که بیش از ۱۵ سال دوست خاشقچی بود، در این مورد گفت: «صبح‌ها بدترین لحظات برای او بود چراکه با حملات مداوم آنلاین مواجه می‌شد«.
حمله آنلاین به خاشقچی بخشی از اقدامات گسترده‌ای است که به دستور محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و مشاوران نزدیک او برای ساکت کردن منتقدان در داخل و خارج عربستان صورت می‌گیرد. صدها نفر در مکانی موسوم به «مزرعه سایبری» کار می‌کنند تا صدای مخالفانی چون خاشقچی را خاموش کنند. ظاهراً این فشارها شامل کارمندی اهل عربستان سعودی نیز می‌شود که مقامات امنیتی در غرب به او مظنون هستند که برای کمک به رهبری عربستان از حساب‌های کاربران جاسوسی می‌کند.
قتل خاشقچی ستون نویس روزنامه واشنگتن‌پست توسط مأموران سعودی، توجه جهان را به کمپین ارعاب این پادشاهی علیه صداهای تأثیرگذاری جلب کرده که در مورد بخش تاریک فعالیت‌های ولیعهد پرسش مطرح می‌کنند. ولیعهد جوان در حالی قدرت خود را در پادشاهی مستحکم‌تر کرده که خود را در پایتخت‌های غربی به‌عنوان مصلح معرفی می‌کند.
اطلاعات در مورد مدیریت تصویرسازی درباره این پادشاهی مبتنی بر مصاحبه با هفت فردی است که در چنین تلاش‌هایی درگیر هستند؛ همچنین نظرات کارشناسان و فعالانی که در مورد این اقدامات تحقیق کرده‌اند، به همراه پیام‌هایی که توسط نیویورک‌تایمز در مورد مزرعه سایبری بررسی‌شده، به این اطلاعات افزوده شده‌اند.
عوامل سعودی تجهیز شده‌اند تا منتقدان را در توییتر آزار و اذیت کنند، خط‌مشی وحشیانه‌ای که از شروع بهار عربی توسط این پادشاهی اتخاذ شده است. مطابق اطلاعات مقامات آمریکایی و سازمان‌های فعال، سعود القحطانی، مشاور ارشد محمد بن سلمان که در پی قتل خاشقچی در روز یکشنبه اخراج شد، استراتژیست پنهان این فعالیت‌ها بوده است.
بسیاری از سعودی‌ها امیدوار بودند که توییتر با ایجاد فضا برای شهروندان به دموکراتیک سازی روندها کمک کند، اما عربستان سعودی مثال بارزی از این امر بوده که چگونه دولت‌های اقتدارگرا می‌توانند شبکه‌های اجتماعی را جهت خاموش کردن صدای منتقدان و گسترش روایت خود از واقعیت دست‌کاری کنند.
مارک اووِن جونز استاد تاریخ کشورهای حوزه خلیج فارس و شبه‌جزیره عرب در دانشگاه اِکستر در بریتانیا در این زمینه گفت: «در کشورهای حوزه خلیج فارس، خطرات استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای منتقدان نسبت به منافع آن بسیار زیاد است و این امر در عربستان سعودی به‌مراتب بیشتر است».
نه عربستان سعودی و نه القحطانی نسبت به درخواست‌ها برای اظهارنظر در مورد تلاش‌های این کشور برای کنترل ارتباطات آنلاین پاسخی ندادند. خاشقچی قبل از مرگ خود در حال راه‌اندازی پروژه‌ای برای مبارزه با سوءاستفاده آنلاین و تلاش برای فاش کردن سوءمدیریت محمد بن سلمان در امور کشور بود. او در ماه سپتامبر ۵۰۰۰ دلار برای عبدالعزیز-منتقد عربستان که در کانادا زندگی می کند-فرستاد که در حال تشکیل ارتشی داوطلب برای مبارزه با ارتش سایبری عربستان در توییتر بود. این داوطلبان خود را «زنبورهای الکترونیک» نامیدند. یازده روز قبل از اینکه خاشقچی در کنسولگری سعودی در استانبول کشته شود، او در توییتر نوشته بود به‌زودی زنبورهای الکترونیک می‌آیند.
هجوم و خاموش کردن منتقدان در توییتر
یک شاخه از سرکوب منتقدان از خانه‌ها و دفاتری نشأت می‌گیرد که در ریاض و اطراف آن قرار دارند که در آن‌ها صدها جوان در توییتر به دنبال صداها و مکالماتی می‌گردند که آن‌ها را خاموش کنند. این همان مزرعه سایبری است که توسط سه فرد حاضر در این پروژه گزارش شده است.
مدیران این پروژه دائماً در مورد روش‌هایی برای مبارزه با منتقدان و تنظیم نکات موردتوجه آن‌ها همچون جنگ یمن یا حقوق زنان در دسته «موضوعات حساسیت‌برانگیز» به بحث می‌پردازند. سپس آن‌ها لیست افرادی که باید مورد تهدید قرار گرفته، به آن‌ها توهین شده یا مرعوب شوند را به ارتش سازمان‌یافته خود در شبکه‌های اجتماعی همچون واتس اپ، تلگرام و توییتر می‌فرستند. در بررسی که نشریه تایمز انجام داد، مدیران این پروژه از ارتش سایبری خود خواسته بودند تا در سطحی وسیع، مساله حمله نظامی عربستان به یمن را به‌عنوان «موضوعی حساسیت‌برانگیز» به توییتر گزارش دهند. چنین گزارش‌هایی به مدیران توییتر باعث می‌شود آن‌ها چنین محتوایی را از سایر کاربران پنهان کنند و به این ترتیب اثر آن کاهش می‌یابد.
توییتر برای نبرد با ارتش سایبری دچار مشکل شده است. این شرکت می‌تواند رفتارهای حساب‌های ربات را شناسایی کرده و از کار بیندازد اما برای برخورد با افراد زیادی که به نفع دولت عربستان توییت می‌کنند، با مشکل مواجه شده است.
بر اساس گزارش نشریه تایمز که حاصل مصاحبه با تعدادی از افرادی است که در ارتش سایبری عربستان فعالیت می‌کردند، آن‌ها برای درآمدی معادل ۳۰۰۰ دلار در ماه استخدام می‌شدند. این افراد با محیط کار خود آشنایی نداشتند و بعدها به بعضی از آن‌ها این احساس دست داده بود که اگر بخواهند کار خود را ترک کنند، همچون مخالفان سیاسی با آن‌ها برخورد خواهد شد.
این متخصصان اغلب می‌شنیدند که مدیران آن‌ها از قحطانی صحبت می‌کنند. او پس از کنترل قدرت توسط ولیعهد، به این حد از تأثیرگذاری رسیده بود. قحطانی بود که امور رسانه‌ای پادشاهی را کنترل می‌کرد، مصاحبه رسانه‌های خارجی با ولیعهد را تنظیم می‌کرد و از ۵/۱ میلیون فالوئر خود در توییتر استفاده می‌کرد تا مدافعان آنلاین پادشاهی را علیه دشمنان عربستان شامل قطر، ایران، کانادا و منتقدانی همچون خاشقچی هدایت کند.
مظنونی درون توییتر
مدیران توییتر برای اولین بار زمانی متوجه طرحی محتمل جهت نفوذ به حساب‌های کاربران شدند که مقامات امنیتی غربی در پایان سال ۲۰۱۵ بر اساس گزارش پنج نفر به آن‌ها اطلاع دادند که سعودی‌ها کارمندی به نام علی الظَبَراء را برای جاسوسی در مورد منتقدین آماده می‌کنند. این افراد درخواست کردند گمنام باقی بمانند چراکه مجاز نبودند آشکارا صحبت کنند.
الظبراء در سال ۲۰۱۳ به شرکت توییتر پیوسته بود و تا جایگاه مهندسی ارتقا یافته بود که این امر، امکان دسترسی به اطلاعات شخصی و فعالیت حساب کاربران توییتر شامل شماره تلفن و آدرس آی پی که برای هر دستگاه مرتبط به اینترنت منحصربه‌فرد است را به او می‌داد.
مقامات امنیتی بر اساس گزارش سه فرد به مدیران توییتر گفتند الظبراء به مأموران اطلاعاتی عربستان نزدیک‌تر شده و آن‌ها او را متقاعد کرده‌اند چندین حساب کاربری را به‌دقت بررسی کند. مدیران توییتر او را از کار معلق کرده و تحت بررسی قانونی قرار دادند تا مشخص شود به چه اطلاعاتی دسترسی داشته است. آن‌ها نتوانستند مدرکی بیابند که او داده‌های توییتر را به دولت عربستان انتقال داده اما با این وجود او را در دسامبر ۲۰۱۵ اخراج کردند. او به عربستان سعودی بازگشت و بر اساس گزارش‌ها یکی از افراد دخیل در این موضوع، اکنون برای دولت عربستان کار می‌کند.
سخنگوی توییتر از اظهارنظر در این مورد امتناع کرد. الظبراء و مقامات دولت سعودی نیز به درخواست‌ها برای اظهارنظر در مورد این موضوع پاسخی ندادند. توییتر در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۵ برای مالکان تعدادی از حساب‌هایی که الظبراء به آن‌ها دسترسی داشت، اخطار امنیتی فرستاد. در میان آن‌ها، محققان امنیتی، متخصصان امور نظارتی، اساتید امور سیاست‌گذاری و روزنامه‌نگاران قرار داشتند. تعدادی از آن‌ها برای پروژه تور (Tor) کار می‌کردند که سازمانی است که به فعالان و گزارشگران آموزش می‌دهد چگونه از مطالب محرمانه خود حفاظت کنند. مدت‌ها است که شهروندان در حکومت‌های سرکوبگر از پروژه تور استفاده می‌کنند تا فایروال‌ها را دور زده و مانع نظارت‌های چنین دولت‌هایی شوند.
پیگیری تصویری متفاوت
کمپین تصویرسازی سعودی‌ها، نتیجه فرعی موقعیت بین‌المللی شکننده این پادشاهی نیز است. برای دهه‌ها که خزانه آن‌ها بر اثر اشتیاق جهان به نفت پر می‌شد، رهبران سعودی توجه چندانی به نظر کشورهای دیگر در مورد این پادشاهی، دولت آن یا محدودیت‌های آن نسبت به زنان نداشتند.
اما همان‌طور که قیمت نفت پایین آمده و رقابت میان تولیدکنندگان انرژی افزایش‌یافته، عربستان سعودی با آینده اقتصادی روبرو می‌شود که اطمینان کمتری در آن وجود دارد و محمد بن سلمان نیز تلاش کرده تا حدی با پیشرو نشان دادن کشور از نظر اجتماعی نسبت به گذشته، سرمایه‌گذاری خارجی بیشتری را به عربستان جذب کند.
الکسی آبراهامز محقق «سیتیزن لَب» در دانشگاه تورنتو در این مورد گفت: «با این وجود، دست‌کاری شبکه‌های اجتماعی توسط این حکومت در سال‌های اخیر، تفاوتی با سایر دولت‌های اقتدارگرا ندارد. بر اساس تحقیقات جدید، حتی در بحث‌هایی با میلیون‌ها توییت، فقط چند صد یا چند هزار حساب کاربری تأثیرگذار است که بحث‌ها را جلو می‌برد. به نظر می‌رسد دولت عربستان از این امر مطلع شده و سعی می‌کند بحث‌ها و گفتگوها را به این شکل کنترل کند. از نظر این رژیم اگر تنها چند هزار حساب بحث‌ها را پیش می‌برد، کافی است چنین فعالانی خریده یا تهدید شوند و این اقدام به طرز معناداری گفتگوها را شکل می‌دهد».
همان‌طور که عربستان تلاش کرد تا تصویر خود را بازسازی کند، دولت به‌دقت بررسی کرد چگونه تصمیمات بحث‌برانگیز آن مورد پذیرش قرار می‌گیرد و تأثیرگذارترین شهروندانی که چنین تصوراتی را شکل داده‌اند، چه کسانی هستند.
پس از اعلام معیارهای ریاضت اقتصادی در سال ۲۰۱۵ جهت خنثی کردن قیمت پایین نفت، شرک مک کینزی-شرکت مشاور دولت-میزان پذیرش عمومی این سیاست‌ها را اندازه‌گیری کرد. در گزارش نه‌صفحه‌ای که کپی آن به دست نشریه تایمز رسیده است، شرکت مک کینزی فهمید این معیارها در توییتر دو برابرِ رسانه‌های خبری سنتی و وبلاگ‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند و واکنش‌های منفی از احساسات مثبت بسیار بیشتر بوده است.
در ضمن این شرکت فهمید سه نفر بحث‌ها را در توییتر پیش برده‌اند: خالد الالکامی، نویسنده؛ عبدالعزیز، منتقد جوان ساکن کانادا؛ و کاربر گمنامی با نام احمد. پس از اینکه این گزارش منتشر شد، بنا به گفته گروه حقوق بشری ALQST، الالکامی بازداشت شد. عبدالعزیز گفت مقامات دولتی دو برادر او را بازداشت کرده و تلفن همراه او را هک نمودند. احمد یا همان حساب ناشناس نیز وادار به سکوت شد. مک کینزی گفت گزارش ریاضت اقتصادی، سندی داخلی مبتنی بر اطلاعاتی بود که در دسترس عموم قرار داشت و برای دولت تهیه نشده بود. سخنگوی مک کینزی در بیانیه‌ای اعلام داشت: «ما نگران این احتمال هستیم که این گزارش مورد سوءاستفاده قرار گیرد. مدرکی ندیده‌ایم که نشان دهد از این گزارش سوءاستفاده شده باشد اما این موضوع را بررسی خواهیم کرد این اسناد چگونه و توسط چه کسی به اشتراک گذاشته شده است».
