گزارشی درباره کسب‌وکارهای کرونازده
طیبه سلمانی
تا همین چند ماه پیش کسی فکرش را نمی‌کرد در قرن ۲۱، ویروسی به‌صورت اپیدمی کل دنیا را فراگیرد و جان‌ها بستاند؛ ویروسی که از ابتدای سال نو میلادی خودی نشان داد و کم‌کم به همه جای دنیا سرایت کرد. گرچه شروع سال نو میلادی به منوال قبل بود، سال جدید شمسی اما برای ما ایرانی‌ها متفاوت از سال‌های پیش آغاز شد؛ هر آنچه باید پیش و حینش انجام می‌دادیم به‌کلی تعطیل شد و با یک فاصله‌گذاری اجتماعی، همه خانه‌نشین شدیم. حالا دیگر افزون بر مشکلات همیشگی مثل بیکاری، گرانی و تورم درگیر کرونایی شدیم که به علت شیوع زیادش روال عادی زندگی‌ها نابود شد. اقتصاد در سطح جهانی با مشکل روبه‌رو شد و این مسئله در ایران هم ناگزیر آسیب‌های خودش را داشت و به‌طورکلی به کسب‌وکارها خسارت زیادی وارد شد، تا جایی که عده‌ای می‌گویند اگر کرونا ما را نکشد، بحران‌های اقتصادی ما را خواهد کشت.
شرایط کسب‌وکارها البته متفاوت است؛ شاید بعضی از مشاغل خیلی دیر سرپا شوند و یا حتی بعضی از آن‌ها به‌کلی امیدی برای ادامه حیات در جامعه نداشته باشند. پس از گرانی بنزین در آبان ماه و بعد از آن ترور سردار سلیمانی و انهدام هواپیمای اکراینی، صنعت گردشگری دچار رکود شدیدی شد. هم‌اکنون با آمدن کرونا احتمال تعطیلی بسیاری از مشاغل و بنگاه‌های مرتبط با آن وجود دارد مخصوصاً بنگاه‌های کوچک‌تر. البته که شرکت‌های بزرگ هواپیمایی هم در آستانه ورشکستگی به سر می‌برند. به گزارش تسنیم گروه فعالیت‌های مرتبط با حوزه گردشگری مشتمل بر تأمین جا، غذا و آشامیدنی‌ها بیشترین آسیب را دیده‌اند و با هدف پیشگیری از شیوع ویروس اغلب هتل‌ها و سایر مراکز اقامتی و فعالیت‌های زیرمجموعه آن‌ها تعطیل شده‌اند.۱
محمد، مدیرعامل یک آژانس خدمات گردشگری است و سال گذشته پیش از اتفاقات آبان با هزاران امید و آرزو و با مشارکت دو تن از همکارانش اقدام به سرمایه‌گذاری و چارترکردن تورهای داخلی کرده است. آن‌ها در انتهای پاییز و در زمستان سال گذشته تورهایشان را با ضرر می‌فروختند که نوعی تبلیغات برای عیدشان شود و بتوانند در تعطیلات عید به سوددهی برسند، اما شواهد نشان می‌دهد کرونا ضرر بزرگی به آن‌ها وارد کرده است. دفترشان خلوت نبود، اما دو سه نفری هم که آمدند برای کنسل کردن بلیت‌هایشان بود. به قول خودش هرروز فقط برای کنسل‌کردن بلیت‌ها دفترشان را باز می‌کنند. فشار اقتصادی چنان آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده که مجموعاً در سه آژانس مجبور شدند با هشت نفر از کارکنان قطع همکاری کنند. می‌گوید «تازه اگر دوباره به روزهای قبل از کرونا برگردیم حتماً تابستان تمام شده و دوباره با فصل رکورد سفر یعنی پاییز، ما می‌مانیم و قرارداد چارتری تمام شده و کلی چک که برگشت خواهند خورد». از دولت و صنفشان هم انتظاراتی داشت مثل‌اینکه دولت برای نگهداری، راه‌اندازی و به‌کارگیری مجدد کارکنان وام‌های قرض‌الحسنه‌ای را به‌صورت یک سال تنفس و با تضمین سهل‌تر و آسان‌تر از بانک‌ها به بنگاه‌های کوچک اختصاص دهد، همین‌طور امهال بیمه شش ماه ابتدایی سال و امهال دارایی و ارزش‌افزوده حداقل تا پایان سال ۹۹. به نظر می‌رسد در این شرایط اقتصادی این خواسته‌ها نامعقول و غیرمنطقی هم نباشد؛ چراکه به گفته حجت‌الله میرزایی، معاون اقتصادی و برنامه‌ریزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار است دولت در اولین قدم ۷۵ هزار میلیارد تومان برای پرداخت تسهیلات با نرخ ترجیحی ۱۲ درصد در اختیار بنگاه‌ها بگذارد؛ آن‌هم با شرط حفظ اشتغال. دوسوم این ۷۵ هزار میلیارد تومان برای حفظ اشتغال و پرداخت بدهی بنگاه‌ها اختصاص یافته‌اند. یک‌سوم هم برای دوران احیا پیش‌بینی شده است.۲
وضعیت کافه‌ها و اقامتگاه‌ها نیز تعریفی ندارد. بابک مدیر یک کافه هاستل است؛ کافه‌ای که مکان قرارهای هر روزه، دیدوبازدید و تولدها و پر از شور و هیاهو و زندگی بود اکنون در سکوت طاقت‌فرسایی از حرکت و جریان افتاده است. به قول بابک «کرونا تیر خلاص آخری بود که نابودمان کرد». حوادث و اتفاقات سال گذشته حیات شغل نوپای آنان را به اندازه کافی تهدید کرده بود که متأسفانه با کرونا دیگر رمقی برایشان نمانده است؛ از رزورهای خارجی کنسل شده در سال گذشته تا امید به ورودی‌های داخلی که بعد از کرونا به صفر رسیده و آن هم بر باد رفته است. او افسوس فرصت‌های از دست رفته کریسمس و بعد از آن تعطیلات نوروز خودمان را می‌خورد که بازار گرمی می‌داشتند، اگر همه‌چیز عادی بود. می‌گفت مجبور به تعطیلی کافه هاستل خواهند شد، اگر انباشت ضررهایشان به همین منوال ادامه پیدا کند. به گفته خودش در کارشان بزرگ‌ترین مشکل اجاره‌بهای بسیار بالاست. «بعضی از مالکان دولتی اجاره‌بها را در این مدت بخشیدند مانند برخی از اماکن ورزشی، اما مالک ما شخص حقیقی است و او هم از همین اجاره‌بها گذران می‌کند». او بهترین راه کمک را تصویب قوانینی برای حمایت از مستأجر با در نظر گرفتن حقوق موجر می‌دانست. همین‌طور بخشیدن حق بیمه برای مدت خاص را نیز گزینه خوبی می‌دید. هرچند همه این‌ها را کافی نمی‌دانست «البته این اقدامات کمک به زنده نگه داشتن ماست، برای سر پا شدن نیاز به کارهای بزرگ‌تر و زیرساختی‌تری است مثل تصویب قوانین حمایتی یا فعالیت‌های تبلیغاتی برای از بین بردن جوسازی رسانه‌های غربی و ایران فوبیایی که وجود دارد ما باید بتوانیم توریست را به ایران بازگردانیم».
صنوف دیگر نیز مشابه همین مشکلات را دارند. ناامیدی از آینده درد مشترک همه کسب‌وکارهای کوچک من‌جمله آجیل و خشکبارفروشی آقا هاشم است. شرایط کرونایی کاسبی آن‌ها را هم مختل کرده است. مغازه‌شان خیلی خلوت است و به آن صورت مشتری ندارند؛ یعنی پاخورشان در این ایام بسیار کم شده است، حتی این مدت از طریق اپلیکیشن‌های فروش آنلاین هم بازاری نداشتند. او می‌گوید «فروش شب عید ما از شب یلدا معلوم می‌شود اما کرونا باعث شد از اوایل اسفند روز به روز دخل کمتری داشته باشیم. مردم، هم ترس بیرون آمدن داشتند هم ترس آلوده بودن اجناس به کرونا. وضعیت آجیل از سال قبلش که تحریم پسته و آجیل را داشتیم بد بود و شب عید ۹۹ بدتر شد. از ۹ تا ۳۰ فرودین که طرح فاصله‌گذاری اجتماعی اجرا شد ما در طبقه‌بندی مواد غذایی قرار نگرفتیم و مجبور شدیم مغازه را تعطیل کنیم. هم‌اکنون که به روال گذشته به کار برگشتیم حجم زیادی از بدهکاری روی دوش ماست که مشخص نیست بتوانیم با وضعیت رکود فعلی بازار بدهی‌هایمان را پرداخت کنیم. وعده‌های زیادی در این مدت به مردم داده شد که پرداخت اقساط با تعویق انجام شود یا قبوض با تأخیر پرداخت شوند که متأسفانه فقط وعده و وعید بود، تمام قسط‌های ما که سر موقع کسر شد.»
مغازه‌داران مجتمع‌های تجاری هم در این مدت وضعیت ناراحت‌کننده‌ای داشتند. در این مدت با تعطیلی مغازه‌هایشان نه فروشی داشتند و نه سودی. کفش‌فروش یکی از مجتمع‌های تجاری غرب تهران موجرش را دعا می‌کرد که تا وقتی پاساژ بسته بوده اجاره آن ماه را از او نگرفته اما می‌گفت بالاخره که باید اجاره اردیبهشت را بدهم، تازه آب و برق و هزینه‌های ثابت هم هستند که باید پرداخت شوند. او با ناامیدی می‌گفت: «ده روز است باز هستیم، اما هنوز یک جفت کفش نفروختیم، شب عید باید می‌فروختیم که نفروختیم. تا الآن که از جیب خوردم اگر این وضع ادامه داشته باشد باید ماشینم را بفروشم».
اما کرونا این درد عالم‌گیر حتی مشاغل مرتبط با بخش‌های پزشکی و دندانپزشکی را بی‌بهره نگذاشته است. مهران نماینده فروش یک شرکت تجهیزات دندانپزشکی است. خودش می‌گفت «شاید اولین صنفی باشیم که تعطیل شدیم و آخرین صنفی هستیم که اجازه کار پیدا می‌کنیم و قطعاً خیلی دیر به بازار گذشته‌مان برمی‌گردیم. مردم شاید تا مدت‌ها نتوانند به دندانپزشکی مراجعه کنند یا حتی خود دندان‌پزشک‌ها که جز قشر مرفه‌تر جامعه هستند ترجیح دهند فعلاً ریسک بازکردن مجدد مطبشان را متحمل نشوند.» او از دستورالعمل‌های جدید دولت هم شکایت داشت و می‌گفت عملاً در این مدت بیکار بوده؛ با سیاست‌های دولت، شرکت‌های تولیدی لوازم بهداشتی اجازه فروش لوازم و محصولات بهداشتی به مراکز خصوصی مرتبط را نداشتند و فقط باید محصولاتشان را به مراکز دولتی و بیمارستان‌ها می‌فروختند. از صنفشان هم گله داشت که از آن‌ها خواسته شده اظهارنامه‌هایشان را پر کنند و عوارض سالانه صنفشان را بپردازند.
متأسفانه وضعیت بد اقتصادیِ کشور پیش از کرونا با حضور کرونا روز به روز بدتر می‌شود و طبق مطالعه‌ای که در مرکز پژوهش‌های مجلس انجام شده تهدید از دست رفتن اشتغال ۲ میلیون و ۸۷۰ هزار نفر تا ۶ میلیون و ۴۳۰ هزار نفر، حداقل به شکل مقطعی وجود خواهد داشت؛ یعنی بین ۱۲ تا ۲۷ درصد از شاغلانی که پیش از کرونا مشغول به کار بودند، در این ایام بیکار می‌شوند.۳ گذر از این وضعیت دشوار و بازسازی آنچه از بین رفته نیازمند همدلی مسئولانه مجریان امر است که امید داریم تا از این دیرتر نشده محقق شود و آنچه در پساکرونا می‌ماند مخروبه نباشد.■
پی‌نوشت:
- ۵۰ شغل آسیب‌دیده از کرونا را بشناسید، ۱۸ فروردین ۹۹،
www.tasnimnews.com/fa/news/ 1399/01/18 /2237661/50
- خبرگزاری تسنیم، ۱۹ فروردین ۹۹،
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/01/19/2238337/75
- دنیای اقتصاد، اشتغال بر باد رفته در کرونا ۱۰/۲/۹۹
